Nga định làm gì với một nhà máy điện hạt nhân lênh đênh trên biển?

Neo đậu bên ngoài thị trấn nhỏ Pevek ở Bắc Cực là Akademik Lomonosov – nhà máy điện hạt nhân nổi đầu tiên trên thế giới. Nhà máy có một không hai này là dấu hiệu cho thấy tham vọng của Tổng thống Vladimir Putin đối với vùng viễn đông của Nga đang được hiện thực hóa.

Cảng của Pevek một phần trong kế hoạch của Moscow nhằm mở ra tuyến đường vận chuyển lớn xuyên qua Bắc Cực và khai thác các nguồn tài nguyên thiên nhiên dễ dàng hơn.

Trong một năm, bến cảng của Pevek bị đóng băng tới 8 tháng. Nhưng cảng biển này vẫn được lên kế hoạch để trở thành trung tâm vận chuyển thương mại trên Tuyến đường biển phía Bắc (NSR) do Nga khởi xướng. Điện năng do Akademik Lomonosov cung cấp sẽ giúp Pevek trở thành cửa ngõ dẫn vào Chukotka, khu vực gần Alaska và chứa nhiều vàng, bạc, đồng, lithium và các kim loại khác.

Ông Maxim Zhurbin, phó thị trưởng của Pevek, phát biểu trong cuộc phỏng vấn hồi tháng 10: "Nếu không có NSR, không có bến cảng, thì Pevek cũng không tồn tại". Rất ít người ở thị trấn này có vẻ quan ngại về lò phản ứng hạt nhân ở bến cảng, theo Financial Times.

"Sợ ư? Chúng tôi không có cảm giác này. Có lẽ người Nga không còn biết sợ gì nữa. Chúng tôi đã chứng kiến và sống sót qua mọi chuyện. Chúng tôi phải biết lạc quan", doanh nhân địa phương Igor Ranav nói. "Chúng tôi được kể rằng nhà máy điện hạt nhân được xây dựng với công nghệ hiện đại nhất và nó an toàn, và tôi mong là họ nói thật".

Bà Natalia Koveshnikova, một kế toán đã về hưu sống tại Pevek cả đời phấn khởi: "Thật tuyệt vời rằng nhà máy được đặt ở thị trấn. Đây là lần đầu tiên chúng tôi có điện sưởi và nước nóng quanh năm".

Việc phát triển NSR được giao cho Rosatom, tập đoàn hạt nhân nhà nước Nga. Ngoài việc vận hành nhà máy Akademik Lomonosov, Rosatom cũng phụ trách các tàu phá băng chạy bằng năng lượng hạt nhân. Công ty kỳ vọng chúng sẽ giúp mở ra tuyến hàng hải quanh năm ở Bắc Cực vào giữa thập kỷ này.

Rosatom không tiết lộ đang đầu tư bao nhiêu nhưng tin tưởng rằng cuộc phiêu lưu ở Bắc Cực sẽ mang lại lợi nhuận. Ông Alexei Likhachev, CEO Rosatom nói: "Đối với chúng tôi, phát triển NSR chủ yếu là vì mục đích làm ăn. Và quyết định tạo điều kiện cho các dự án này được đưa ra dựa trên khả năng đầu tư".

Khi được vận hành với đầy đủ công suất vào năm 2023, nhà máy hạt nhân nổi ở Pevek được kỳ vọng sẽ cung cấp năng lượng cho một số dự án tài nguyên bao gồm mỏ vàng Mayoskoye và một trong những mỏ thiếc lớn nhất nước Nga là Pyrkakay.

Rosatom dự định trước năm 2030 sẽ lắp đặt thêm 4 nhà máy điện hạt nhân nổi nữa trên Vịnh Chaunskaya để cung cấp điện cho dự án khai thác đồng Baimskaya. Trữ lượng kim loại lớn ở Baimskaya được phát hiện từ thời Xô viết nhưng việc thiếu hụt công nghệ, thiết bị và cơ sở hạ tầng đã đẩy lùi hoạt động khai thác. Hiện tại đồng đang có nhu cầu rất lớn do công dụng trong công nghệ năng lượng tái tạo.

Phát triển Chukotka cùng với phần còn lại của Bắc Cực từ lâu đã là mục tiêu của Tổng thống Putin và Nga. Tuần nay, Nga sẽ tổ chức cuộc họp toàn thể của Hội đồng Bắc Cực với đại diện của 8 quốc gia trong khu vực.

Năm 2017, ông Putin tuyên bố: "Nga nên mở rộng thông qua Bắc Cực, vì đó là nơi tập trung tài nguyên khoáng sản của nước ta". Năm 2017 là thời điểm Nga lần đầu tiên sản xuất khí đốt tự nhiên hóa lỏng ở Bắc Cực và xuất khẩu qua NSR. Lượng hàng xuất khẩu thông qua tuyến đường này đã tăng từ 1,5 triệu tấn vào năm 2000 lên 33 triệu tấn năm ngoái, chủ yếu là dầu và khí tự nhiên.

Rosatom dự kiến khối lượng của tất cả mặt hàng Nga xuất khẩu thông qua NSR sẽ đạt 110 triệu tấn trong thập kỷ tới, đồng thời thu hút vận chuyển hàng quốc tế.

Rosatom tin rằng sự cố ở Kênh đào Suez năm nay sẽ làm tăng thêm sức hấp dẫn cho NSR. Công ty nói rằng hành trình qua tuyến đường này thường ngắn hơn và do đó có thể có sức cạnh tranh dù tàu chở hàng sẽ cần phải thuê thêm tàu phá băng để hộ tống trong mùa đông.

Ví dụ, hành trình từ thành phố cảng Busan ở Hàn Quốc đến Rotterdam ở Hà Lan sẽ chỉ tốn 27-28 ngày thông qua NSR, nhưng lại mất đến 40 ngày nếu đi qua Kênh đào Suez, Rosatom cho biết.

Ông Kirill Komarov, Phó Tổng giám đốc Rosatom nói: "Khi bạn chở hàng trị giá 1 tỷ USD thì chênh lệch 12 ngày là con số rất đáng cân nhắc".

DP World, công ty hậu cần và nhà khai thác cảng UAE đã trở thành công ty quốc tế đầu tiên ký thỏa thuận đối tác vận chuyển NSR với Rosatom vào tháng 7, cam kết đầu tư 2 tỷ USD vào cơ sở hạ tầng và đội tàu bổ sung.

Ông Sultan Ahmed bin Sulayem, CEO DP World giải thích rằng việc chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn trong đại dịch cho thấy thế giới cần thêm các tuyến hàng hải nữa.

Tuy nhiên, việc dự báo thời tiết và đảm bảo an toàn trong mùa đông băng giá vẫn là vấn đề lớn đối với NSR. Vào tháng 11 năm nay, băng bao phủ các vùng biển Bắc Cực sớm hơn dự kiến đã khiến 24 tàu bị mắc kẹt.

Trong khi đó, các cư dân ở Pevek đang tận hưởng cảm giác hiếm hoi được trở thành một phần của nền kinh tế đang phát triển.

Ông Pavel Rozhkov, một chuyên gia IT từ Moscow đến Pevek từ 9 năm trước chia sẻ: "Chúng tôi đến và thấy một thị trấn tối tăm. Trong vài năm đầu cuộc sống ở đây như thể đang lụi tàn, mọi người rời đi và có tin đồn rằng thị trấn sẽ bị đóng cửa. Sau đó có tin rằng người ta sẽ xây dựng một nhà máy điện hạt nhân nổi. Vốn đầu tư lớn đã bắt đầu chảy vào thị trấn và thị trấn bắt đầu phát triển".