Vụ hối lộ chấn động một thời của ngành dầu mỏ: Cái bắt tay tội lỗi của ông lớn Glencore và vị bộ trưởng Nigeria

Trong lĩnh vực khai thác và kinh doanh hàng hóa, đặc biệt là ở các nước đang phát triển, bê bối hối lộ, tham nhũng là không hiếm. Tệ nạn này khiến chính phủ một số nước không biết doanh thu thực tế từ mặt hàng xuất khẩu chủ lực của nước mình là bao nhiêu.

Đơn cử như trường hợp của Nigeria. Theo Trung tâm Tài nguyên chống Tham Nhũng U4, dầu thô đóng vai trò quan trọng đối với nền kinh tế Nigeria và tạo ra phần lớn nguồn thu của chính phủ.

Song, Nigeria cũng được coi là một trong những quốc gia tham nhũng nhất thế giới. Các chuyên gia cho rằng nạn tham nhũng tồn tại trong chính ngành công nghiệp dầu mỏ của đất nước châu Phi này.

Khi Anthony Stimler rời công ty kinh doanh dầu mỏ, khoáng sản Glencore vào tháng 8 của hai năm trước ông mang theo một số bí mật lớn.

Trong nhiều năm qua, Stimler đã chi hàng trăm triệu USD để hối lộ cho các quan chức và trung gian ở Nigeria để được ưu tiên mua dầu thô. Bí mật còn lại là bây giờ, Stimler đang hợp tác cùng Bộ Tư pháp Mỹ điều tra công ty cũ và nhiều cựu đồng nghiệp dính líu đến vụ việc.

Chi tiết về những khoản chi của Stimler trong thời gian làm việc tại Glencore là chưa từng có. Đặc biệt, vụ án của Stimler sẽ cho công chúng cơ hội được thấy rõ thực trạng tham nhũng, từ quy mô, phạm vi đến bản chất của từng giao dịch.

Glencore (Thụy Sĩ) là một trong số ít doanh nghiệp thống trị hoạt động kinh doanh dầu mỏ, nhiên liệu, kim loại, khoáng sản và thực phẩm trên toàn cầu. Công ty được đồng sáng lập vào năm 1974 bởi Marc Rich, một thương nhân lừng lẫy trong quá khứ.

Theo Bloomberg, Glencore từng là một đối tác quan trọng của các doanh nghiệp khai thác dầu mỏ và khoáng sản ở Nigeria, Chad, Cộng hòa Congo và Guinea Xích đạo.

Nhiều năm lũng đoạn thị trường dầu mỏ Nigeria

Trong hơn hai thập kỷ gây dựng sự nghiệp ở Glencore tính từ năm 1998, Stimler (hiện 49 tuổi) đã thăng tiến qua nhiều cấp bậc và cuối cùng trở thành người đứng đầu bộ phận giao dịch dầu mỏ ở khu vực Tây Phi.

Lùm xùm bắt đầu từ năm 2017, khi các công tố viên từ tổ chống tham nhũng của Bộ Tư pháp Mỹ đã đệ trình một vụ án ở thành phố Houston (bang Texas).

Giới chức địa phương đã tịch thu được khối tài sản trị giá gần 145 triệu USD, bao gồm một chiếc du thuyền mang tên Galactica Star, một căn hộ hạng sang ở New York và một số bất động sản ở California. Tất cả đều được báo cáo là mua cho Bộ trưởng Bộ Dầu mỏ Nigeria, Diezani Alison-Madueke, bằng tiền biển thủ.

Theo Bloomberg, các công tố viên nói hai cộng sự của bà Madueke đã thành lập công ty ngay sau khi bà này nhậm chức. Hai người này được giao cho hàng chục lô dầu thô trị giá khoảng 1,5 tỷ USD.

Theo các công tố viên, chính phủ Nigeria nhận được rất ít trong khoản tiền thu được từ các thỏa thuận bán dầu, trái lại phần lớn được chuyển sang cho Madueke và hai cộng sự. Đáng chú ý, một trong những công ty hàng đầu tham gia vào các thương vụ bán dầu thô là Glencore.

Trong giai đoạn 2013 - 2014, Glencore đã trả hơn 800 triệu USD để thu mua 15 lô hàng với tổng số lượng 7 triệu thùng từ nhóm của bà Madueke. Khoảng 1/3 số tiền, tương đương 272 triệu USD, đã được chuyển vào một tài khoản ngân hàng tại Nigeria để Madueke mua sắm tài sản ở Mỹ.

Khi thu thập hồ sơ vụ án, các công tố viên nhận thấy dường như khi đó vị bộ trưởng đã lo lắng về quy mô của vụ hối lộ. Bà từng khiển trách một cộng sự rằng thương vụ mua bán lớn như vậy có thể thu hút sự chú ý của giới chức.

Quả thực, Madueke đã đúng.

Một tài liệu trong vụ của Stimler có đề cập đến "Foreign Official 1", một quan chức Nigeria cấp cao từ năm 2010 đến năm 2015. Người này đã yêu cầu các khoản tiền lót tay, và không ai khác đó chính là Madueke.

Stimler bắt đầu hối lộ cho giới chức Nigeria từ năm 2007, song số tiền hối lộ dường như tăng mạnh dưới thời của Bộ trưởng Madueke. Cuối năm 2013, Stimler đã đồng ý trả gấp ba lần mức phí "bôi trơn" thông thường cho một công ty trung gian để được ưu tiên nhận các lô hàng dầu thô chất lượng cũng như được bốc dỡ hàng sớm hơn.

Ba tháng sau, Stimler và một đồng nghiệp thực hiện một khoản chi khác trị giá 500.000 USD để đủ điều kiện mua thêm dầu thô của Nigeria. Cuối mùa thu cùng năm, ông nhận được một yêu cầu khác. Foreign Official 1 muốn các khách hàng của công ty dầu mỏ quốc gia Nigeria chi thêm 300.000 USD mỗi tháng. Stimler đã chấp nhận khoản tiền đó.

Madueke rời nhiệm sở vào năm 2015 và đang sống ở London. Chính phủ Nigeria cáo buộc bà này tội tham nhũng nhưng vẫn chưa thể dẫn độ Madueke về nước thành công. Ngay tại Anh, vị cựu bộ trưởng cũng đang bị điều tra.

Tháng 5 năm nay, công ty dầu mỏ quốc gia của Nigeria đã công bố danh sách đối tác mới cho năm sau, nhưng Glencore không nằm trong số đó, Bloomberg thông tin thêm.

Lời thú tội và vạch trần đồng phạm

Hồi tháng 7, trong một lời thú tội trước các cáo buộc hối lộ và rửa tiền, Stimler cho hay ông biết rõ những gì mình đã làm và bản thân ông không hành động đơn độc. Hiện tại, Stimler đã được tại ngoại ở Anh và đang chờ ngày kết án.

"Khi đưa ra yêu cầu đút lót cho các bên trung gian, tôi ý thức được rằng các đồng nghiệp ở Glencore cũng đang làm điều tương tự…

Tôi biết một phần tiền hối lộ cho các công ty trung gian hoạt động ở Nigeria sẽ được chuyển cho các lãnh đạo của công ty dầu mỏ quốc gia Nigeria để thao túng quyết định phân bổ dầu thô của chính phủ", Stimler cho hay.

"Thưa quan tòa, tôi hiểu hành vi của mình là rất sai trái và vi phạm pháp luật. Tôi vô cùng ân hận", Stimler nhấn mạnh.

Giờ đây, Glencore và một số giám đốc cấp cao đang phải đối mặt với viễn cảnh bị phạt nặng hoặc tù tội vì cuộc điều tra của Bộ Tư pháp Mỹ. Giới chức Mỹ theo đuổi vụ án này bởi vì, dù nó diễn ra ở nước ngoài, các khoản thanh toán lại được thực hiện bằng đồng USD hoặc qua hệ thống ngân hàng ở New York.

Glencore trần tình rằng công ty đã thay đổi đáng kể và đang rất hợp tác với các công ty viên. Tháng 8 vừa qua, tân CEO Gary Nagle cho biết: "Chúng tôi không còn sử dụng trung gian trong mảng kinh doanh dầu mỏ. Mô hình hiện tại của Glencore khác hẳn so với 10 năm trước".

Lợi nhận tội và thỏa thuận hợp tác cùng các công tố viên của Stimler ắt hẳn sẽ khiến các cựu đồng nghiệp và công ty cũ run sợ, khi mà cuộc điều tra của Bộ Tư pháp Mỹ sẽ còn tiếp tục.

Stimler đã chỉ điểm khoảng 7 người, trong đó có ít nhất 4 nhà giao dịch tại Glencore. Các nhà điều tra cho biết hành vi hối lộ của Glencore đã bắt đầu từ trước khi Stimler hành động.