Vấn nạn 2 tỉ tấn rác thải trên thế giới ngày càng đáng báo động

Rác thải nhựa được chứa trong các container tại cảng Klang, Malaysia. (Ảnh: EPA - EFE)

Các nước khu vực Đông Nam Á cùng từ chối nhập khẩu rác thải

Hồi tháng 5 vừa qua, giữa mùi hôi thối bốc lên từ dòng nước thải chạy ra từ một container chứa rác ở cảng Klang, Bộ trưởng Môi trường Malaysia Yeo Bee Yin nói trước các nhà báo rằng bà sẽ gửi trả số rác thải này về nơi mà chúng xuất phát.

Bà Yeo đã cất tiếng nói, bày tỏ mối lo ngại đang lan rộng khắp khu vực Đông Nam Á mà trước đó truyền thông đã đưa tin về việc các nước giàu có bán phá giá rác thải không mong muốn sang khu vực này.

Theo tổ chức Greenpeace, khoảng 5,8 triệu tấn rác đã được xuất khẩu sang Đông Nam Á trong giai đoạn tháng 1 - 11/2018, dẫn đầu là Mỹ, Nhật Bản và Đức.

Hiện tại, chính phủ các nước trên khắp châu Á đang nói không với rác thải nhập khẩu, nguồn cung nguyên liệu chính cho các nhà máy tái chế nhựa suốt nhiều thập kỉ qua.

Khi ngày càng có nhiều rác thải "đổ bộ" sang, các nước này còn phải đối mặt với các loại rác thải nhiễm độc, vốn khó có thể tái chế.

"Thông thường, 70% rác thải có thể chế biến được và 30% còn lại bị nhiễm độc thực phẩm", ông Thomas Wong, quản lí tại Impetus Conceptus, cho hay.

Impetus Conceptus là một công ty Singapore chuyên xử lí rác thải nhựa trước khi chuyển chúng đến các nhà máy tái chế ở Malaysia và Việt Nam.

"Rác thải bị ô nhiễm được đưa đến các lò đốt rác hoặc bãi rác với một khoản phí, tuy nhiên một số nhà máy tái chế rác lại chọn một góc và đốt chúng", ông Wong nói. "Mùi khói bốc lên giống như dầu cọ, thế nên họ giấu rác trong đồn điền và đốt chúng vào buổi tối".

Các cuộc điều tra của Greenpeace tại Indonesia, Malaysia và Thái Lan cho thấy hoạt động tái chế rác bất hợp pháp, đốt rác công khai và ô nhiễm nguồn nước đang tồn tại. Hơn nữa, các bệnh liên quan đến ô nhiễm cũng gia tăng.

Ảnh: Getty Images

Khi Trung Quốc cấm nhập khẩu rác vào tháng 1/2018, hành động này bắt đầu tạo ra hiệu ứng domino. Các chuyến hàng chuyển hướng đến Đông Nam Á đã sớm trở nên quá tải, buộc chính phủ các nước phải hành động.

Malaysia đã công bố lệnh cấm vào tháng 10/2018. Thái Lan ngừng cấp giấy phép nhập khẩu rác vào năm ngoái và có khả năng áp lệnh cấm vào năm 2020, theo CEO Yash Lohia tại Indorama Ventures. Indorama Ventures là một công ty chuyên sản xuất và tái chế rác thải nhựa tại Bangkok.

Philippines cho biết họ đang gửi 69 container rác trở lại Canada. Indonesia tuyên bố sẽ thắt chặt các qui định nhập khẩu chất thải sau khi phát hiện nhiều lô hàng chứa chất thải độc hại. Ấn Độ và Việt Nam cũng đã công bố các lệnh hạn chế.

Khi Đông Nam Á ngừng nhập khẩu rác thải, các nhà xuất khẩu chắc chắn sẽ tìm kiếm nguồn cung khác khác. Điểm đến tiếp theo có thể là ở châu Phi.

Tuy nhiên, mạng xã hội đang giúp nâng cao nhận thức cộng đồng về vấn đề rác thải trên toàn thế giới, đồng nghĩa với việc các nước giàu có sẽ gặp nhiều khó khăn hơn trong quá trình đẩy rác thải đến các nước đang phát triển.

Theo World Bank (WB), con người tạo ra 2,01 tỉ tấn rác thải rắn vào năm 2016 và đến năm 2050, con số này có thể tăng lên 3,4 tỉ tấn. Khoảng 12% tổng số rác thải đô thị năm 2016 là nhựa, tương đương 242 triệu tấn.

Giải pháp cho vấn đề này có thể là các công nghệ mới và sự thay đổi về hành vi con người trong xã hội, tiến tới làm giảm hoặc thậm chí loại bỏ nhu cầu bãi rác hoặc lò đốt rác.

Khai thác rác

Hầu hết rác thải sẽ dừng chân tại bãi rác hoặc kẹt trên đường phố để bị cuốn trôi ra sông và đại dương. Ở các bãi rác khổng lồ tại Ấn Độ và Indonesia, những "người nhặt rác" sống gần hoặc ngay trên núi rác thối rữa đang kiếm sống từ những thứ họ có thể thu nhặt và bán được.

Ảnh: AFP

Các công ty đang bắt đầu khai thác khí metan được sản xuất bằng cách phân hủy chất thải hữu cơ trong bãi rác.

"Chúng tôi đang hút khí metan và sử dụng nó để sản xuất điện", ông Sarun Tunwattanapong, người điều hành một nhà máy điện 5 MW ở Thái Lan, vốn tọa lạc ngay cạnh bãi rác ở tỉnh Nonthaburi, cho hay.

Đốt rác

Rác cũng có thể được đốt để tạo ra điện. Tại Singapore, tro đốt rác có thể được dùng cho mục đích xây dựng. Tuy nhiên, phương thức này khá đắt đỏ bởi khí độc thải ra trong quá trình đốt cần nhiều tiền của để xử lý. Ngoài ra, nó vẫn tạo ra loại khí gây hiệu ứng nhà kính.

Chất thải rắn cũng có thể được khí hóa ở nhiệt độ cao bằng cách sử dụng đèn khò plasma để tạo ra khí tổng hợp, kim loại và xỉ đá thủy tinh nhằm chế biến nhựa trải đường. Công ty Enviro Power tại Pune (Ấn Độ) biến chất thải nhà máy nguy hiểm thành nguyên liệu cho nồi hơi.

Điêu khắc rác

Nghệ sĩ Joseph-Francis Sumegne đã lùng sục các bãi rác vào những năm 1990 để lấy rác làm tượng đài Tượng Nữ thần Tự do mới cao 12 mét ở Douala, Cameroon.

Bênh cạnh đó, nghệ nhân người Philippines Oscar Villamiel đã trục vớt hàng nghìn đầu búp bê và mảnh vụn từ bãi rác tại Manila để tạo ra Bảo tàng Payatas vào năm 2012.

Trong khi đó, tác phẩm điêu khắc rác thải "Real is Rubbish 2002" của bộ đôi điêu khắc gia người Anh, gồm Tim Noble và Sue Webster, đã được bán đấu giá với giá 75.000 USD.

Phân loại rác

Phân loại rác là một công việc vất vả, tuy nhiên, công nghệ tự động hóa đang khiến cho hoạt động này trở hiệu quả hơn.

Công ty HelsinkiR ZenRobotics đã phát triển robot phân loại gỗ và kim loại từ băng chuyền rác.

Còn tại Angelholm (Thụy Điển), nơi được xếp hạng quốc gia đô thị tốt nhất về quản lí chất thải, công ty thu gom rác NSR AB đã sử dụng chùm tia hồng ngoại để xác định các loại nhựa khác nhau khi rác được đẩy lên băng chuyền.

Nguồn: ZenRobotics

Sau đó, máy bay phân loại sẽ loại bỏ các vật dụng bằng nhựa, để lại bao bì không thể tái chế và chất thải hữu cơ và chuyển đến lò đốt để sản xuất điện.

Các hệ thống trí tuệ nhân tạo đang được phát triển để làm cho quá trình xử lý rác trở nên hiệu quả hơn.

"Robot sẽ là một giải pháp thay thế hữu ích trong tương lai, nếu chúng học được cách xác định các loại vật liệu nhựa và phân loại nhanh," ông Pernilla Ringstrom, quản lí tại công ty NSR, cho biết.

NSR là công ty chuyển thu thập nhựa để sản xuất thành composite tổng hợp dùng trong ngành đường sắt hoặc bán cho các công ty ở Thụy Điển và Đức.

Việc khiến mọi người tự giác phân loại rác tại nhà là một thách thức. Ở Đài Loan, xe chở rác sẽ mở những giai điệu cổ điển như "Fur Elise" của Beethoven để báo người dân chạy xuống từ căn hộ của họ.

Lon nhựa và nhôm được ném vào một chiếc xe tải màu trắng trước khi nó rời đi, trong khi chất thải có thể tiêu hủy được cho vào chiếc xe tải màu vàng.

Rửa rác

Theo ông Thomas Wong của Impetus Conceptus, tại Nhật Bản và châu Âu, tỉ lệ tái chế rác được đánh giá là vượt xa các quốc gia Đông Nam Á. Theo đó, thực phẩm, dầu gội và cà phê đều là những vật dụng có thể tái chế, sau khi đã rửa sạch sẽ.

"Tại Singapore, chỉ có 4% nhựa được tái chế và 96% còn lại bị vứt bỏ. Còn ở Nhật Bản và châu Âu, mọi người cẩn thận hơn, vì vậy rác của họ không lộn xộn," ông Wong cho biết thêm.

Ăn rác

Taraph Technologies là một trong các công ty sử dụng vi khuẩn và các qui trình hữu cơ để giải quyết vấn đề rác. Công ty có trụ sở tại Singapore này đã khai thác các enzyme tự nhiên tiêu hóa nhựa và biến chúng thành hóa chất thường được sản xuất trong các nhà máy lọc dầu.

Ảnh: Bloomberg

Nhà đồng sáng lập Liew Mei Shan cho biết, chất mono-ethylene glycol từ chai nhựa ăn enzyme có thể được bán với giá cao hơn 10 lần so với giá trị của rác, đồng thời ông kì vọng công nghệ này sẽ xuất hiện trên thị trường trong 5 - 10 năm tới.

Bên cạnh đó, ông Liew nhận định, "Quá trình thu gom rác thải rất đắt đỏ. Nếu chúng ta có thể chuyển đổi rác thành doanh thu để trang trải chi phí, rác sẽ mang lại lợi nhuận cho những người thu gom."

Thay thế rác

Các công ty khởi nghiệp trên khắp thế giới đang hướng tới việc sử dụng các sản phẩm thay thế cho nhựa.

Theo đó, trong bối cảnh nhiều quốc gia cấm sử dụng túi nilon, các chiến dịch trên mạng xã hội đã giúp các sản phẩm thân thiện với môi trường dần tìm được chỗ đứng, chẳng hạn như ống hút giấy, hộp thực phẩm, dụng cụ dùng một lần được làm từ ngũ cốc hoặc chất thải từ mía. Tại Việt Nam, một số siêu thị thậm chí gói rau và thịt bằng lá chuối.

Ảnh: Zero Waste Saigon

Trong khi đó, công ty Plantics BV (có trụ sở tại Hà Lan) đang sử dụng nhựa có nguồn gốc từ thực vật được sản xuất bằng cách kết hợp glycerol và axit citric, thay vì nhựa có nguồn gốc hóa dầu. Còn RWDC Industries của Singapore đã cho ra mắt Solon, một loại polymer phân hủy sinh học được sản xuất bằng cách lên men vi sinh của các loại dầu thực vật.

"Chỉ mất vài giây để sản xuất nhựa, mất vài phút để sử dụng, nhưng lại mất cả đời để phân hủy. Tại sao chúng ta lại tạo ra những sản phẩm sử dụng một lần nhưng không thể phân hủy được?", ông Zhaotan Xiao, Chủ tịch RWDC Industries khu vực châu Á - Thái Bình Dương cho biết.

Ngừng tạo ra rác

Giải pháp tốt nhất là không sản xuất các loại rác không thể tái chế được. Đó là mục tiêu của người dân Kamikatsu, một ngôi làng miền núi ở Nhật Bản.

Người dân ở đây đã rửa bao bì nhựa gyoza và phân loại rác thành 45 loại. Xốp và nhựa bẩn được tái chế thành các cục nhiên liệu rắn, có thể đốt cháy, thay vì sử dụng than.

Ông Akira Sakano, người đứng đầu Học viện Zero Waste đang nỗ lực hạn chế việc sản xuất chất thải vào năm 2020.

"Chúng tôi đã có giải pháp trong tay. Các đổi mới về nhựa sinh học và công nghệ là cần thiết, nhưng làm thế nào để chúng ta biến kiến thức về vật liệu bền vững trong văn hóa hoặc cộng đồng của chúng ta thành cuộc sống hiện đại?", ông Sakano tự hỏi.