‘Cha đẻ’ gạo ST25: Chúng ta còn thua Thái Lan rất xa

Trong 62 nhà khoa học của nhà nông năm 2019 vừa được vinh danh tối 27-12 ở Hà Nội có kỹ sư Hồ Quang Cua. Trước đó, ngày 26-12, gạo ngon nhất thế giới ST25 cũng được bình chọn là một trong 10 sự kiện khoa học công nghệ tiêu biểu năm nay.

Trò chuyện với Pháp Luật TP HCM, kỹ sư Hồ Quang Cua, Giám đốc phát triển Doanh nghiệp tư nhân Hồ Quang Trí, “cha đẻ” giống lúa ST25, không giấu được niềm vui nhưng cũng bộc bạch nhiều trăn trở.

Ba năm liên tiếp lọt tốp 3 gạo ngon nhất thế giới

. Phóng viên: Mới đây gạo ST25 đã được chọn là gạo ngon nhất thế giới, cảm xúc của ông thế nào?

+ Ông Hồ Quang Cua: Tôi và nhóm nghiên cứu đang trải qua những ngày rất vui và phấn khởi. Đây là công việc khởi đầu cách đây hơn 20 năm. Trong hành trình này, ba năm liên tiếp 2017, 2018, 2019 giống gạo ST vào tốp 3 gạo ngon nhất thế giới nhưng chỉ năm 2019 chúng tôi mới đạt đỉnh cao nhất là gạo ngon nhất thế giới.

Chúng tôi cũng không ngờ người tiêu dùng Việt Nam (VN) trong những ngày qua lại có sự chú ý sự kiện này đến mức không thể lường nổi. Lâu nay không ít người tiêu dùng VN có tâm lý vọng ngoại, chuộng hàng nước ngoài, đi tìm gạo Campuchia, gạo Thái Lan để ăn. Tuy nhiên, sau khi gạo Việt đoạt giải gạo ngon nhất thế giới, mọi người tìm kiếm hạt gạo ST25 để mua.

Điều đó thấy rằng người VN rất có lòng tự hào dân tộc, rất có ý niệm người VN phải dùng hàng VN chứ không phải họ chỉ thích tìm mua gạo của Campuchia, Thái Lan để ăn. Chẳng qua trước đây các nhà khoa học, các doanh nghiệp làm chưa đến nơi đến chốn, chưa được chứng nhận nên lòng tin người tiêu dùng chưa có.

Vì vậy, nhân cơ hội này, chúng tôi cũng kêu gọi người VN hãy quay lại dùng hàng VN, gạo VN.

. Ông có thể chia sẻ về hành trình hạt gạo VN bước lên đỉnh cao hạt gạo thế giới?

+ Chúng tôi đã định hướng làm gạo ngon, thơm từ những năm 1991. Tôi là một nhà khoa học nông dân nên ban đầu nhìn công việc rất đơn giản, ở trong Nam còn gọi là “làm chơi”, xong dần dần thì thành thiệt.

Khi xưa ở trong Nam kỳ lục tỉnh, thời thuộc địa Pháp chúng ta đã có loại gạo ngon, từ năm 1914 đã xuất khẩu đi châu Âu và gây được tiếng vang nhưng do ảnh hưởng của chiến tranh nên loại gạo đó bị mai một.

Đến năm 1997, nhận được tin Thái Lan đã lai tạo thành công giống lúa thơm, gọi là hạt vàng, lúc đó tôi mới đặt vấn đề tại sao họ làm được còn mình thì không. Từ suy nghĩ đó nhen nhóm cho nhóm nghiên cứu bắt đầu học tập, tìm vật liệu di truyền, đến năm 2002 thì bắt đầu lai tạo. Sáu năm sau có thành quả đầu tiên.

Từ thành quả đó chúng tôi cải tiến phương thức lai và định hướng mục tiêu đến năm 2009 bắt đầu có phóng thích. Đến năm 2014 thì đưa ra được những giống lúa nổi tiếng.

Năm 2017 lấy đi thi quốc tế, lần đầu lọt tốp 3 gạo ngon nhất thế giới ở Macau, năm 2018 cũng vào tốp 3, năm 2019 thì được bình chọn hạng nhất. Đây là quá trình rất dài vừa học, vừa làm, vừa cải tiến, nâng cao tính toàn diện của cây lúa, hạt gạo.

Khởi đầu để bắt đầu lại ngành gạo VN

. Đoạt giải gạo ngon nhất thế giới, vậy gạo ST25 có điều gì đặc biệt, thưa ông?

+ Gạo ST25 đã được tôi và nhóm nghiên cứu hơn 20 năm. Hàng chục năm trước loại gạo này cũng đã có vị trí trong gạo xuất khẩu nhưng do mình chưa đoạt giải nên dư luận chưa quan tâm. Về tiêu chí chấm giải, họ dựa vào tiêu chí ngon của gạo Thái Lan để đánh giá. Trước đó, trong giai đoạn đầu nghiên cứu, chúng tôi cũng nghiên cứu theo chuẩn mực của gạo Thái. Dần dần lai thêm những dòng cha mẹ có đặc tính khác để có sự khác biệt so với gạo ngon nhất thế giới của Thái Lan.

Đây là lần đầu tiên Đông Nam Á có giống lúa cải tiến ngắn ngày, năng suất cao, lọt vào tốp ngon nhất thế giới. Trước đó những giống lúa đoạt giải đều là giống lúa mùa, cảm quan, dài ngày, năng suất thấp và không đem lại hiệu quả kinh tế cho nông dân và nhiều sản lượng cung ứng ra thị trường.

Gạo ngon cảm nhận bằng ngũ quan. Gạo ST25 là loại gạo thon, dài, trắng trong rất đẹp, ngửi rất thơm, ăn thấy ngon, mềm, có vị ngọt. Ngoài ra, lượng hấp thu nước vào hạt gạo rất thấp so với hạt gạo bình thường.

. So về giá và chất lượng, gạo ST25 có thể cạnh tranh được với gạo Nhật, gạo Thái hay không?

+ Chúng ta không so với gạo Nhật, vì gạo Nhật ở trong một phạm vi khác. Chúng ta có thể so với gạo Thái nhưng đừng hy vọng là đối thủ của họ ở thời điểm này. Vì năm nay chúng ta hơn họ nhưng xét về yếu tố lịch sử, yếu tố quá trình, yếu tố liên hệ khách hàng… của họ đã có 60 năm rồi. Họ là một đế chế trong ngành gạo thơm cao cấp.

. Vì sao chúng ta thua Thái Lan, thưa ông?

+ Yếu tố quan trọng nhất mà chúng ta đang thua là gạo thơm Thái Lan vẫn nổi tiếng là gạo an toàn, còn gạo VN nổi tiếng thâm canh. Gạo thâm canh nếu xài lượng phân bón không đúng dẫn tới phải sử dụng hóa chất gây mất an toàn thực phẩm thì không thể so sánh với họ.. Vì sao chúng ta thua Thái Lan, thưa ông?

Về giá, đó là chuỗi quá trình dần dần. Chúng ta đã có kinh nghiệm về con cá tra, sau 15 năm thì giá cá tra chỉ còn chưa đầy 50% của 15 năm trước. Gạo thơm ST cũng đã có kinh nghiệm đó. Cách đây 10 năm đã có doanh nghiệp xuất khẩu gạo ST với giá trên 900 USD/tấn nhưng do yếu tố cạnh tranh nên rớt xuống ngưỡng dưới 700 USD/tấn. Còn thời gian rất dài chúng ta mới có thể chia sẻ thị phần gạo cao cấp với Thái Lan.

Tuy nhiên, việc đoạt giải gạo ngon nhất thế giới là điểm khởi đầu để chúng ta bắt đầu lại ngành gạo VN.

. Xin cám ơn ông.

. Sắp tới ông có kế hoạch gì để hạt gạo ngon VN có thể đến được với người dân trong nước và thế giới?

+ Đây là vấn đề rất lớn, không phải riêng bản thân chúng tôi nữa. Muốn phát triển thành tựu này cần có chính sách phát triển của Nhà nước, có bộ quy chuẩn, tiêu chuẩn; xây dựng thương hiệu gạo VN; chế độ kiểm soát, cấp chứng chỉ... và sự tham gia mạnh mẽ của cộng đồng doanh nghiệp.

Các doanh nghiệp muốn quan tâm đầu tư cần tạo mối liên kết bốn nhà với nông dân để có sản phẩm đạt chuẩn. Cách đây mấy hôm Bộ NN&PTNT đã tuyên bố công nhận đặc cách giống ST25, Bộ KH&CN cũng "xung phong" đăng ký tác quyền trên thế giới. Bên cạnh đó có một Việt kiều Mỹ vừa liên hệ và cho biết sẽ giúp phân tích bộ gen để công bố trên thế giới bảo vệ loại gạo này.

Còn riêng chúng tôi, sắp tới phải nghiên cứu thêm những cách bảo quản chỉ tiêu đã đạt được lúc ra giống.

Vì đây là giống lúa ngắn ngày, phải xài phân hóa học nên nếu làm theo kiểu thâm canh như hiện nay, không có giải pháp tốt thì hạt giống không thể duy trì được quá ba năm và bị thoái hóa giống.

Một điều đáng lo nữa là sau khi đoạt giải gạo ngon nhất thế giới, trên thị trường xuất hiện gạo ST25 giả, kể cả ở Mỹ cũng đã xuất hiện những túi gạo ST25 giả. Chúng tôi thấy rất đau lòng.

. Được biết sau khi đoạt giải, ông đã khóa máy luôn từ đó đến nay, vì sao vậy?

+ Rất xin lỗi vì ngay từ khi đoạt giải đến giờ bản thân tôi đã phải khóa máy, bởi nếu nghe thì không thể làm được việc gì cả, trong khi công việc còn rất nhiều. Ví dụ, chúng tôi phải liên hệ với Bộ NN&PTNT để làm thủ tục công nhận giống.

Chúng tôi cũng đang tập trung làm lại bao bì mới theo tiêu chuẩn, sản xuất ra sản phẩm bảo đảm chất lượng uy tín, giá cả phù hợp… Đó là cách xây dựng thương hiệu nội tại của doanh nghiệp.