Chủ tịch HNA ngã ngựa, kỷ nguyên chinh phục thế giới của doanh nghiệp Trung Quốc cũng kết thúc

Cách đây chưa đầy một thập kỷ, Chủ tịch Chen Feng của Tập đoàn HNA giống như một người đàn ông đang thực hiện sứ mệnh chinh phục thế giới mà không ai có thể cản bước.

Tập đoàn HNA - đế chế mà ông Chen xây dựng cùng đối tác Wang Jian – là ngọn cờ đầu trong phong trào thâu tóm các công ty ngoại của doanh nghiệp Trung Quốc. Tiền thân của HNA là hãng hàng không Hainan Airlines, được thành lập vào năm 1993.

Làn sóng mua lại này là biểu trưng cho sự trỗi dậy của doanh nghiệp Trung Quốc trên trường quốc tế. Được Phố Wall vẫy gọi, các tài phiệt sừng sỏ cũng cố gắng làm thân với những nguyên thủ đầy quyền lực như Chủ tịch Tập Cận Bình và thủ tướng Anh lúc bấy giờ là ông David Cameron.

Hào quang của HNA vỡ vụn dưới sức nặng của một trong những núi nợ doanh nghiệp lớn nhất thế giới. Đại dịch COVID-19 là hồi chuông báo tử đối với HNA, vốn từ trước đã phải bán bớt tài sản để trả nợ. HNA giờ đã nằm dưới sự quản lý của chính quyền tỉnh Hải Nam và đang được tái cấu trúc, theo Bloomberg. 

Cuối ngày 24/9, HNA thông báo Chủ tịch Chen và CEO Tan Xiangdong đã bị cảnh sát bắt giữ vì những tội danh chưa được xác định. Sự kiện này diễn ra giữa lúc chính phủ siết chặt kiểm soát khu vực kinh tế tư nhân và một doanh nghiệp nợ nần chồng chất khác là Evergrande đang làm náo động thị trường toàn cầu.

Lấy nợ làm nền móng

Dưới sự lãnh đạo của ông Chen và Wang, HNA đã lợi dụng luồng tín dụng dồi dào tại Trung Quốc những năm 2010 để tài trợ cho một loạt vụ thâu tóm quốc tế. Các thương vụ trị giá hơn 40 tỷ USD bao gồm cổ phần trong Deutsche Bank và tập đoàn khách sạn Hilton, các sân golf và khách sạn danh tiếng trên 6 châu lục.

Khi nhận ra rủi ro của hiện tượng dòng vốn rút đi và đòn bẩy quá lớn, Bắc Kinh bắt đầu siết chặt gọng kìm. Từ năm 2018, quá trình đổ vỡ của HNA diễn ra, tập đoàn bán bớt tài sản khi thời hạn trả nợ đến gần. Đến nay, tập đoàn vẫn còn phải thanh toán cho các chủ nợ ít nhất 63 tỷ USD nữa.

Ông Victor Shih, Giáo sư tại Đại học California cho biết: "Chen sử dụng chiến lược giống như nhiều doanh nhân có quan hệ chính trị khác: Họ dùng quan hệ để vay nhiều nhất có thể từ các tổ chức tài chính nhà nước. Cách những doanh nghiệp này dùng đòn bẩy để trả giá đắt cho tài sản ở nước ngoài một cách quá nhanh chóng là không bền vững và tạo ra hậu quả thảm khốc".

Nợ là nền tảng cho tham vọng của hai nhà sáng lập Chen và Wang. Hai người đặt mục tiêu đưa HNA thành công ty top đầu trong danh sách Fortune 500. Sự mở rộng dựa trên tín dụng đã giúp tập đoàn tăng 183 bậc lên vị trí thứ 170 vào năm 2017. Tuy nhiên, chiến lược này cũng đồng thời là liều thuốc độc với HNA khi nợ phình lên hơn 93 tỷ USD trong năm tiếp theo.

Chủ tịch Chen từng giữ các chức vụ tại Cục Hàng không Dân dụng Trung Quốc và Cục Điều tiết Hàng không Quốc gia trước khi dấn thân vào khu vực tư nhân. Năm 1990, ông giúp thành lập công ty tiền thân của Hainan Airlines trong khi là cố vấn ngành hàng không cho lãnh đạo tỉnh Hải Nam.

Trong những ngày đầu, HNA đã thuyết phục được tỷ phú George Soros rót vốn. Đây là chiến tích lớn đối với một hãng hàng không nhỏ với chỉ 10 triệu nhân dân tệ (1,5 triệu USD) đầu tư từ chính quyền vào thời điểm đó.

Ông Chen nhanh chóng trở thành tâm điểm của cộng đồng doanh nghiệp non trẻ, xây dựng hình ảnh năng động và dễ gần trong các cuộc phỏng vấn. Ông phục vụ đồ uống và đồ ăn nhẹ trên các chuyến bay của Hainan Air, tạo dáng trước ống kính.

Vững tâm vì vay nợ quá nhiều

Trong một thời gian dài, ông Chen không hề nao núng trước núi nợ ngày càng cao của HNA. Trong cuộc phỏng vấn với đài truyền hình nhà nước China Central Television năm 2004, ông có câu nói nổi tiếng khi ví đòn bẩy với chấy. Ông Chen nói: "Khi bạn có quá nhiều chấy, bạn không thấy ngứa nữa. Khi bạn đã vay nhiều như tôi, bạn có thể an tâm đi ngủ vào mỗi buổi đêm".

Rắc rối tài chính của tập đoàn nổi lên vào giữa năm 2017. HNA bắt đầu bán bớt tài sản để trả nợ. Hồi năm 2018, một số người thành thạo tình hình cho biết các nhà lãnh đạo cấp cao nhất của Trung Quốc đã đồng ý giúp HNA huy động vốn, cung cấp mạng lưới an toàn. Nhưng trên thực tế điều này đã không diễn ra.

Quá nhanh quá nguy hiểm

Ông Warut Promboon, đối tác của hãng nghiên cứu tín dụng Bondcritic nhận xét: "HNA đã mở rộng nhanh hơn chuyên môn của ban lãnh đạo. Chính phủ Trung Quốc dùng HNA để mở rộng tầm ảnh hưởng của quốc gia, nhưng hành động này phải đi kèm với sức khỏe doanh nghiệp".

Tình trạng hỗn loạn trở nên trầm trọng hơn vào tháng 7/2018, khi nhà đồng sáng lập Wang qua đời trong chuyến du lịch ở nước Pháp. Cảnh sát địa phương nói rằng ông Wang trượt chân ngã từ độ cao 15 m khi đang cố chụp ảnh. Vài tháng sau, tờ nhật báo Pháp Liberation đưa tin rằng vụ việc này là tự sát.

Cái chết của ông Wang càng làm tăng thêm nghi vấn về HNA. Lúc này, tập đoàn đang đối mặt với hàng loạt câu hỏi về cơ cấu quyền sở hữu và nghi vấn có mối liên hệ tài chính với các nhà cầm quyền. Ý nghĩ HNA có quan hệ với giới lãnh đạo khiến một số trái chủ an tâm rằng Bắc Kinh sẽ xông vào giải cứu nếu tập đoàn gặp rắc rối với nợ.

Chẳng bao lâu sau, những nhà đầu tư đó sẽ phát hiện rằng niềm lạc quan của họ đã đặt không đúng chỗ.

Hai lãnh đạo của tập đoàn vừa bị bắt cuối tuần trước. Các cuộc điều tra mới đây cho thấy gian lận tài chính đã diễn ra tràn lan tại HNA. Tập đoàn liên tục làm ăn với các công ty do người nhà lãnh đạo kiểm soát, giá mua máy bay của HNA cao hơn 10% so với đối thủ còn giá mua các vật tư hàng không khác đắt hơn tới 50%.