'Thủ phủ' điều Bình Phước trước thách thức và cơ hội

Bên cạnh những cơ hội để tiếp tục đưa sản phẩm điều Bình Phước giữ vững “ngôi vương” của ngành điều thế giới, thì những thách thức, khó khăn đã và đang đặt ra cho Bình Phước nói riêng và ngành điều Việt Nam nói chung để có những giải pháp phù hợp trong tình hình mới.

Thách thức và cơ hội đan xen

Theo Hiệp hội Điều Việt Nam, năm 2020 kim ngạch xuất điều của cả nước đạt 2,9 tỷ USD, năm 2021 là 3,18 tỷ USD, năm 2022 đạt 3 tỷ USD, năm 2023 đạt 3,6 tỷ USD.

Riêng ngành điều Bình Phước, từ năm 2020 đến nay luôn duy trì kim ngạch xuất khẩu hạt điều từ 1 – 1,2 tỷ USD/năm, đóng góp khoảng 30% tổng kim ngạch xuất khẩu của tỉnh.

Tuy vậy, việc phát triển cây điều và ngành chế biến hạt điều vẫn còn những hạn chế, thách thức. Ông Trần Công Khanh, Trung Tâm nghiên cứu và Phát triển cây điều cho rằng, những thách thức đối với hạt điều Việt Nam hiện nay đó là sản phẩm chế biến chưa đa dạng, chủ yếu dạng thô nên giá trị gia tăng vẫn còn thấp, sức cạnh tranh một số sản phẩm vẫn còn kém; việc liên kết, hợp tác phát triển theo chuỗi giá trị vẫn còn yếu, đặc biệt là việc xúc tiến thương mại, liên kết với các đối tác nước ngoài có thị trường tiềm năng; liên kết vùng nguyên liệu phục vụ chế biến, xuất khẩu vẫn còn nhiều hạn chế; chỉ dẫn địa lý, phát triển thương hiệu, bảo hộ thương hiệu, sở hữu trí tuệ quốc tế cho cây điều vẫn chưa thực hiện được nhiều.

“Ngoài ra, kỹ thuật canh tác, chuyển giao giống điều vẫn còn những hạn chế nhất định. Phát triển điều còn đối mặt với nguy cơ ảnh hưởng của rủi ro thiên tai, biến đổi khí hậu.

Hiện nay ngành điều còn bị cạnh tranh gay gắt khi Campuchia, các nước Tây Phi và Đông Phi có quỹ đất lớn, phù hợp, họ đang đẩy mạnh phát triển cây điều và từng bước đầu tư chế biến, xuất khẩu nhân điều”, ông Trần Công Khanh nhận định.

Điều là cây trồng chủ lực của tỉnh Bình Phước, có diện tích lớn thứ hai sau cây cao su. Tuy vậy, những năm gần đây, “thủ phủ” điều Bình Phước liên tục mất mùa, sản lượng không ổn định. Thời tiết không thuận lợi, sâu bệnh gây hại, cùng với năng suất không ổn định, giá hạt điều thấp, giá vật tư phân bón và thuốc bảo vệ thực vật tăng cao nên người dân không mạnh dạn cũng như duy trì đầu tư.

Ngoài ra, các nhà khoa học chỉ ra rằng, diện tích điều già cỗi trên 30 năm tuổi chiếm 30%; giống điều thực sinh cho năng suất thấp, chất lượng không đồng đều; diện tích trồng điều phân tán, trồng ở những vùng có điều kiện khí hậu thời tiết khó khăn; vùng đồng bào dân tộc, sản xuất quảng canh, không có điều kiện thâm canh, dẫn đến năng suất thấp, hiệu quả kinh tế không cao… Đây là những yếu tố khiến cây điều mất dần vị thế so với những loại cây trồng khác tại địa phương này.

Ông Trần Văn Phương, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Bình Phước cho rằng, các cơ sở chế biến điều của tỉnh vẫn chủ động được nguồn nguyên liệu với 30% hạt điều thô trong tỉnh, còn lại khoảng 70% nhập khẩu từ Indonesia, Campuchia, châu Phi…

Do vậy, họ chưa chú trọng đầu đến phát triển vùng nguyên liệu; chưa hỗ trợ, ký kết hợp đồng thu mua với cơ sở trồng điều nên nguồn nguyên liệu chưa ổn định và thường xuyên thiếu hụt; sự liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân trong chuỗi sản xuất - chế biến - kinh doanh chưa chặt chẽ; còn nhiều cơ sở chế biến điều ở quy mô siêu nhỏ, tiềm lực tài chính hạn chế.

Nâng tỷ lệ điều chế biến sâu 

Theo dự báo, thị trường hạt điều toàn cầu có mức tăng trưởng bình quân khoảng 4,6% trong giai đoạn 2022-2027. Năm 2024, ngành điều được đánh giá có triển vọng tốt từ các thị trường châu Âu, Mỹ, Nhật Bản…

Để nâng cao chuỗi giá trị ngành điều, tỉnh Bình Phước đã và đang áp dụng khoa học, công nghệ trong sản xuất và chế biến điều, nâng sản phẩm điều chế biến sâu lên hơn 30% để giữ vững vị thế xuất khẩu.

Theo đó, Bình Phước đang tập trung phát triển vùng nguyên liệu ổn định theo hướng năng suất, chất lượng, giá trị, tạo thế chủ động cho chế biến điều, góp phần nâng cao thu nhập cho người trồng và chế biến điều; hỗ trợ xây dựng và đẩy mạnh hợp tác, liên kết chuỗi giá trị, phát huy hiệu quả chuỗi liên kết, nâng cao khả năng cạnh tranh, bảo đảm đầu ra ổn định trên thị trường.

“Liên kết các hộ trồng điều để cùng áp dụng kỹ thuật thâm canh, cùng mua vật tư đầu vào, cùng bán sản phẩm, nhà nước hỗ trợ thông qua các mô hình liên kết sản xuất; liên kết giữa cơ sở thu mua, chế biến với hợp tác xã, tổ hợp tác trồng điều để đảm bảo ổn định vùng nguyên liệu; liên kết giữa các cơ sở chế biến, thương mại, tăng sức mạnh và khả năng cạnh tranh khi tham gia vào chuỗi giá trị ngành điều toàn cầu; tích hợp đa giá trị dựa trên khai thác hiệu quả các nguồn lực khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, kết tinh tài nguyên bản địa với các kỹ thuật, công nghệ chế biến tiên tiến và cả bản sắc văn hoá - xã hội là những giải pháp tạo thương hiệu cho sản phẩm hạt điều Bình Phước”, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Bình Phước Trần Văn Phương chia sẻ.

Theo Phó Chủ tịch Hiệp hội Điều Việt Nam Bạch Khánh Nhựt, hiện nay hạt điều Bình Phước đã được khẳng định trên thị trường thế giới cùng với “chỉ dẫn địa lý Hạt điều Bình Phước”. Điều này tạo lợi thế rất lớn cho ngành điều Việt Nam nói chung và Bình Phước nói riêng.

Theo ông Nhựt, ngành điều hiện đang cần sự chung sức đồng lòng của mọi cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị và sự hỗ trợ hiệu quả của nhà nước.

Từ khâu chọn giống, trồng, chăm sóc, thu hoạch, bảo quản đến đầu tư, quản trị dây chuyền chế biến tiên tiến; đầu tư cho nghiên cứu thị trường, phát hiện và khơi dậy nhu cầu từ đó chế biến những sản phẩm đáp ứng nhu cầu và thị hiếu của khách hàng; đồng thời có phương thức quảng bá năng động, sáng tạo để đưa sản phẩm đến với người tiêu dùng trong nước và thế giới. Đối với chính sách, Nhà nước cần có các biện pháp bảo vệ ngành chế biến điều trong nước bằng việc quy định rõ hơn về việc nhập khẩu và sơ chế điều nhân.

Sở Công Thương Bình Phước cho rằng việc tăng cường xúc tiến thương mại, hỗ trợ doanh nghiệp chế biến, kinh doanh sản phẩm điều đẩy mạnh ứng dụng thương mại điện tử, xúc tiến xuất khẩu hàng hóa trên môi trường mạng cũng là một kênh quan trọng trong quảng bá và giúp ngành hạt điều Bình Phước dễ dàng tiếp cận với thị trường thế giới.

Bên cạnh đó, nâng cao chuỗi giá trị gia tăng trong ngành chế biến điều, đặc biệt các sản phẩm chế biến sâu; chủ động giảm thiểu tối đa xuất khẩu theo hình thức tiểu ngạch, tiến tới thực hiện xuất khẩu chính ngạch theo hợp đồng sang thị trườnng Trung Quốc; cơ cấu lại thị trường xuất khẩu theo hướng đa dạng hóa thị trường, không phụ thuộc vào một thị trường nào; tận dụng triệt để các hiệp định thương mại tự do (FTA) đã ký kết và có hiệu lực, hỗ trợ tạo mọi điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp tiếp cận với thị trường thế giới…

Theo dự báo, vụ mùa 2023 – 2024 này, dù thời tiết bất lợi, nhiều sâu bệnh, tuy nhiên sản lượng điều vẫn duy trì khoảng 170.000 tấn nhân điều. Trong khi đó, theo Cục Thống kê Bình Phước, tháng 1/2024, kim ngạch xuất khẩu nhân điều của Bình Phước tăng 150% so với cùng kỳ.

Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Bình Phước cho biết, trên địa bàn tỉnh hiện có hơn 1.400 cơ sở chế biến hạt điều. Sau chế biến, sản phẩm hạt điều của tỉnh Bình Phước xuất khẩu đi đến hơn 100 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, trong đó tập trung thị trường EU, Mỹ, Nhật, Australia, Trung Quốc...