[Bài 1] Nhu cầu dầu mỏ Trung Quốc đạt đỉnh: Những dấu hiệu ban đầu

Amin Nasser, lãnh đạo của Saudi Aramco – công ty dầu mỏ lớn nhất thế giới, luôn có một khách hàng đặc biệt: Trung Quốc.

Trong 10 năm giữ vai trò điều hành, ông Nasser đã chứng kiến giá trị xuất khẩu dầu mỏ của Arab Saudi sang Trung Quốc tăng gấp ba lần, đạt mức kỷ lục 56 tỷ USD vào năm 2022 – năm mà gần 1/6 số thùng dầu Arab Saudi được vận chuyển tới các nhà máy lọc dầu Trung Quốc.

Dầu mỏ nhập khẩu đã góp phần thúc đẩy sự trỗi dậy kinh tế của Trung Quốc, khi quốc gia này xây dựng từ đầu ngành công nghiệp ô tô lớn nhất thế giới, hệ thống đường sắt và mạng lưới hàng không mới, cùng hàng nghìn tòa nhà chọc trời. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), 72% tổng nguồn cung dầu thô của Trung Quốc trong năm 2022 là nhập khẩu.

“Tôi chắc chắn một điều rằng việc mối quan hệ giữa hai quốc gia ngày càng khăng khít sẽ giúp tăng tốc các nỗ lực của Trung Quốc trong việc đáp ứng kỳ vọng và ước mơ của người dân,” ông Nasser phát biểu tại Diễn đàn Phát triển Trung Quốc năm ngoái ở Bắc Kinh.

 Dấu hiệu nhu cầu dầu của Trung Quốc đạt đỉnh sớm hơn dự kiến

Tuy nhiên, hiện có những dấu hiệu cho thấy nhu cầu dầu thô của Trung Quốc đang đạt đỉnh sớm hơn dự kiến.

Hồi giữa tháng 1, Trung Quốc cho biết nhập khẩu dầu đã giảm gần 2%, tương đương 240.000 thùng mỗi ngày, xuống chỉ còn hơn 11 triệu thùng/ngày trong năm 2024, đánh dấu sự sụt giảm đầu tiên trong hai thập kỷ, ngoại trừ thời kỳ gián đoạn do đại dịch COVID-19.

Nền kinh tế chững lại của Trung Quốc là một phần nguyên nhân. Cuộc khủng hoảng bất động sản kéo dài đã làm chậm lại hoạt động xây dựng, qua đó ảnh hưởng đến nhu cầu sử dụng dầu diesel để vận hành máy móc hạng nặng và các sản phẩm hóa dầu dùng trong sơn, ống dẫn và vật liệu cách nhiệt.

Tuy nhiên, sự suy giảm này cũng xuất phát từ các xu hướng dài hạn. Sự chuyển đổi mạnh mẽ từ xe tải chạy dầu diesel sang khí tự nhiên hóa lỏng (LNG), và quan trọng nhất là số lượng xe điện tăng lên, đã làm giảm doanh số bán xăng và dầu diesel.

Theo Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc (CNPC), doanh số bán hai loại nhiên liệu đường bộ này đã đạt đỉnh vào năm 2023 và sẽ giảm từ 25-40% trong thập kỷ tới.

Vào tháng 12/2024, Sinopec, nhà máy lọc dầu lớn nhất Trung Quốc, đã đưa ra dự báo rằng tiêu thụ dầu thô sẽ đạt đỉnh vào năm 2027, so với khoảng thời gian trước đây là từ 2026 đến 2030.

Hậu quả của việc Trung Quốc đạt đỉnh nhu cầu dầu là rất lớn. Nếu nhu cầu của Trung Quốc thực sự chững lại, điều đó sẽ củng cố dự đoán của IEA rằng nhu cầu dầu toàn cầu sẽ đạt đỉnh trước năm 2030. Dự báo này mang lại hy vọng thế giới có thể đạt được mục tiêu phát thải carbon bằng 0 vào năm 2050.

Dấu mốc này cũng sẽ làm lung lay nền kinh tế toàn cầu. Trong ba thập kỷ qua, Trung Quốc chiếm một nửa mức tăng trưởng nhu cầu dầu toàn cầu – khoảng 600.000 thùng/ngày.

Nếu mức tăng trưởng đó tiếp tục chững lại, khoản đầu tư 500 tỷ USD mà các công ty dầu mỏ chi ra hàng năm để tìm kiếm các nguồn dầu khí mới có thể trở nên quá cao. “Vẫn chưa rõ liệu nhu cầu có thể hấp thụ nguồn cung mới hay không,” ông Martijn Rats, một nhà phân tích tại Morgan Stanley, nhận xét. “Câu trả lời có thể là không.”

Thị trường dầu mỏ đã phản ánh mối lo ngại về nhu cầu yếu của Trung Quốc vào năm ngoái, khi giá dầu thô dao động trong biên độ hẹp nhất trong hơn hai thập kỷ.

Dầu Brent kết thúc năm 2024 ở mức hơn 74 USD/thùng, giảm vài USD so với đầu năm ngay cả khi xảy ra các cuộc khủng hoảng ở Trung Đông, tình hình chiến sự đang diễn ra ở Ukraine, gián đoạn sản xuất dầu ở Libya và sự sụt giảm hơn 20% lượng dầu thô Trung Đông được vận chuyển đến châu Âu do các vụ tấn công tàu chở dầu ở Biển Đỏ.

Nếu nhập khẩu dầu của Trung Quốc tiếp tục giảm, thị trường dầu mỏ sẽ thay đổi cơ bản, ông Martijn Rats nhận định. “Nếu tăng trưởng chậm hơn trong 6 tháng hoặc một năm, giá dầu sẽ mềm hơn và nguồn cung giảm đôi chút. Nhưng nếu tăng trưởng nhu cầu thực sự thấp, thị trường dầu mỏ trong tương lai sẽ khác biệt hoàn toàn so với trước đây.”

Tại IEA, các nhà phân tích thừa nhận rằng việc đánh giá mức tiêu thụ dầu của Trung Quốc là “khá thách thức.” “Đã có một giai đoạn đầy biến động về nhu cầu của Trung Quốc, giữa các đợt phong tỏa và sự phục hồi sau phong tỏa, cũng như theo đuổi mục tiêu tăng trưởng cao,” ông Ciarán Healy, một nhà phân tích thị trường dầu mỏ, nhận định.

Tuy nhiên, IEA vẫn tiếp tục dự báo rằng Trung Quốc sẽ đạt đỉnh dầu vào cuối thập kỷ này, dựa trên hai xu hướng lớn nhưng trái ngược nhau.

Xu hướng đầu tiên là sự gia tăng mạnh mẽ về lượng dầu thô chảy vào ngành công nghiệp hóa dầu đang phát triển nhanh chóng của Trung Quốc. Xu hướng thứ hai là sự sụt giảm nghiêm trọng về lượng dầu cần thiết cho vận tải đường bộ.

“Trước Covid-19, mức tăng trưởng nhu cầu dầu thô là khá đồng đều; hóa dầu, vận tải đường bộ, nhiên liệu máy bay – tất cả đều tăng,” Healy giải thích. “Kể từ năm 2019, sản xuất hóa dầu đã trở thành yếu tố lớn hơn. Toàn bộ mức tăng trưởng trong tiêu thụ dầu toàn cầu từ 2019 đến 2023 thực tế là sự tăng trưởng của ngành hóa dầu tại Trung Quốc.”

Trung Quốc đã xây dựng nhiều nhà máy hóa dầu hơn nhằm tự cung tự cấp các sản phẩm nhựa, dung môi và sợi.

“Nhập khẩu polymer của Trung Quốc vẫn còn rất lớn” Healy nhận xét. “Một thống kê làm tôi kinh ngạc là nhập khẩu polymer của Trung Quốc chiếm khoảng 2-3% nhu cầu dầu toàn cầu – tương đương nhu cầu dầu của Đức.”

Ông Healy cho rằng “có lẽ khoảng 1/4” mức tăng nhu cầu hóa dầu của Trung Quốc trong 5 năm qua đến từ tuabin gió và tấm pin mặt trời, và “hầu hết toàn bộ” mức tăng trưởng sử dụng dầu của Trung Quốc trong tương lai sẽ đến từ lĩnh vực hóa dầu.

Tuy nhiên, IEA tin rằng sự sụt giảm trong việc sử dụng dầu cho vận tải đường bộ sẽ có ý nghĩa lớn hơn. “Đến năm 2030, 3/4 số xe hơi được bán ra sẽ là xe điện, và mặc dù có sự tăng trưởng trong nhu cầu hóa dầu, điều này không đủ mạnh để bù đắp cho sự giảm sút trong vận tải đường bộ,” ông Healy nói. “Nhu cầu sẽ duy trì ổn định trong một thời gian và sau đó bắt đầu giảm mạnh hơn.”

Trong kịch bản cơ bản của mình, IEA dự đoán mức tiêu thụ dầu của Trung Quốc sẽ giảm từ 16-17 triệu thùng/ngày hiện nay xuống còn khoảng 12 triệu thùng/ngày vào năm 2050.

Sự bùng nổ xe điện tại Trung Quốc vẫn chưa có dấu hiệu chững lại. Thị trường xe chạy pin hoàn toàn và xe lai sạc điện đang tăng trưởng khoảng 20% mỗi năm, so với sự suy giảm tương tự ở xe chạy xăng và dầu diesel.