Giấc mộng 10 năm của ngành xe hơi Trung Quốc

Bloomberg viết rằng cách đây đúng 10 năm, trong khi đang tham quan một số dòng sedan hạng sang của nhà sản xuất ô tô lớn nhất Trung Quốc là SAIC Motor Corp., Chủ tịch Tập Cận Bình đã có bài phát biểu then chốt, đặt nền móng cho sự thống trị của Trung Quốc trong ngành xe điện.

Thời điểm đó, Tân Hoa Xã đưa tin, ông Tập Cận Bình tuyên bố con đường để trở thành một quốc gia sản xuất ô tô hùng mạnh nằm ở việc phát triển các phương tiện năng lượng mới. Vị lãnh đạo Trung Quốc nhận định chiếm lĩnh "đầu mối" trong lĩnh vực này là chìa khóa để cạnh tranh trên toàn cầu.

Năm 2014, Trung Quốc bán được khoảng 75.000 xe điện và hybrid, xuất khẩu khoảng 533.000 xe. Thị trường nội địa bị chi phối bởi các nhà sản xuất quốc tế như Volkswagen AG và General Motors Co., những hãng được phép gia nhập thị trường bằng cách thành lập liên doanh với các công ty địa phương vào những năm 1980 và 1990.

Điều này giúp Trung Quốc chuyển đổi từ một quốc gia xe đạp sang một quốc gia đi ô tô. Các nhà sản xuất và thương hiệu ô tô nội địa không hợp tác với các đối tác nước ngoài bị coi là kém cỏi và tụt hậu về công nghệ động cơ và các công nghệ ô tô khác.

Để tiến lên và giải quyết các thách thức về môi trường, Bắc Kinh đặt cược vào các phương tiện tiết kiệm nhiên liệu và năng lượng thay thế. Chính phủ đã ban hành một hướng dẫn vào năm 2012, thiết lập các cách để phát triển ngành công nghiệp này bằng cách đặt mục tiêu bán hàng, cung cấp trợ cấp và phân bổ nguồn lực để xây dựng cơ sở hạ tầng sạc, cùng những việc khác.

Bài phát biểu của ông Tập Cận Bình hai năm sau đó cho thấy quyết tâm của Trung Quốc sử dụng chiến lược này như một cách để vượt qua các cường quốc ô tô truyền thống của phương Tây và châu Á, đặc biệt là Nhật Bản - quê hương của Toyota Motor Corp.

Với việc mọi thứ đã được thiết lập, Trung Quốc cần một chất xúc tác để thúc đẩy sự quan tâm của người tiêu dùng đối với xe điện - thứ vốn là những chiếc xe giá rẻ với phạm vi di chuyển ngắn vào đầu những năm 2010.

Tesla được xem là mồi lửa, trở thành nhà sản xuất ô tô nước ngoài đầu tiên thiết lập nhà máy hoàn toàn vốn đầu tư nước ngoài tại Trung Quốc. Trước đó, Trung Quốc chỉ cho phép nhà sản xuất nước ngoài lập liên doanh với doanh nghiệp nội địa.

Với ưu đãi đặc biệt đó, Tesla đã hoàn thành nhà máy Thượng Hải vào năm 2019. Việc Tesla gia nhập thị trường đã thúc đẩy các nhà sản xuất địa phương đưa ra những mẫu xe điện tốt hơn với phạm vi di chuyển xa hơn.

Nhanh chóng đến năm 2024, Trung Quốc đã trở thành thị trường ô tô lớn nhất thế giới và bán nhiều xe điện hơn bất kỳ quốc gia nào khác, với 9,5 triệu xe được giao trong năm ngoái. Quốc gia này cũng kiểm soát phần lớn chuỗi cung ứng pin. Nhà vô địch nội địa BYD đã hạ bệ Volkswagen để trở thành thương hiệu bán chạy nhất tại Trung Quốc và trong quý IV/2023, vượt qua Tesla để trở thành nhà sản xuất xe điện lớn nhất thế giới.

Trung Quốc cũng vượt qua Nhật Bản để trở thành nhà xuất khẩu ô tô lớn nhất, xuất khẩu 4,14 triệu xe ra nước ngoài, trong đó 1,55 triệu xe là xe điện hoặc xe hybrid plug-in (xe hybrid cắm sạc điện). Những thành tựu này chứng tỏ chính sách công nghiệp và đầu tư của Bắc Kinh đã mang lại hiệu quả. Song, chúng cũng đang làm gia tăng căng thẳng với phương Tây.

Sự thành công của Trung Quốc trong lĩnh vực xe điện, có thể làm gián đoạn các chuỗi cung ứng ô tô truyền thống sử dụng hàng triệu người lao động. Khi cuộc chiến giá trong nước và sự tăng trưởng chậm lại thúc đẩy các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc tìm kiếm người mua cho những chiếc xe điện giá cả phải chăng và đầy công nghệ của họ ở những nơi khác, họ đang vấp phải các rào cản thương mại, đặc biệt là ở EU và Mỹ, những quốc gia đang đồng thời cố gắng phát triển chuỗi cung ứng xe điện của riêng họ.

Cả hai đều cáo buộc Trung Quốc xuất khẩu công suất dư thừa. Mỹ đã tăng gấp 4 lần thuế nhập khẩu đối với ô tô Trung Quốc lên hơn 100%, trong khi EU đang điều tra xe điện Trung Quốc để xem liệu có lợi thế không công bằng từ trợ cấp của chính phủ hay không.

Ngày 22/5, Phòng Thương mại Trung Quốc tuyên bố với EU rằng thuế nhập khẩu đối với ô tô động cơ lớn có thể được tăng từ 15% lên 25%. EU có hạn chót đến ngày 5/6 để thông báo cho các nhà xuất khẩu xe điện Trung Quốc về những phát hiện sơ bộ và liệu có áp thuế quan hay không.

SAIC, nhà sản xuất quốc doanh mà Chủ tịch Tập Cận Bình đã đến thăm cơ sở 10 năm trước, tình cờ là một trong ba nhà sản xuất ô tô Trung Quốc, cùng với BYD và Tập đoàn Holding Geely Zhejiang, được chọn để EU điều tra sâu hơn trong cuộc điều tra chống trợ cấp.

SAIC sở hữu thương hiệu MG có nguồn gốc từ Anh, một trong những thương hiệu xe điện bán chạy nhất châu Âu. Tại sự kiện kỷ niệm 10 năm bài phát biểu của ông Tập Cận Bình, các quan chức của SAIC, bao gồm Kỹ sư trưởng Zu Sijie, cho biết họ đã ghi nhớ rõ những chỉ đạo của nhà lãnh đạo Trung Quốc và công ty đã không ngừng đổi mới các công nghệ như lái xe thông minh và ô tô kết nối.

Li Zheng, đồng sáng lập SAIC Qingtao New Energy Technology Co., một công ty khởi nghiệp về pin do SAIC hậu thuẫn, đã nhắc nhở các giám đốc điều hành sẽ không tự mãn khi cạnh tranh xe điện gia tăng. Ông nhấn mạnh rằng tiến bộ trong pin trạng thái rắn, có mật độ năng lượng cao hơn và giảm nguy cơ cháy nổ, sẽ là một cách để Trung Quốc duy trì vị thế dẫn đầu.

Ông Li nói: "Phương tiện năng lượng mới đã trở thành một ngành chiến lược, được các quốc gia trên thế giới cạnh tranh. Chúng là lực lượng hỗ trợ then chốt cho việc hồi sinh các ngành xanh của đất nước chúng tôi."

Tờ Bloomberg bình luận: "10 năm có thể xảy ra nhiều chuyện, nhưng với việc SAIC đã đầu tư khoảng 150 tỷ nhân dân tệ (21 tỷ USD) vào R&D chỉ trong thập kỷ qua, ngay cả bất chấp các cuộc chiến tranh thương mại, tương lai năm 2034 vẫn sáng sủa".