Sau khi ghìm cương lạm phát, kinh tế Mỹ có thể sẽ sa vào vũng lầy khó thoát hơn

Thách thức nghiêm trọng

Sau khi Mỹ khống chế được lạm phát, điều gì sẽ xảy ra? Trong lúc bị cuốn vào vòng xoáy giá cả khủng khiếp nhất trong hàng chục năm qua, người Mỹ đã quên mất câu hỏi này.

Câu hỏi nhiều người quan tâm nhất hiện nay là liệu Cục Dự trữ Liên bang (Fed) sẽ đẩy nền kinh tế Mỹ vào suy thoái hay thực hiện được một cuộc hạ cánh mềm. Nhưng dù kịch bản nào thành hiện thực, Mỹ rất có thể sẽ bước vào một môi trường kinh tế khó khăn, một số vấn đề rất khó tìm lời giải. 

Theo tờ Bloomberg, có vẻ như Mỹ sắp thoát khỏi sự đeo bám dai dẳng của lạm phát. Tín hiệu trên thị trường trái phiếu cho thấy các nhà đầu tư đang kỳ vọng lạm phát sẽ dịu bớt trong vài năm tới.

Bất chấp một số trục trặc ở Trung Quốc, chuỗi cung ứng toàn cầu dường như đang phục hồi từ cú sốc đại dịch. Fed tăng lãi suất quyết liệt và các dấu tích cuối cùng của các gói kích thích tài khóa tới nhu cầu đang phai nhạt, tỷ lệ tiết kiệm cá nhân đã giảm xuống. Tăng trưởng việc làm cũng chậm lại.

Rắc rối là bình thường mới này sẽ đưa Mỹ đến một vũng lầy còn khó thoát ra hơn trước đây: một mớ hỗn độn khi lực lượng lao động thu hẹp, hoạt động đầu tư xuống thấp, lương bổng trì trệ và bất bình đẳng tràn lan. 

Câu hỏi kinh tế quan trọng hơn cả là tăng trưởng của nền kinh tế Mỹ sẽ đến từ đâu. Câu hỏi này sẽ càng phức tạp hơn nếu giá năng lượng vẫn đắt đỏ và kinh tế Trung Quốc ngừng tăng trưởng như một thị trường mới nổi và bắt đầu chậm lại.

Lạm phát là vấn đề mà Fed và các ngân hàng trung ương đã học được cách giải quyết bằng chính sách lãi suất. Nhưng kịch bản hậu lạm phát thì rất khó để chẩn đoán vấn đề, chứ chưa nói đến giải quyết.

Già hóa dân số đang thu hẹp quy mô lực lượng lao động, làm tăng tỷ lệ phụ thuộc tại các nước giàu, và Mỹ cũng không phải ngoại lệ. Xu hướng này gây ra nhiều rắc rối cho Mỹ, đả thương tăng trưởng kinh tế. Già hóa là động lực chính của “đình trệ trường kỳ” (secular stagnation), từng được coi là thách thức kinh tế nghiêm trọng nhất của thời đại ngày nay trước khi COVID-19 xuất hiện.

Đình trệ trường kỳ là sự kết hợp giữa mức tiết kiệm cao và đầu tư yếu kém, từ đó khiến tăng trưởng chậm chạp, lạm phát và lãi suất thực thấp bất chấp các nỗ lực kích thích.

Có vẻ như sau khi lạm phát cao qua đi thì đình trệ sẽ ở lại với nước Mỹ. Ông Olivier Blanchard, cựu nhà kinh tế trưởng tại Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), chỉ ra rằng khi người lao động dự kiến tuổi thọ tăng và thời gian hưu trí dài hơn, họ sẽ tiêu ít đi và tiết kiệm nhiều hơn. Tỷ suất sinh thấp cũng đưa đẩy chi tiêu theo chiều hướng tương tự.

Tăng trưởng trì trệ là câu đố rất khó để tìm lời giải dẫu cho mọi người có đồng ý về nguyên nhân. Dẫu đã vô cùng nỗ lực để “vỗ béo” nền kinh tế bằng cách mua nợ dài hạn, Fed vẫn thất bại trong việc đạt được mục tiêu lạm phát trong suốt nhiều năm trời. Một thập kỷ sau khủng hoảng tài chính 2008, tăng trưởng của Mỹ vẫn gây thất vọng và lãi suất duy trì ở mức đáy.

Một số nhà kinh tế gợi ý rằng chi tiêu lớn của chính phủ có thể sẽ giúp củng cố nhu cầu. Nhưng lập luận này khó có thể được chấp nhận sau khi các gói kích thích tài khóa lớn năm 2020 và 2021 bị chỉ trích dữ dội là góp phần gây ra cơn bão lạm phát khủng khiếp nhất trong 4 thập kỷ.

Nhưng thậm chí các chuyên gia và nhà kinh tế cũng không đồng ý về nguyên nhân dẫn đến sự đình trệ. Ngoài xu hướng già hóa dân số, các yếu tố khác cũng có ảnh hưởng: bất bình đẳng thu nhập và thế độc quyền của doanh nghiệp rất có thể đã làm suy giảm chi tiêu và tăng cường tiết kiệm. 

Các khoản đầu tư có lẽ cũng chịu áp lực bởi nhận thức rủi ro của công chúng đã được nâng cao bởi hàng loạt sự kiện trong thời gian qua như đại dịch, căng thẳng địa chính trị và rắc rối chuỗi cung ứng. Và nếu phi toàn cầu hóa tiếp tục tồn tại, nhiều khả năng xu hướng này sẽ góp phần đẩy giá cả lên cao và kéo tăng trưởng kinh tế xuống thấp.

Các chuyên gia thậm chí còn không thể đồng tình với nhau về cách già hóa dân số sẽ tác động đến tương lai.

Một số nhà kinh tế tại IMF lập luận rằng bong bóng nhân khẩu học được tạo ra bởi thế hệ Boomer (những người được sinh ra trong giai đoạn từ năm 1946 đến 1964) đã giữ cho lạm phát tương đối thấp trong suốt 40 năm, khi họ làm việc và tiết kiệm để nghỉ hưu.

Vậy nên, khi thế hệ Boomer rời khỏi lực lượng lao động và tiêu tiền tiết kiệm thì họ sẽ gây ra ảnh hưởng ngược lại, tức là đẩy lạm phát đi lên.

Giải pháp khả dĩ

Các nhà hoạch định chính sách có những giải pháp nào để đối phó với mớ bòng bong này? Một trong số đó là tăng tuổi nghỉ hưu. Nhưng rõ ràng đây không phải biện pháp mà các cử tri có thiện cảm. Một phương pháp khác là đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng năng suất.

Nhưng ông John Fernald, nhà nghiên cứu cấp cao thuộc Fed chi nhánh San Francisco đã chỉ ra rằng tăng trưởng năng suất trong thời gian qua khá mờ nhạt.

Tuy tăng trưởng năng suất có sự cải thiện trong đại dịch nhưng hiện tượng này khó có thể kéo dài. Tiến bộ công nghệ ngày nay có vẻ đã chững lại khi so với quá khứ, dẫu vẫn có những sự đổi mới gây tiếng vang như xe điện của Tesla.

Ông Raghuram Rajan, giáo sư Đại học Chicago và cựu Thống đốc ngân hàng trung ương Ấn Độ, đề xuất một sự thay đổi trong quan điểm. Nếu chính sách tiền tệ thất bại trong việc khôi phục tăng trưởng và kích thích tài khóa khiến lạm phát bùng nổ, giải pháp có lẽ sự thay đổi trong mục tiêu của chính sách tài khóa.

Chi tiêu chính phủ sẽ không nhắm đến việc thúc đẩy nhu cầu, mà là nhằm xây dựng cơ sở hạ tầng vật chất và xã hội để đưa kinh tế Mỹ thoát khỏi tình trạng ảm đạm và tiến gần hơn đến sự cải thiện năng suất.

Hiện tại, cơ hội cho một chương trình chi tiêu nữa có vẻ không còn nhiều, nhưng vẫn chưa biến mất hoàn toàn. Ông Rajan nói: “Có lẽ giải pháp này sẽ được nhắc đến khi Mỹ quay trở lại giai đoạn lạm phát thấp”. Và ngày đó có lẽ cũng không còn quá xa.