Các quốc gia Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương giữa 'vòng vây' Mỹ - Trung

Thủ tướng Malaysia Mahathir Mohamad. Ảnh: Hà Ngọc/TTXVN

Charles Edel, thành viên cao cấp thuộc Trung tâm Nghiên cứu Mỹ tại Đại học Sydney của Australia, vừa có bài nhận định đăng trên Thời báo Tài chính Australia liên quan đến Hội nghị thượng đỉnh Đông Á lần thứ 14 diễn ra tại Bangkok, Thái Lan trong tuần qua giữa bối cảnh cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung vẫn chưa hết căng thẳng.

Bài viết đặt câu hỏi về việc liệu các nước có quyền lực trung bình tại châu Á như Australia, Malaysia, Philippines và một số quốc gia khác có thể điều hướng mối hệ giữa hai cường quốc thế giới này hay không?

Trước đây, một phương châm chủ yếu để đảm bảo an toàn cho mỗi quốc gia trung bình, đó là không lựa chọn đi theo bất cứ bên nào trong một cuộc chiến siêu cường và tất cả các cường quốc đều nguy hiểm như nhau.

Nhưng ngày nay, quan điểm đó không còn phù hợp. Một vài nhân tố cho thấy trong khi nhiều quốc gia quyền lực trung bình tiếp tục phòng vệ công khai, thì họ vẫn muốn tìm kiếm thêm một lựa chọn khác, theo cách riêng.

Thế tiến thoái lưỡng nan 

Mặc dù nhiều quốc gia tỏ ra lo lắng về Mỹ, đặc biệt là tính khí “thất thường” của Washington, câu hỏi cấp bách hơn vào lúc này là làm thế nào để có thể đối phó với một Trung Quốc đang trỗi dậy và ngày càng quyết đoán hơn.

Những lo ngại về sự vô tâm người Mỹ cùng khả năng bị bỏ rơi đã xâm nhập vào các thủ đô châu Á từ rất lâu và tiếp tục kéo dài qua nhiều thời kỳ. Mối lo đó xuất phát từ thói quen tập trung vào các sự kiện diễn ra khắp nơi trên thế giới của Washington, song những nước này cũng không thể tìm ra lối thoát khỏi sự thao túng của Bắc Kinh.

Hơn nữa, những bước ngoặt ngày càng quyết đoán hơn trong chính sách đối ngoại của Trung Quốc dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình đã làm lu mờ khoảng cách giữa các quốc gia ở tuyến đầu và những quốc gia ít bị ảnh hưởng hơn.

Nhật Bản đã chứng kiến áp lực tiếp tục gia tăng từ lực lượng hàng hải Trung Quốc để thay đổi ranh giới trên biển. Australia vừa kết thúc một chiến dịch can thiệp chính trị rộng lớn do Bắc Kinh điều hướng để định hình và tạo điều kiện cho các quyết định chính trị về chủ quyền.

Trong khi đó, Hàn Quốc bị trừng phạt bằng sự sụt giảm số lượng du khách Trung Quốc và việc Trung Quốc từ chối các doanh nghiệp nước này, sau khi Seoul cho phép Mỹ triển khai Hệ thống phòng thủ tên lửa tầm cao giai đoạn cuối (THAAD) tại Hàn Quốc mà Bắc Kinh cho là ảnh hưởng tới an ninh quốc gia.

Philippines, quốc gia cố gắng kiểm soát tham vọng của Bắc Kinh và yêu sách tại Biển Đông thông qua việc đưa tranh chấp ra Tòa trọng tài ở La Haye, đã gặp phải một chiến dịch quấy rối và đe dọa nhằm vào đội tàu đánh cá của mình.

Đó chỉ là một phần danh sách các quốc gia quyền lực trung bình, nhưng cho thấy một điểm lớn hơn, đó là sức mạnh của Trung Quốc đang tăng dần lên. Do đó, nhiều khả năng quốc gia này sẽ gây ảnh hưởng tới các quốc gia khác nhau theo nhiều cách riêng.

Trong khi đó, các phản ứng chính sách là khác nhau về cả giọng điệu lẫn cường độ. Philippines ghi được rất ít điểm với Bắc Kinh, bất chấp việc Tổng thống Rodrigo Duterte tuyên bố “tách rời” khỏi Mỹ và liên kết trở lại với Bắc Kinh cùng Moskva.

Malaysia, quyết định đẩy lùi sự kháng cự bằng lời nói của Thủ tướng Mahathir Mohamad, cũng cho rằng Bắc Kinh là “một phiên bản mới của chủ nghĩa thực dân”, đã có thể đàm phán trở lại các thỏa thuận hạ tầng cơ sở theo nhiều điều khoản có lợi hơn.

Trong khi đó, Nhật Bản kiên quyết chống lại áp lực của Trung Quốc trên biển và đang đóng vai trò lãnh đạo hàng đầu trong việc củng cố các mối quan hệ mới trong khu vực, đồng thời cải thiện quan hệ với Bắc Kinh.

Các giải pháp

Hầu hết các quốc gia Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương vẫn muốn tiếp tục phòng ngừa rủi ro, song song với việc mong nhận được ngày càng nhiều hơn lợi ích từ cả hai cường quốc, nhưng lại không muốn bị dính líu quá sâu với cả hai bên.

Các quốc gia này rõ ràng đang cố gắng để tìm ra một lối đi an toàn nhất trước khi con đường nằm giữa hai bờ chiến tuyến dần trở nên hẹp hơn. Có ba giải pháp mà các quốc gia quyền lực trung bình có thể theo đuổi.

Đầu tiên, sự phối hợp trong khu vực cần phải được tăng cường và bao gồm nhiều cuộc thảo luận mạnh mẽ hơn nữa về các vấn đề mà mỗi quốc gia đang phải đối mặt, cũng như tìm ra những phản ứng hiệu quả nhất. 

Tất cả các quốc gia tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương hiện đều phải đối phó với Trung Quốc - đôi khi theo cách mạnh mẽ và ép buộc nhưng đôi khi lại là những hành động ngầm và ẩn ý.

Bắc Kinh đang điều chỉnh áp lực, thay đổi cách tiếp cận khác nhau từ nước này sang nước khác. Điều này được cho là có hiệu quả, vì cho đến nay mỗi quốc gia vẫn coi hành động bị cưỡng ép là vấn đề song phương. 

Thảo luận xuyên biên giới về các vấn đề và những phản ứng thành công có thể cho phép phổ biến rộng rãi các biện pháp thực hành tốt nhất, hỗ trợ các quốc gia tập hợp kiến thức và tài nguyên.

Thứ hai, để tích lũy lợi ích tối đa từ cả Mỹ và Trung Quốc, các quốc gia nhỏ hơn cần phòng ngừa rủi ro hiệu quả hơn. Một quốc gia chấp nhận đầu tư, tài trợ hoặc viện trợ phát triển chỉ từ duy nhất một cường quốc sẽ trở nên phụ thuộc nhiều hơn vào cường quốc đó.

Tương tự, các quốc gia không có khả năng tự bảo vệ bản thân, cũng như không có khả năng chi trả cho các phản ứng chống lại những kẻ xâm lược, sẽ dễ dàng trở thành mục tiêu cho các hành động cưỡng ép. 

Nhưng những quốc gia tự biến mình thành điểm đến hấp dẫn cho đầu tư, đồng thời xây dựng năng lực cho các lực lượng vũ trang nội địa, sẽ có cơ hội lớn hơn để tăng cường sự thịnh vượng và giữ gìn nền độc lập quốc gia.

Cuối cùng, hầu hết các quốc gia đang ngày càng bị buộc phải đứng về phía phát triển công nghệ trong các lĩnh vực, như thám hiểm không gian, trí tuệ nhân tạo, điện toán đám mây, robot và hạ tầng mạng lưới viễn thông 5G.

Quyết định của chính phủ mỗi quốc gia, đặc biệt là về mạng 5G, sẽ "khóa" nước đó vào mối quan hệ phụ thuộc với các nhà cung cấp hệ thống và xác định rủi ro chiến lược và kinh tế mà quốc gia này sẽ phải đối mặt trong thời gian dài.

Các quốc gia có khả năng phát triển mạnh nhất trong một thế giới ngày càng phân nhánh là những quốc gia đưa ra được quyết định chính sách của riêng mình dựa trên những tác động dài hạn cũng như chi phí trước mắt.

Kết thúc bài viết, tác giả Charles Edel nhận định các cường quốc trung bình ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương được cho là đang rất lo lắng và quan ngại vì con đường “trung bình” mà họ đã đi qua trong quá khứ tiếp tục bị thu hẹp.

Tuy nhiên, nếu hiểu rõ về những rủi ro có thể xảy ra khi cam kết với Trung Quốc, các nước này sẽ đủ khôn ngoan để tập trung vào việc tăng cường khả năng đối kháng. 

Điều đó sẽ giúp họ chống lại sự ép buộc tồi tệ nhất của Trung Quốc và bảo đảm một tương lai thịnh vượng cho công dân của họ.