Hậu quả của 'giao dịch ăn theo' trên thị trường tài chính

Theo định nghĩa, sự khuếch tán tín hiệu trong giao dịch cổ phiếu mô tả trạng thái trong đó một lượng nhỏ giao dịch bất hợp pháp dựa trên thông tin nội gián dẫn đến một lượng lớn hơn nhiều giao dịch hợp pháp dựa trên suy luận "ai đó biết điều gì đó mà mình không biết". Đây là trường hợp những người giao dịch hợp pháp ăn theo một vụ giao dịch khởi nguồn phi pháp mà không biết nó có vấn đề về pháp lý.

Trong tác phẩm Sự lụi tàn của đồng tiền, tác giả James Rickards đã lấy ví dụ về cuộc tấn công khủng bố ngày 11/9/2001 để minh họa cho hiệu ứng này. Về cơ bản, không ai có thể giao dịch một mình. Cứ mỗi người mua quyền chọn bán thì có một người bán để hành vi giao dịch diễn ra. Mỗi vụ giao dịch lại được ghi nhận trên báo cáo giá và được gửi đến những người giao dịch chuyên nghiệp. Ngay cả một đợt mua quyền chọn bán giá trị rất nhỏ cũng không thể qua mắt nhóm người này.

Trong những ngày trước sự kiện 11/9/2001, hoàn toàn không có bất cứ tin tức gì đáng kể về American hay United Airlines - 2 hãng hàng không đã bị khủng bố đánh cướp máy bay để khủng bố. Do đó, bất cứ người giao dịch chuyên nghiệp nào nhìn thấy một vụ giao dịch nhỏ cũng sẽ tự hỏi, tại sao người nào đó lại đặt cược cổ phiếu của 2 hãng hàng không này sẽ giảm. Anh ta không biết ai đang giao dịch, nhưng sẽ giả định rằng người đó biết mình đang làm gì và phải có lý do để làm. Có thể chuyên gia này sẽ mua một lượng quyền chọn bán lớn hơn nhiều để ăn theo vụ giao dịch nội gián của người xa lạ.

Rất nhanh chóng, những người khác bắt đầu để ý đến hoạt động này và cũng đổ xô mua quyền chọn bán. Mỗi vụ giao dịch sẽ làm tăng tổng giá trị quyền chọn bán được mua và khuếch đại tín hiệu ban đầu thêm một ít. Tình huống xấu nhất là động lực sẽ đẩy thị trường tài chính đến trạng thái hỗn loạn đỉnh điểm.

Trong vụ 11/9/2001, 4.156 quyền chọn bán tương đương với 415.600 cổ phiếu của American Airlines đã được giao dịch trong ngày 10/9, ngay trước ngày diễn ra vụ khủng bố. Đại đa số những giao dịch này hợp pháp.

Tuy nhiên, chỉ cần một số lượng nhỏ giao dịch nội gián của bọn khủng bố đã đủ để đẩy "quả bóng tuyết" lăn xuống dốc và tạo thành một giá trị giao dịch ăn theo hợp pháp lớn hơn rất nhiều. Những người giao dịch ăn theo hoàn toàn không biết trước về vụ tấn công, họ chỉ đặt cược rằng người khác biết tin tức tiêu cực gì đó chưa công khai về 2 hãng hàng không này.

Hiệu ứng này cũng dễ dàng thấy trên thị trường chứng khoán Việt Nam và được các "đội lái" sử dụng triệt để để kích thích hiệu ứng tâm lý đám đông. Không khó để thấy nhiều cổ phiếu trải qua những phiên tăng trần hay giảm sàn với lệnh đặt mua, đặt bán có giá trị lớn hơn so với bình thường.

Bất kỳ một nhà đầu tư nào khi nhìn thấy những lệnh giao dịch trên đều không tránh khỏi suy nghĩ rằng doanh nghiệp này ắt hẳn có thông tin gì đó mà mình chưa biết, vì vậy giá cổ phiếu mới tăng hoặc giảm mạnh đến vậy.

Và theo phản ứng tự nhiên, người này sẽ đặt lệnh xuôi theo xu hướng của thị trường. Cứ thêm một người nghĩ như vậy sẽ có một lệnh tương ứng được đặt ra, đẩy giá trị giao dịch tăng lên và tâm lý bầy đàn xuất hiện. Rốt cuộc phản ứng của đám đông đã đi theo đúng mục tiêu và kỳ vọng của các "đội lái" - những người có thể đã được cung cấp những thông tin nội gián và đặt một số lệnh mồi để kéo theo hàng loạt lệnh khác, đẩy giá cổ phiếu tăng trần hoặc chìm sâu để gom hàng.

Với thời đại công nghệ hiện nay, những thống kê về lệnh đặt được cập nhật theo thời gian thực, không chỉ các nhà làm thị trường mà ngay cả những nhà đầu tư nhỏ lẻ cũng có thể tiếp cận, thì việc theo dõi diễn biến lệnh ở một mã cổ phiếu nào đó không còn là quá khó.

Và với những gì quan sát được, nhà đầu tư nào cũng có thể đánh giá và nhận định theo chủ quan, tuy nhiên cũng cần lưu ý, trong nhiều trường hợp có những điều mình trông thấy hay suy nghĩ là vì người khác muốn mình thấy đúng và suy nghĩ như vậy.