Thành công bất ngờ của Indonesia: Chứng khoán tăng, lạm phát thấp, xuất khẩu nhảy vọt

Theo Financial Times, vào năm 2013, ngân hàng Morgan Stanley cho rằng Indonesia thuộc “5 quốc gia mong manh, tức là nhóm các nền kinh tế mới nổi đặc biệt chịu nhiều rủi ro khi Mỹ nâng lãi suất.

Một thập kỷ sau, mặc cho lãi suất của Mỹ tăng cao chóng mặt, nền kinh tế Indonesia vẫn tiến về phía trước.

Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Indonesia tăng trưởng 5,4% trong quý II, cao hơn nhiều so với dự báo. Tỷ lệ lạm phát vào tháng 8 chỉ là 4,7%, mức tương đối thấp so với toàn cầu. Rupiah là một trong những đồng tiền châu Á mạnh nhất trong năm nay. Đồng thời thị trường chứng khoán Indonesia liên tiếp phá kỷ lục.

Quốc đảo giàu tài nguyên nằm ở Đông Nam Á với 276 triệu dân đang hưởng lợi từ giá hàng hóa cao. Xuất khẩu hàng hóa tháng 8 tăng 30,2% so với cùng kỳ năm ngoái lên mức kỷ lục 27,9 tỷ USD.

Nhiều thành công của Indonesia có sự đóng góp của Tổng thống Joko Widodo. Một cuộc thăm dò ý kiến của Indikator Politik Indonesia cho thấy 62,6% người dân nước này ủng hộ Tổng thống, giảm 10 điểm phần trăm so với trước khi trợ cấp nhiên liệu bị cắt. Tuy nhiên, ông Widodo vẫn là một trong những nhà lãnh đạo dân chủ được ủng hộ nhiều nhất.

Nền chính trị ổn định

Tổng thống Widodo ủng hộ các liên minh lớn, đưa cả đồng đội và đối thủ vào trong nội các của mình. Ông George Yeo, cựu Ngoại trưởng Singapore gọi chiến lược này là “dân chủ với dấu ấn Đảo Java”. Chính việc thành lập được một liên minh lớn đã dẫn đến sự ổn định như hiện nay của Indonesia.

Các nhà đầu tư cho rằng ổn định chính trị đã giúp đỡ nền kinh tế Indonesia. Với lạm phát tương đối thấp, ngân hàng trung ương nước này chỉ nâng lãi suất đúng một lần trong vòng 3 năm, vào hồi tháng 8, lên mức 3,75%.

Các ngân hàng vẫn tiếp tục cho vay, và xuất khẩu đang bùng nổ, không chỉ trong lĩnh vực hàng hóa. Chính sách cải cách toàn diện của Tổng thống Widodo đã nới lỏng các quy định về việc làm, thúc đẩy đầu tư nước ngoài. 

“Indonesia đang xuất khẩu đủ loại mặt hàng, từ dệt may, quần áo, giày dép, máy móc, nội thất, điện tử và xe hơi … những thứ tạo ra công việc và thu nhập. Đây là năm thứ hai có tăng trưởng hai con số”, nhà phân tích Kevin O’Rourke nói.

Tuy nhiên, các nhà kinh tế cũng cảnh báo rằng những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Indonesia, chẳng hạn như than và dầu cọ, vẫn “đóng vai trò quan trọng” trong thúc đẩy tăng trưởng.

Theo ông David Sumual, nhà kinh tế trưởng của Bank Central Asia, giá hàng hóa có thể sẽ giảm vào năm nay khi các nền kinh tế châu Âu tăng trưởng chậm lại. “Năm sau sẽ đầy thử thách”, ông nói. “Bởi vậy tôi đã hạ dự báo tăng trưởng xuống chỉ còn 5%”.

Theo nhà kinh tế trưởng khu vực Đông Nam Á của Oxford Economics, bà  Priyanka Kishore, lạm phát có thể nhanh chóng chạm ngưỡng 8% vào tháng 10 khi trợ cấp nhiên liệu hết hiệu lực. “Ngân hàng trung ương đang chậm chân trong cuộc đua tăng lãi suất, và Indonesia sẽ phải thắt chặt nhiều hơn, nhanh hơn để giải quyết lạm phát”, bà nói.

Indonesia cũng đã đưa ra những hạn chế với một số loại hàng hóa, bao gồm cả thuế than và nickel (hay còn gọi là kền), khiến cho thị trường chao đảo. Nhưng đồng thời, những hạn chế này giúp phát triển lĩnh vực chế biến trong nước.

Lợi thế từ tài nguyên thiên nhiên

Một trong những thành tựu chính của Tổng thống Widodo chính là mở rộng hệ thống cơ sở hạ tầng của Indonesia, quốc gia có 17.000 hòn đảo, lên quy mô chưa từng có tiền lệ.

Chính phủ của ông đã xây dựng 2.042 km đường cao tốc trong 8 năm, so với 780 km trong vòng 40 năm trước đó. Indonesia cũng xây dựng thêm 16 sân bay, 18 cảng biển và 38 đập nước. Mặc dù một số dự án đã bị đội chi phí gấp nhiều lần, nhưng nhìn chung, bộ mặt của Indonesia đã thay đổi nhanh chóng.

Chính sách công nghiệp trọng tâm của Tổng thống Widodo trong nhiệm kỳ thứ hai là sử dụng nguồn tài nguyên nickel khổng lồ để tạo nên ngành công nghiệp xe điện trong nước. Vào năm 2020, chính phủ đã cấm xuất khẩu quặng nickel, buộc các công ty nước ngoài, bắt đầu phải tinh chế quặng ngay tại Indonesia.

Mặc dù đa số các sản phẩm đầu ra được dùng để sản xuất thép không gỉ, mục tiêu cuối cùng của chính phủ Indonesia là nhằm tạo ra vật liệu tốt hơn dùng trong pin điện. Ông Widodo cho rằng lệnh hạn chế đã tăng giá trị xuất khẩu của quặng nickel từ 1,1 tỷ USD vào 5 năm trước lên gần 20,9 tỷ USD vào 2021.

“[Indonesia] có thể xuất khẩu gấp 40 đến 60 lần”, ông nói. “Indonesia có nhiều nickel nhất thế giới, khoảng 21 triệu tấn hay 30% trữ lượng toàn cầu”.

Ông nói thêm rằng trong tương lai, Indonesia có thể sẽ mở rộng các chính sách liên quan đến bauxite (quặng nhôm) và đồng. Nhu cầu với những nguyên liệu trên đang tăng trưởng mạnh mẽ nhờ ngành sản xuất nhôm và năng lượng tái tạo.

Theo bà Issabelle Huber, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, kế hoạch tinh chế quặng nickel thành nguyên liệu cho pin của Indonesia chỉ mới bắt đầu. Một nhà máy đã đi vào hoạt động hồi tháng 5 năm ngoái, và 7 nhà máy khác đang chờ xây dựng.

Ở gần thủ đô Jakarta, LG và Hyundai đang xây dựng các nhà máy pin. CATL, công ty sản xuất pin cho xe điện lớn nhất thế giới đã đồng ý đầu tư một nhà máy tại Indonesia. Tổng thống Widodo cũng đang cố gắng thuyết phục Tesla.

Ông James Bryson, Giám đốc tại PT HB Capital Partners cho biết: “Indonesia vẫn có thể là người dẫn đầu và thật may mắn, [nước này] có trữ lượng [nickel] lớn nhất”.

Tuy nhiên, ngành công nghiệp nickel đang gặp nhiều vấn đề về môi trường. Việc tinh chế kim loại này tạo ra nhiều chất thải cũng như tiêu tốn năng lượng, đa phần đến từ các nhà máy điện than, khiến cho việc xuất khẩu sang EU và Mỹ gặp khó khăn.

Các nhóm bảo vệ môi trường đã cố gắng thuyết phục tỷ phú Elon Musk không đầu tư vào ngành công nghiệp nickel của Indonesia.

Với các quốc gia Đông Nam Á khác như Việt Nam đang ráo riết cạnh tranh để thu hút các ngành công nghiệp rời khỏi Trung Quốc, chính phủ của ông Widodo cần phải làm cho lực lượng lao động của Indonesia trở nên cạnh tranh hơn và hiện đại hóa các công ty nhà nước.

Bộ trưởng Doanh nghiệp Nhà nước, ông Erick Thohir, người từng sở hữu đội bóng Inter Milan, cho rằng những cải cách là cần thiết nếu Indonesia muốn tạo ra đủ việc làm cho dân số trẻ của mình.

Lo ngại tham nhũng

Các nhà đầu tư lo lắng rằng Tổng thống Widodo không có người kế nhiệm rõ ràng khi cuộc bầu cử năm 2024 đến gần hơn. Các nhà phê bình cũng nói rằng dưới thời ông Widodo, quyền lực của Ủy ban Xóa bỏ Tham nhũng (KPK) đã bị suy yếu.

Năm ngoái, Indonesia chỉ đạt 38/100 điểm Chỉ số Cảm nhận Tham nhũng của Tổ chức Minh bạch Quốc tế, ngang bằng với Brazil và thấp hơn Ấn Độ, Việt Nam và Trung Quốc.

Ông Andreas Harsono của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW) cho biết, Tổng thống Widodo cũng đã thất bại trong việc hủy bỏ các quy định cũ liên quan đến phân biệt tôn giáo, phụ nữ, người đồng tính…

Tầm nhìn về thủ đô mới

Có lẽ, di sản lớn nhất của Tổng thống Widodo sẽ là thủ đô mới Nusantara. Thủ đô Jakarta hiên tại có khả năng bị chìm dưới đáy biển do biến đổi khí hậu, đồng thời việc tập trung quá nhiều kinh tế vào đảo Java tạo nhiều rủi ro cho Indonesia.

Nusantara sẽ có diện tích gấp 3,5 lần Singapore và lớn hơn 4 lần so với Jakarta. Quá trình phát triển dự kiến ​​sẽ được hoàn thành vào năm 2045, khi nước này kỷ niệm 100 năm lập quốc. 

Nhiều ý kiến chỉ trích cho rằng việc xây dựng cơ sở hạ tầng trên vùng đất than bùn của Borneo quá khó khăn và tốn kém. Khoảng 80% dự án được tài trợ bởi vốn tư nhân, tuy nhiên, một nhà đầu tư lớn là SoftBank của Nhật Bản đã rút lui trong năm nay.