Công nhân chẳng còn gì ngoài nỗi sợ và khủng hoảng thiếu lao động ở nhà máy Việt Nam ảnh hưởng đến Nike, Adidas

Việc những chiếc quần tập yoga hay đôi giày Air Jordans có xuất hiện dưới cây thông Noel ở Mỹ và châu Âu hay không lại có liên quan đến những công nhân tại Việt Nam như Le Thi My.

My là một trong số hàng chục nghìn công nhân nhà máy trong tuần qua đã rời TP HCM để về quê. Làn sóng hồi hương chưa có dấu hiệu sẽ dừng lại, rất nhiều người cũng đang có ý định tương tự như My khi TP HCM nới lỏng giãn cách sau nhiều tháng hạn chế di chuyển và người dân buộc phải ở trong nhà.

"Chúng tôi gần như không còn lại gì ngoại trừ nỗi sợ", My nói với Bloomberg.

Từ đầu tháng 7, TP HCM đã ngừng mọi chuyến bay đi từ đây nhằm kiểm soát làn sóng COVID-19 phức tạp nhất từ trước đến nay. Các nhà máy của các công ty lớn như Nike hoạt động dưới công suất hoặc tạm đóng cửa đang làm trầm trọng thêm các vấn đề trong chuỗi cung ứng toàn cầu vốn đã rối ren.

Giờ đây, các công ty đối mặt với vấn đề thiếu lao động và đang mong những công nhân như My quay trở lại làm việc khi vào mùa sản xuất cao điểm. Hiện, các đường bay nội địa đã được mở trở lại, các công ty tăng lương nhằm thu hút nhân sự, nhưng cách này dường như không mấy hiệu quả.

Camilo Lyon, chuyên gia phân tích của hãng BTIG ước tính sản lượng giày của Nike có thể sẽ bị hụt 180 triệu đôi.

Việt Nam đóng vai trò lớn trong nền kinh tế tiêu dùng toàn cầu, cung cấp mọi thứ từ đồ nội thất của Walmart, giày thể thao Adidas cho đến điện thoại thông minh của Samsung. Việt Nam cũng là nhà cung cấp quần áo và giày dép lớn thứ hai cho Mỹ, chỉ sau Trung Quốc.

Tại thời điểm hiện tại, có rất ít thương hiệu có thể làm được như Nike, dù hãng mới đây đã cắt giảm triển vọng doanh thu cả năm 2021 do thiếu hàng từ Việt Nam. Các nhà máy ở các nước khác đang quá tải đơn đặt hàng, và sẽ mất hàng tháng để đào tạo công nhân và di chuyển máy móc.

Theo Lyon, việc sản xuất bị lỡ dở sẽ ảnh hưởng rõ rệt đến các nhà bán lẻ trong tháng 12 và kéo dài sang quý đầu của năm 2022. Ông cũng dự đoán sản lượng từ Việt Nam sẽ không trở lại bình thường cho đến giữa năm 2022.

Việc nhà máy ngừng hoạt động còn có thể gây ảnh hưởng đến các công ty công nghệ như Apple, khiến việc phân phối iPhone 13 bị gián đoạn do đóng cửa tại các nhà cung cấp linh kiện. Một đơn vị Samsung Electronics sản xuất đồ điện gia dụng tại Việt Nam cho biết họ kỳ vọng sẽ đạt được chỉ tiêu xuất khẩu nếu có thể nhanh chóng trở lại hoạt động bình thường.

Việt Nam đã kiểm soát dịch thành công vào năm ngoái, tuy nhiên làn sóng dịch mới với biến chủng Delta xuất hiện từ cuối tháng 4 mang đến một thực tế khắc nghiệt hơn cả. Số ca mắc mới và tử vong đều tăng đột biến, trong đó riêng tại TP HCM là hơn 400.000 ca và 15.000 ca tử vong.

Để khống chế dịch, các biện pháp hạn chế buộc phải đưa ra, như hạn chế người dân ra đường, mua sắm. Các nhà máy muốn hoạt động đều phải tuân thủ ba tại chỗ, công nhân ăn ngủ nghỉ ngay tại nơi làm việc, hoặc không thì đóng cửa. Việc này đẩy nhiều công nhân vào tình cảnh không có tiền lương trong nhiều tháng và tiêu đến những đồng tiền tiết kiệm cuối cùng.  

Ông Vũ Tú Thành, Phó giám đốc điều hành, Hội đồng Kinh doanh Mỹ-ASEAN, cho biết trải nghiệm không ai mong muốn này gây tổn thương với nhóm lao động nhập cư.

Thay vì cô lập mình trong những khu nhà trọ tạm bợ, hoặc lang thang mà không có lương, nhiều công nhân lựa chọn trở về quê. Việc TP HCM và các tỉnh lân cận dỡ bỏ một số hạn chế vào đầu tháng này càng thôi thúc họ trở về quê hơn.

Trần Thị Hoa, bà mẹ hai con 31 tuổi, cho đến nay vẫn bỏ ngoài tai những lời khuyên trở lại thành phố. Hoa cho biết hiện chưa có kế hoạch đi làm trở lại ở TP HCM, nơi từng giúp cô kiếm được khoảng 350 đô la mỗi tháng cho việc khâu quần áo.

"Tôi không thể đưa gia đình trở lại thành phố bây giờ, vẫn còn quá nhiều rủi ro", Hoa nói từ Vĩnh Long, nơi cô đang sống cùng các con và người chồng làm xe ôm.

Với việc nới lỏng các hạn chế vào đầu tháng, sản lượng tại một số nhà máy đang tăng lên. Pouyuen Việt Nam, thuộc tập đoàn Pouchen, nhà sản xuất giày thể thao lớn nhất thế giới, cho biết đã bắt đầu đưa đón công nhân từ các tỉnh về TP HCM làm việc từ ngày 6/10. Hiện doanh nghiệp hoạt động với khoảng 20-30% lực lượng lao động, tức hơn 40.000 công nhân Pouyuen còn nghỉ việc. Như vậy công ty có thể không đạt được mục tiêu hoạt động 100% công suất vào giữa tháng 11.

Tuy nhiên, có những dấu hiệu cho thấy tình hình đang được cải thiện. Các khu công nghiệp và khu chế xuất ở TP HCM báo cáo khoảng 57% công nhân đã trở lại vào ngày 6/10, tăng từ 24% trước khi nới lỏng các hạn chế.

Quay trở lại với Hoa, giờ đây ngay cả lời đề nghị miễn phí tiền ăn tại nơi làm việc cùng một khoản lương khá khá cũng chưa đủ để lôi kéo Hoa trở lại làm việc.

"Tôi cảm thấy tiếc nếu ai đó ở Mỹ không thể mua cho chồng hoặc con cô ấy một số quần áo mới cho Giáng sinh," Hoa nói. "Nhưng tôi cũng không thể bỏ gia đình ở đây."