Khủng hoảng lãnh sự quán bùng nổ, quan hệ Mỹ - Trung còn có thể quay về thời trước ông Trump?

Mỹ có thể chọn phương án khác ít thiệt hại hơn

Ngày 23/7, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo phát biểu, gần 50 năm hợp tác kinh tế và chính trị Mỹ - Trung đã sụp đổ để "tạo ra một tương lai xán lạn, hứa hẹn về hợp tác bền chặt hơn".

Quan hệ song phương giữa Washington và Bắc Kinh đã bước vào thời kì khó lường nhất kể từ thập niên 1970 sau khi chính phủ Mỹ hôm 22/7 yêu cầu trong vòng 72 giờ phải đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston (bang Texas).

Washington cho biết động thái trên được thực hiện nhằm "bảo vệ tài sản trí tuệ và thông tin riêng tư của người dân Mỹ". Sau đó, Bắc Kinh đáp trả, yêu cầu đóng cửa lãnh sự quán Mỹ tại Thành Đô.

South China Morning Post dẫn lời giới quan sát cho hay quan hệ Mỹ - Trung có khả năng tiếp tục xấu đi và họ nhìn chung đều khá bi quan về kết cục của mối quan hệ này sau những diễn biến mới vừa qua.

Ông Sourabh Gupta - thành viên cao cấp tại Viện Nghiên cứu Trung Quốc - Mỹ (có trụ sở tại thủ đô Washington), cho hay có thể lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston đã tham gia vào hoạt động tấn công mạng có liên quan đến chính quyền Bắc Kinh để thu lợi về thương mại và gây ảnh hưởng cho nước Mỹ.

"Tuy nhiên, tôi không hi vọng rạn nứt sẽ vượt ra ngoài lĩnh vực trao đổi thương mại, đầu tư, sở hữu trí tuệ, khoa học, công nghệ và bắt đầu nuốt chửng toàn bộ mối quan hệ song phương", ông Gupta nói tiếp.

Mặc dù đây không phải lần đầu chính quyền Tổng thống Trump đóng cửa một cơ quan ngoại giao nước ngoài nhưng lại là lần đầu tiên trong 41 năm quan hệ Mỹ - Trung.

Theo ông Pang Zhongying - một nhà phân tích về quan hệ quốc tế tại Đại học Đại dương Trung Quốc, việc đóng cửa lãnh sự quán Nga tại San Francisco (bang California) hồi tháng 9/2017 là đỉnh điểm của một cuộc đụng độ về ngoại giao dài và gay gắt liên quan đến cáo buộc Nga thao túng kết quả bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016.

Trước quyết định đóng cửa lãnh sự quán Nga ở San Francisco, Mỹ đã ban hành một số lệnh trừng phạt đối với Moscow, trong khi chính quyền Tổng thống Putin yêu cầu Washington rút hơn 700 nhà ngoại giao tại Nga về nước.

Giới quan sát cũng đặt câu hỏi tại sao Mỹ lại leo thang căng thẳng hiện tại bằng cách nhắm vào lãnh sự quán Trung Quốc thay vì thực hiện các phương án khác như trục xuất nhà ngoại giao của Bắc Kinh. Biện pháp trục xuất quan chức ngoại giao được cho là có thể đạt được mục đích tương tự nhưng ít nghiêm trọng hơn.

Quan hệ Mỹ - Trung khó đảo chiều

Ông Gupta nhận định: "Chính quyền ông Trump thích mô tả cách tiếp cận của họ đối với Trung Quốc là không nhằm mục đích xác định một kết cục cụ thể cho quan hệ với Trung Quốc mà là nhằm bảo vệ lợi ích quan trọng của quốc gia".

Vị chuyên gia của Viện Nghiên cứu Trung Quốc - Mỹ cho rằng đặc điểm động cơ và hành động của phía chính quyền ông Trump rõ ràng thiếu trung thực.

Ông Steve Tsang - Giám đốc Viện Trung Quốc SOAS tại Đại học London, cũng nghi ngờ về lời giải thích chính thức của Washington trước lệnh yêu cầu đóng cửa lãnh sự quán Houston.

"Trên thực tế, tôi nghĩ việc đóng cửa các cơ quan ngoại giao nhìn chung đều là ý tưởng tồi. Ngoại giao là phương thức cần thiết nhất khi quan hệ giữa hai nước trở nên tồi tệ và ngày càng xấu đi", ông Tsang lập luận.

Theo ông Steve Tsang, đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston có thể là một động thái nhằm cứu vãn cơ hội tái đắc cử của ông Trump giữa lúc công chúng chỉ trích chính quyền của ông về cách xử lí đại dịch COVID-19.

"Tuy nhiên, hành động như vậy sẽ tiêm nhiễm vào chính phủ Mỹ một quan điểm mà chính quyền tiếp theo phải rất khó khăn mới loại bỏ được... Bất kể ai chiến thắng cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 11 tới, quan hệ Mỹ - Trung sẽ không thể quay về thời điểm trước khi ông Trump đến. Thuyền đã căng buồm ra khơi từ lâu và khó quay lại bến được", ông Tsang cảnh báo.

Ông Gal Luft - đồng Giám đốc Viện Phân tích An ninh Toàn cầu (trụ sở tại Washington), cũng nhất trí với lập luận của ông Tsang. Ông Luft nhấn mạnh quan hệ Mỹ - Trung đã xấu đến mức "ngay cả Tổng thống Biden cũng khó có thể cứu vãn".

Theo SCMP, các nhà phân tích cũng tin rằng việc Washington sẵn sàng khiêu khích Bắc Kinh sẽ khiến nỗ lực xây dựng một liên minh chống Trung Quốc càng khó thành hơn, chủ yếu là vì các nước không muốn trở thành con tốt trong một cuộc xung đột giữa hai siêu cường.