Xuất khẩu thuỷ sản sang khối CPTPP năm 2023 giảm 17%

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thuỷ sản (VASEP) cho biết sau 5 năm Hiệp định Thương mại tự do CPTPP có hiệu lực (từ 14/1/2019), thủy sản là một trong những ngành có nhiều thay đổi tích cực nhờ tận dụng ưu đãi thuế quan trong thương mại với các nước thành viên.

Kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản sang khối CPTPP tăng từ 2,2 tỷ USD năm 2018 lên mức đỉnh 2,9 tỷ USD vào năm 2022 và đạt 2,4 tỷ USD vào năm 2023. Sau 5 năm, tỷ trọng thị trường CPTPP tăng từ 25% lên 27%.

Thị phần thuỷ sản Việt Nam tại các nước thành viên trong khối CPTPP ngày càng tăng, điển hình như Canada, Chile, Peru, Singapore, Malaysia, Australia...

Tại Canada, thị phần thuỷ sản Việt Nam trong 5 năm qua tăng từ 7-8% lên 10%, trong đó riêng mặt hàng tôm tăng từ 18% lên 25% và đứng số 1; cá ngừ cũng tăng từ 6% lên 11% và đứng thứ 3.

Tại Australia, tôm Việt Nam chiếm thị phần áp đảo 70%, tăng gần gấp đôi so với mức 32% trước khi ký hiệp định. 

Ở chiều ngược lại, Việt Nam cũng gia tăng nhập khẩu thuỷ sản từ khối CPTPP để gia công, chế biến, phục vụ tiêu thụ trong nước và xuất khẩu.

Tháng 7/2023, Anh đã ký hiệp ước tham gia CPTPP. Những thay đổi này cũng tạo thêm cơ hội cho thủy sản Việt Nam trong việc thâm nhập thị trường và hòa nhập bằng việc đa dạng nguồn nguyên liệu.

Theo hiệp định song phương Việt Nam với Anh, thuế nhập khảu ưu đãi của các sản phẩm thủy sản chủ lực của Việt Nam vào Anh hầu hết về 0%.

Tuy nhiên, còn một vài mã sản phẩm như tôm chế biến HS 160521 và 160529 vẫn đang bị mức thuế 7%. Hai dòng sản phẩm này của Việt Nam đều đang chiếm vị trí số 1 tại Anh, chi phối 36% thị phần, nhưng dư địa có thể lớn hơn khi tôm Việt Nam được hưởng ưu đãi thuế quan CPTPP.

Ngoài ra, cơ hội cho việc đa dạng nguồn nguyên liệu chế biến xuất khẩu trong nội khối sẽ gia tăng. Bên cạnh đó, Anh cũng là một đối tác cho các công ty Việt Nam trong hoạt động gia công mặt hàng hải sản từ Anh.

Tuy nhiên, VASEP cho rằng bối cảnh thế giới 5 năm qua với nhiều biến động và thách thức từ thị trường, địa chính trị và những bất cập nội tại, phần nào làm giảm đi cơ hội tận dụng lợi thế của hiệp định CPTPP.

Từ góc độ thị trường, VASEP nhận thấy khả năng tăng sức cạnh tranh của thuỷ sản Việt Nam tại khối CPTPP không thể là tuyệt đối khi các nước đối thủ như Ecuador, Ấn Độ có lợi thế về nguồn cung và giá.

Ngoài ra, hai nhà xuất khẩu tôm hàng đầu thế giới cũng có FTA với các nước trong nhóm CPTPP. Ví dụ, Ấn Độ có FTA với Malayisa, Singapore, Nhật Bản, Chile, Australia; Ecuador có FTA với Chile, Peru...

Về yếu tố khách quan, VASEP cho rằng những biến động trên thế giới bao gồm dịch COVID-19, xung đột Nga – Ukraine dẫn đến đứt gãy chuỗi cung ứng, chi phí sản xuất tăng, thiếu nguyên liệu dẫn đến kịch bản hưởng lợi từ CPTPP không được như mong đợi.

Về góc độ nội tại, việc hiểu và tận dụng hiệu quả ưu đãi thuế quan bằng việc sử dụng mẫu C/O phù hợp, bất cập đối với doanh nghiệp khi không biết điều chỉnh linh hoạt mẫu nào cho từng thị trường. Ví dụ như Nhật Bản có FTA song phương với Việt Nam và 3 FTA đa phương (ASEAN, RCEP, CPTPP).

VASEP cũng nhận thấy có sự cạnh tranh tại chính thị trường nội địa, khi mà hàng thủy sản của các nước như Nhật Bản, Chile, Australia cũng phần nào làm mất thị phần trên chiếc bánh tiêu thụ thủy sản trong nước.

Một yếu tố khác cũng ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh và tận dụng ưu đãi của doanh nghiệp Việt là vấn đề logistics. Giai đoạn 2020 đến nay, ngành thủy sản xuất khẩu của Việt Nam bộc lộ rõ điểm yếu và bất cập khi phụ thuộc phần lớn vào hệ thống logistic của nước ngoài, kể cả kho lạnh và vận tải biển.

Câu chuyện căng thẳng biển Đỏ hiện nay lại một lần nữa bộc lộ sự thiết sót của ngành logistic Việt Nam, khi mà các hãng tàu nước ngoài chi phối và độc quyền định giá và tăng giá cước cùng các giá dịch vụ vận tải.

Về lâu dài, thương mại thủy sản trông chờ vào sự lớn mạnh của ngành logistic Việt Nam với mục tiêu lớn là phát triển đội tàu biển Việt Nam và hệ thống cung ứng container lạnh để nâng cao năng lực vận tải container quốc tế của Việt Nam.