Dấu hiệu hình sự trong đấu thầu và thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng tại Công ty Đạm Hà Bắc

Thanh tra Chính phủ vừa công bố kết luận thanh tra CTCP Phân đạm và Hóa chất Hà Bắc (Mã: DHB) thực hiện theo ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, theo đó nhiều vi phạm trong quá trình đầu tư dự án, công tác cổ phần hóa, quản lí tài sản Nhà nước, và trách nhiệm của các bên liên quan được đề cập.

Về những sai phạm trong đầu tư mở rộng nhà máy phân đạm Hà Bắc 

Trong đấu thầu lựa chọn nhà thầu tư vấn lập dự án, mặc dù đã mở thầu, nhưng Đạm Hà Bắc vẫn chấp nhận cho liên danh nhà thầu WEC-CECO bổ sung giấy ủy quyền thạm dự thầu và bổ sung giấy đăng kí kinh doanh, điều này vi phạm luật đấu thầu năm 2005. 

Khi nghiệm thu hồ sơ, tài liệu dự án do nhà thầu WEC-CECO lập, nhà thầu cung cấp thiếu hồ sơ, tài liệu quan trọng làm căn cứ cơ sở để xác minh tổng mức đầu tư dự án, nhưng công ty Đạm Hà Bắc vẫn nghiệm thu và thanh toán cho nhà thầu đủ số tiền theo hợp đồng đã kí. 

Do vi phạm qui định của pháp luật về đấu thầu trong lựa chọn nhà thầu tư vấn lập dự án, tổng mức đầu tư của dự án được xác định không có căn cứ, không sát thực tế là nguyên nhân chính dẫn đến sau này công ty Đạm Hà Bắc không chọn được nhà thầu EPC, phát sinh chi phí 3,6 tỉ đồng; phải điều chỉnh dự án, đấu thầu lại làm tăng chi phí đầu tư, mất cơ hội khi giá đạm tăng cao; bổ sung 10% thuế GTGT thiết bị nhập khẩu, chịu ảnh hưởng của giá than tăng cao, chênh lệch tỷ giá… là những nguyên nhân dẫn đến dự án thua lỗ. 

Thanh tra Chính phủ cho rằng đây là những vi phạm có dấu hiệu hình sự trong đấu thầu. 

Trong thẩm định, phê duyệt dự án năm 2008 (lần 1)

Tổng công ty Hóa chất Việt Nam (Vinachem) chỉ thẩm định tổng mức đầu tư dự án, không thẩm định các nội dung khác. Mặc dù, tổng mức đầu tư của dự án thiếu các hồ sơ, tài liệu quan trọng để xác định nhưng vẫn được Vinachem phê duyệt là thiếu căn cứ, cơ sở. 

Dự án đầu tư bằng ngoại tệ, nhưng thẩm định, phê duyệt dự án không phân tích ảnh hưởng của yếu tố tỷ giá... , quyết định phê duyệt dự án khi chưa có báo cáo đánh giá tác động môi trường là không đúng qui định pháp luật về môi trường. 

Trong lập dự án điều chỉnh, thẩm định, phê duyệt dự án điều chỉnh năm 2009 có những vi phạm: Công ty Đạm Hà Bắc không đủ điều kiện, không đủ năng lực nhưng vẫn tự lập dự án điều chỉnh và được Vinachem thẩm định, phê duyệt là không đúng qui định về quản lí xây dựng. 

Mặc dù, dự án không thay đổi về qui mô, công suất, khi thẩm định điều chỉnh dự án, tổng mức đầu tư dự án, trong đó có một số nội dụng về chi phí thiết bị chưa được làm rõ nhưng vẫn được Vinachem thẩm định, phê duyệt điều chỉnh dự án là 568,6 triệu USD, tăng 176,3 triệu USD (gần 45%) là thiếu căn cứ, cơ sở, không đúng qui định của pháp luật về đầu tư xây dựng. 

Đáng chú ý, năm 2008 khi thẩm định tổng mức đầu tư dự án (392,4 triệu USD), tổ thẩm định đã nêu: dự án sẽ gặp khó khăn khi vốn đầu tư tăng 20% hoặc giá Ure giảm 8%; tuy dự án không thay đổi mục tiêu, qui mô, công suất nhưng khi điều chỉnh dự án năm 2099 thì tổng mức đầu tư dự án tăng 45% so với tổng mức phê duyệt năm 2008, ảnh hưởng lớn đến tính hiệu quả của dự án nhưng chưa được phân tích đánh giá, làm rõ trong quá trình điều chỉnh dự án. 

Tổng mức đầu tư dự án tăng làm tăng chi phí đầu tư, tăng chi phí lãi vay, tăng chi phí sản xuất - kinh doanh là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến dự án thua lỗ.

Thanh tra Chính phủ nêu rằng đây là những vi phạm có dấu hiệu hình dự về thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng. 

Dự án khởi công khi chưa có giấy phép xây dựng, trong quá trình thi công, một số tiêu chuẩn thi công, một số hạng mục phụ về môi trường chưa hoàn thành; các nhà thầu trong liên doanh không thực hiện đúng tỉ lệ công việc đã thỏa thuận. 

Dự án chậm tiến độ, trong đó có nguyên nhân chủ yếu do phải điều chỉnh dự án, tổ chức đấu thầu lần hai lựa chọn nhà thầu thực hiện gói thầu EPC, công tác giải phóng mặt bằng chậm (mặc dù Bộ Xây dựng đã có ý kiến về việc chủ đầu tư cần xem xét kĩ về điều kiện thực tế của vị trí xây dựng dự án, nhưng công ty đã không thực hiện khảo sát kĩ khi lập báo cáo đầu tư…); bên cạnh đó còn do công tác tổ chức thực hiện giải pháp mặt bằng thực hiện dự án của địa phương tỉnh Bắc Giang chậm. 

Đến thời điểm thanh tra, các nội dung tranh chấp của hợp đồng EPC chưa được các bên giải quyết, chi phí đầu tư của dự án chưa được quyết toán. 

Tổng mức đầu tư của dự án 568,6 triệu USD, tỉ lệ vốn tự có của công ty chỉ chiếm 17,9%, còn lại chủ yếu và vốn vay, chiếm 82,1% dẫn đến chi phí lãi vay lớn, thua lỗ kéo dài. 

Lỗ nặng từ năm 2015, Đạm Hà Bắc lỗ lũy kế gần 2.900 tỉ đồng đến giữa năm 2019

Do việc lập, thẩm định, phê duyệt có một số nội dung, nhất là tổng mức đầu tư thieeys căn cứ, cơ sở, vi phạm qui định pháp luật; tăng chi phí đầu tư, chi phí sản xuất kinh doanh và nguyên nhân chính dẫn đến dự án thua lỗ. 

Theo hồ sơ điều chỉnh dự án, trong mọi trường hợp thì nếu vốn đầu tư tăng 19%, giá bán Ure giảm từ 8% và giá than nguyên liệu tăng 22% thì dự án sẽ gặp khó khăn. 

Thực tế, khi đi vào sản xuất từ tháng 4/2015, giá than đã tăng gấp đôi trong gia đoạn 2015 - 2019, giá Ure giảm từ 8 - 10% mặc dù có tăng trở lại trong 2018 - 2019; dẫn đến dự án thua lỗ. Việc lỗ lớn liên tục trong nhiều năm khiến cho lỗ lũy kế đến hết tháng 6/2019 là gần 2.900 tỉ đồng. 

Hoạt động đầu tư tài chính của Đạm Hà Bắc cũng có hiệu quả không cao. Việc tái cơ cấu, cổ phần hóa công ty còn có một số nội dung không đúng qui định. Việc Vinachem quyết định tỉ lệ nắm giữ cổ phần tại Đạm Hà Bắc 97,66% không đúng chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, chỉ đạo không xử lí khoản lỗ khi cổ phần hóa Đạm Hà Bắc là không đúng qui định. 

Về hoạt động quản lí vốn, tài sản và nguồn vốn. Trong giai đoạn 2012 - 2014, công ty bảo toàn được vốn chủ sở hữu theo qui định. Từ 2015, công ty thua lỗ, đến hết 2016, tổng nợ phải trả và vay ngân hàng đã chiếm gần 90% tổng tài sản và gấp 8,7 lần vốn chủ, công ty mất cân đối dòng tiền, khó khăn về tài chính, nợ quán hạn ngân hàng. 

Trong quản lí công nợ bán hàng, Đạm Hà Bắc chưa qui định cụ thể tỉ lệ, hạn mức công nợ, chưa qui định thời hạn thanh toán và phạt chậm thanh toán; còn trường hợp công nợ phải thu quá hạn chưa được trích lập dự phòng theo qui định, một số khoản chi phí liên quan đến hợp đồng EPC chưa được giải quyết dứt điểm, quyết toán chi phí đầu tư dự án chậm… 

Trách nhiệm các bên và kiến nghị Bộ Công an vào cuộc điều tra

Thanh tra Chính phủ nêu rõ trách nhiệm với những vi phạm, khuyết điểm trên thuộc về: HĐQT, HĐTV, Chủ tịch HĐQT, Chủ tịch HĐTV, Tổng giám đốc, ban lãnh đạo Vinachem; người đại diện phần vốn Nhà nước tại Đạm Hà Bắc, HĐTV, HĐQT, Chủ tịch HĐTV, HĐQT, giám đốc, ban lãnh đạo Công ty Đạm Hà Bắc; các đơn vị, cá nhân liên quan thuộc Vinachem và Đạm Hà Bắc. 

Bên cạnh đó còn có phần trách nhiệm của Bộ Công Thương với trách nhiệm quản lí ngành. 

Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo: 

Với Ủy ban Quản lí vốn Nhà nước tại doanh nghiệp, Bộ Công Thương theo thẩm quyền chỉ đạo Vinachem và Đạm Hà Bắc thực hiện các biện pháp xử lí tồn tại, yếu kém của dự án mở rộng nhà máy phân đạm Hà Bắc. 

Với Vinachem, chỉ đạo người đại diện vốn góp khắc phục những vi phạm, giải quyết, xử lí với hợp đồng EPC, quyết toán chi phí đầu tư dự án mở rộng nhà máy để ổn định sản xuất kinh doanh của Đạm Hà Bắc. 

Với riêng công ty Đạm Hà Bắc cũng khắc phục ngay các vi phạm được thanh tra Chính phủ nêu, tăng cường các biện pháp nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh. 

Ngoài ra, báo cáo Cục thuế tỉnh Bắc Giang xử lí khoản vật tư tiêu hao thực tế vượt định mức kế hoạch năm 2015, 2016 là 179 tỉ đồng… 

Thanh tra Chính phủ cũng yêu cầu Bộ Công Thương, Ủy ban Quản lí vốn Nhà nước tại doanh nghiệp, Vinachem, Đạm Hà Bắc xử lí trách nhiệm với các đơn vị, cá nhân có vi phạm, trách nhiệm liên quan. Đồng thời, Thanh tra Chính phủ cũng kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo Bộ Công an điều tra, xác minh các vi phạm có dấu hiệu hình sự tại tổ chức đấu thầu, lựa chọn nhà thầu tư vấn lập dự án và thiếu trách nhiệm trong việc lập, thẩm định, phê duyệt điều chỉnh dự án. 

Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Trương Hòa Bình đã đồng ý với kiến nghị này.