Hy vọng gì ở quy hoạch ngành thép?

12 dự án thép bị loại bỏ được cho là có tổng công suất thiết kế dự kiến trên 1.350 tấn gang, sắt xốp và 6.520 tấn phôi vuông/năm. Nguyên nhân của việc dừng các dự án trên, theo Bộ Công Thương, là do một số dự án có quy mô nhỏ, nguồn nguyên liệu không đảm bảo.

Có những dự án triển khai chậm, năng lực chủ đầu tư kém, không thuộc phạm vi quy hoạch. Đặc biệt, có những dự án do địa phương đề nghị bỏ, dự án chưa có chủ đầu tư hoặc năng lực chủ đầu tư kém, nguồn nguyên liệu không đảm bảo…

Chưa vận hành tối đa công suất

Cùng lúc với việc công bố loại bỏ 12 dự án thép, Bộ Công Thương cũng vừa công bố lấy ý kiến về bản dự thảo quy hoạch ngành thép. Trong đó, bộ này có đề ra mục tiêu đến năm 2020, sản xuất phôi thép đạt 32,3 triệu tấn, phấn đấu tỉ lệ phôi sản xuất từ gang theo công nghệ lò cao/sắt xốp năm 2020 đạt 65%.

Về sản xuất gang và sắt xốp, bản dự thảo cho biết sẽ nâng cao tỉ trọng sản xuất thép thô từ gang lỏng và sắt xốp sản xuất trong nước. Theo đó, đến năm 2020, sản xuất 21 triệu tấn; năm 2025 đạt 46 triệu tấn; năm 2035 đạt 55 triệu tấn gang và sắt xốp.

Trong vấn đề đầu tư, theo Bộ Công Thương, các dự án đầu tư nước ngoài dưới hình thức liên doanh hoặc đầu tư 100% vốn nước ngoài đối với các dự án luyện thép quy mô phù hợp thì cần lựa chọn nhà đầu tư có đủ năng lực tài chính, công nghệ và kinh nghiệm đầu tư vào công đoạn thượng nguồn, sản xuất thép tấm cán nóng, thép chất lượng cao, thép hình lớn phục vụ cho ngành công nghiệp chế tạo với công nghệ tiên tiến và thân thiện môi trường.

Quy hoạch là căn cứ pháp lý để các chủ đầu tư đề xuất dự án trình các cấp có thẩm quyền phê duyệt chủ trương đầu tư theo qui định của pháp luật về đầu tư. Các bộ, ngành và địa phương tăng cường quản lý, giám sát việc triển khai các dự án đảm bảo phù hợp với quy hoạch. Các dự án sản xuất thép cần có thỏa thuận cung cấp điện, nước trước khi cấp phép đầu tư.

Ngành công nghiệp thép Việt Nam vẫn chưa vận hành tối đa công suất trong khi sản lượng thép nhập khẩu vẫn tăng rất mạnh

Nhận định về điểm bất cập của ngành thép Việt Nam hiện nay, ông Nguyễn Văn Sưa, Phó Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA), cho rằng ngành công nghiệp thép Việt Nam vẫn chưa vận hành tối đa công suất. Trong khi đó, sản lượng thép nhập khẩu vẫn tăng rất mạnh, đặc biệt là phôi thép và sản phẩm cuối cùng.

Theo ông Sưa, hiện nay sản xuất trong nước đã đáp ứng được nhu cầu thép xây dựng, thép cán nguội, ống thép và tôn mạ kim loại và sơn phủ màu. Trong đó, có một số sản phẩm thép xuất khẩu cao như tôn mạ kim loại và sơn phủ màu, ống thép, thép cán nguội. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn phải nhập khẩu nhiều thép, nhất là thép cuộn cán nóng (HRC), thép chế tạo.

Chỉ tính riêng trong 9 tháng đầu năm 2016, nhập khẩu phôi thép ở mức 1 triệu tấn và sản phẩm thép ở mức 13 triệu tấn (trong đó sản phẩm dẹt là 4 triệu tấn, tôn mạ 1,5 triệu tấn, 0,5 triệu tấn thép không gỉ và 6 triệu tấn thép hợp kim).

Nhạy cảm biến động giá

Vị lãnh đạo của VSSA cũng đưa ra con số tổng lượng tiêu thụ thép trong năm 2016 sẽ là 20,5 triệu tấn (so với 18,25 triệu tấn năm 2015). Như vậy, nếu theo ước tính này, sản lượng thép tính theo đầu người của Việt Nam sẽ tăng từ 200kg/người năm 2015 lên 220kg/người.

Trên thực tế, cho tới năm 2015, sản xuất phôi phiến (Slab) – loại phôi thành thường dùng để cán ra thép cuộn cán nóng hay HRC, chính là điểm khuyết trong chuỗi giá trị ngành thép mà Việt Nam chưa sản xuất được.

Cùng với đó, năng lực sản xuất thép cơ khí chế tạo gần như chưa có. Chính vì vậy, hồi năm ngoái, Việt Nam vẫn phải nhập khẩu 14 triệu tấn thép thành phẩm, đứng thứ 6 trong danh sách các nước nhập siêu thép trên thế giới.

Dựa trên những phân tích về biến động của cả thị trường thép thế giới và thị trường thép Việt Nam trong thời gian vừa qua, giới chuyên gia từ công ty CP chứng khoán Vietinbansc nhận định tốc độ tăng trưởng ngành công nghiệp sản xuất thép Việt Nam vẫn được dự báo ở mức 15% trong giai đoạn 5 năm tới, cơ hội tăng trưởng của các doanh nghiệp (DN) thép Việt vẫn còn rất tốt nếu tìm được hướng đi phù hợp.

Giới chuyên gia dự báo giá thép năm 2017 sẽ tương tự như giá năm 2016, bởi lẽ, nhà sản xuất Trung Quốc muốn duy trì mức lợi nhuận hiện tại. Bên cạnh đó, những trung tâm kinh tế của thế giới như EU, Trung Quốc chưa thể hồi phục về thời kỳ hoàng kim và vẫn còn gặp nhiều khó khăn.

Theo ông Đặng Trần Hải Đăng, Phó Giám đốc Trung tâm nghiên cứu của Vietinbanksc, việc giá thép giảm sâu khiến cho biên lợi nhuận của hầu hết các công ty sản xuất thép sụt giảm mạnh, thậm chí thua lỗ bởi ngành thép là ngành mà giá cả của sản phẩm đầu ra rất nhạy cảm với biến động giá nguyên liệu đầu vào.

Tuy nhiên, nhìn vào từng phân khúc của ngành công nghiệp thép, như phân tích của VSA, điều này đúng với những DN cung ứng sản phẩm dừng lại ở khâu cán thép (cán thép dài ra thép hình, thép cuộn, thép thanh; cán thép dẹt ra cuộn cán nóng, cuộn cán nguội), khi tốc độ giảm giá của HRC còn nhanh hơn tốc độ giảm giá quặng sắt trong giai đoạn 2015-2016.

Ngược lại, đối với phân ngành gia công sau cán, giá nguyên liệu đầu vào là thép cán giảm lại phần nào có lợi cho các DN tham gia vào khâu cuối của chuỗi giá trị này.

Trong vấn đề đầu tư các dự án thép hiện nay, ông Nguyễn Văn Sưa cho rằng tại Việt Nam, hiện đang có Formosa với nguồn cung cấp HRC là 6 triệu tấn/ năm. Con số này là vẫn thiếu so với nhu cầu của Việt Nam.

Vì vậy, Việt Nam sẽ cần thêm những nhà đầu tư trong lĩnh vực này. Tuy nhiên, quy mô DN Việt còn nhỏ, hạn chế về đầu tư công nghệ, khả năng cạnh tranh thấp, trong khi khả năng cạnh tranh là vũ khí quyết định sự sống còn của các DN thép trong môi trường cạnh tranh gay gắt với sản phẩm nhập khẩu này.