Muốn giữ vị thế trung lập, tỉ phú giàu nhất Hong Kong mất lòng cả Trung Quốc lẫn phương Tây

Một mặt, tỉ phú Lý Gia Thành đối mặt cáo buộc ủng hộ cho phong trào dân chủ Hong Kong và phản bội đất nước Trung Quốc. Mặt khác, đối với Mỹ và các đồng minh, ông là người trung thành với Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Lý Gia Thành – vị tỉ phú đã xây dựng gia tài đồ sộ nhất Hong Kong nhờ vào khả năng dàn xếp giữa hai thế lực Trung Quốc và phương Tây - giờ đây đang chật vật duy trì sự tin tưởng của các bên.

Tình trạng căng thẳng giữa Bắc Kinh và các chính phủ phương Tây ngày một  leo thang do vấn đề Hong Kong, thương mại, đại dịch COVID-19.

Đế chế kinh doanh của vị tỉ phú 91 tuổi đang trở thành "chuột bạch" thí nghiệm quan trọng, thể hiện khả năng các công ty quốc tế có thể thích nghi với cuộc Chiến tranh Lạnh mới.

Kẹt giữa cuộc Chiến tranh lạnh mới

Dù ông Lý luôn thể hiện sự gắn bó chặt chẽ với chính quyền Hong Kong và Trung Quốc đại lục, CK Hutchison có hơn 80% doanh thu đến từ nước ngoài, phần lớn từ các ngành công nghiệp nhạy cảm như năng lượng, cơ sở hạ tầng, viễn thông và cảng biển.

Đặc trưng ấy khiến cho tập đoàn - cùng với một số công ty khác như HSBC Holdings và Swire Pacific – chịu sự giám sát chặt chẽ hơn về mặt chính trị so với hầu hết các công ty đa quốc gia lớn khác đang kinh doanh ở cả Trung Quốc và các quốc gia phương Tây.

Mức độ thành công của ông Lý Gia Thành đang giảm dần, ít nhất qua góc nhìn chứng khoán. Cổ phiếu CK Hutchison Holdings - doanh nghiệp lớn nhất của đế chế kinh doanh - hiện đang có giá thấp hơn hơn 50% giá trị tài sản ròng, mức ảm đạm nhất kể từ khi công ty thay đổi cấu trúc năm 2015. 

Trong năm qua giá cổ phiếu CK Hutchison Holdings đã giảm 30%, cao hơn nhiều so với mức giảm 7% của Chỉ số Hang Seng Hong Kong.

Jackie Yan - giảng viên chiến lược quản lí tại Đại học Hong Kong – nhận xét: "Ông Lý không muốn giới chức phương Tây nhìn nhận đang có mối quan hệ chặt chẽ với chính phủ Trung Quốc". Theo ông Yan, tỉ phú Lý Gia Thành cần "hành động cân bằng sao cho thật tinh tế".

Song, có vẻ như nỗ lực của ông chưa có kết quả. Tháng 5 năm nay, công ty con CK Hutchison tuột mất dự án xây dựng nhà máy khử mặn nước ở Israel. Dự án có thể tạo ra mức doanh thu ước tính 85 triệu USD/năm, đạt đến 2,1 tỉ USD suốt vòng đời dự án.

"Chúng tôi không muốn Đảng Cộng sản Trung Quốc có quyền xâm nhập vào cơ sở hạ tầng của Israel", Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Mike Pompeo tuyên bố trong một cuộc phỏng vấn truyền hình khoảng hai tuần trước khi dự án lọt vào tay một công ty Israel khác.

Đó vẫn chưa phải là trận thua đầu tiên của Lý Gia Thành. Năm 2018, ông từng mất dự án đường ống khí đốt ở Australia vì những lo ngại an ninh quốc gia tương tự. Doanh nghiệp thay thế CK Hutchison, APA Group, công bố khoản lợi nhuận khoảng 322 triệu USD mỗi năm.

Quan hệ phức tạp với Trung Quốc

Ông Lý Gia Thành sinh ra ở Trung Quốc đại lục, sau đó trốn sang Hong Kong lúc sinh thời trong Thế chiến thứ hai.

Dù ông có quan hệ thân mật với các nhà lãnh đạo Trung Quốc trước khi quốc gia này bắt đầu mở cửa kinh tế và cần sự hỗ trợ từ phía Hong Kong, mức độ nồng ấm đã giảm từ khi Chủ tịch Tập Cận Bình nắm quyền vào năm 2013.

Năm 2015, khi thành lập CK Hutchison và CK Asset Holdings, ông Lý đã liên tục bị truyền thông Trung Quốc chỉ trích công khai. Kết hợp với thông tin các công ty của ông rút tài sản ra khỏi Thượng Hải, thời điểm đó giới truyền thông Trung Quốc - mà tiêu biểu là Nhân dân Nhật báo và Tân Hoa Xã - đã bắt đầu đặt câu hỏi về lòng trung thành của ông đối với tổ quốc.

Để đáp trả, tỉ phú Lý Gia Thành đã đưa ra một tuyên bố dài ba trang phủ nhận các cáo buộc, nhấn mạnh sự tôn trọng của ông đối với đường lối lãnh đạo của Chủ tịch Tập.

Ông nhấn mạnh tập đoàn đã mở thêm 1.000 cửa hàng bán lẻ trong thị trường đại lục chỉ trong vòng hai năm trước đó, và 87% trong số 17 tỉ USD Hong Kong (tương đương 2,2 tỉ USD) mà ông đóng góp đã phục vụ lợi ích của hai bên.

Bất chấp định hướng mở rộng ra một số lĩnh vực tại thị trường đại lục, ông Lý đã giảm đáng kể tỉ trọng hoạt động tại đây.

Từ năm 2015, ba công ty hàng đầu của Tập đoàn CK Group là CK Hutchison, CK Asset và CK Architectural Holdings, đã chốt hoặc lên kế hoạch thực hiện các thương vụ sáp nhập và mua lại trên toàn cầu với tổng trị giá gần 60 tỉ USD. Song, chỉ 1,6% số tiền ấy liên quan tới các thương vụ ở Trung Quốc hoặc Hong Kong, theo Bloomberg.

Đồng thời, khoảng 60% trong tổng 9 tỉ USD giá trị các thương vụ bán tài sản (đã hoàn thành hoặc theo kế hoạch) từ năm 2015 của CK Hutchison là ở Trung Quốc và Hong Kong. Hiện nay doanh thu từ Trung Quốc và Hong Kong chỉ chiếm 18% tổng doanh thu của tập đoàn.

Năm ngoái, tỉ phú Lý Gia Thành một lần nữa thu hút sự chú ý từ phía Trung Quốc với quan điểm ngược dòng giữa cuộc biểu tình keo dài hàng tháng ở Hong Kong.

Khi mà các đại gia sừng sỏ khác ủng hộ lập trường của Bắc Kinh, lên án nhóm người biểu tình bạo lực và ủng hộ cảnh sát lập lại trật tự tại khu vực tự trị, ông Lý đưa ra một thông điệp mơ hồ. Thông điệp vừa kêu gọi ngăn chặn bạo lực trên đường phố Hong Kong, vừa nhấn mạnh quyền tự do, khoan dung và tuân thủ pháp luật.

Vài tuần sau đó, ông đã kêu gọi chính phủ khoan hồng với các nhóm người trẻ tuổi khi họ phản ứng với tình trạng bất ổn, đồng thời thúc giục giới trẻ Hong Kong nhìn nhận một bức tranh rộng lớn hơn.

Sau tuyên bố ấy, ông đối mặt với sự chỉ trích từ Trung Quốc. Ủy ban Chính trị Pháp luật Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc đã cáo buộc ông trùm Hong Kong "khuyến khích tội phạm".

Giới truyền thông nhà nước lúc đó đã đổ lỗi cho các nhà phát triển bất động sản như ông, với khối tài sản trị giá 29 tỉ USD theo Bloomberg Billionaires Index, đã gây ra sự bất bình đẳng xã hội.

Số phận kẻ đứng giữa

Dù đại diện Tập đoàn CK Group đã không trả lời các câu hỏi liên quan đến vấn đề này, một phát ngôn viên đã tiết lộ trong một email lời bình luận của Chủ tịch Lý Trạch Cự - con trai lớn của Lý Gia Thành, tại cuộc họp cổ đông thường niên của CK Hutchison ngày 14/5. Theo đó, Chủ tịch Lý nhận định rằng cuộc chiến Mỹ -Trung không tác động nhiều lên các lĩnh vực kinh doanh viễn thông, cơ sở hạ tầng và bán lẻ của tập đoàn, và không có tác động lên bộ phận cảng biển.

"Nhiều năm qua, tập đoàn đã luôn thực hiện chiến lược tăng nguồn thu nhập ổn định, định kì, và chiến lược đã chứng minh giá trị của nó", Chủ tịch Lý Trạch Cự nói với các cổ đông. "Tập đoàn có dòng tiền mạnh và luôn sẵn sàng đón nhận các thử thách mới".

Sau các sự kiện, một số người biểu tình cho rằng nhà tài phiệt nổi bật nhất Hong Kong đang ủng hộ họ, đã đổ xô đến ủng hộ chuỗi siêu thị và nhà thuốc của ông tại đây.Song, khả năng cơ đồ của ông Lý sống sót qua giai đoạn bất ổn tại Hong Kong với chiến lược trung lập vẫn còn rất mơ hồ. 

Hồi tháng 5, Đồng giám đốc điều hành của CK Hutchison Canning Fok thừa nhận lợi nhuận bán lẻ trên toàn cầu của tập đoàn sẽ giảm 50% trong 6 tháng đầu năm nay do COVID-19. 

Nhưng, theo ông, doanh thu từ các cơ sở tại Hong Kong và châu Á có thể bù đắp lại khoản lỗ ở Châu Âu, cho thấy tầm ảnh hưởng không nhỏ của khu vực này đối với tình hình tài chính của tập đoàn.