Trung Quốc và nhiều nước xa lánh, đồng USD của Mỹ còn thống trị bao lâu?

Đồng USD đã trở thành vua trong lĩnh vực thương mại toàn cầu trong suốt nhiều thập kỷ qua, một phần vì Mỹ là nền kinh tế lớn nhất thế giới. Phần khác là bởi dầu mỏ, huyết mạch của nền kinh tế chung, được định giá bằng đồng bạc xanh. Hầu hết các hàng hoá khác cũng được định giá và giao dịch bằng USD.

Song, kể từ khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) bắt đầu tăng lãi suất để khống chế lạm phát vào năm ngoái, nhiều ngân hàng trung ương (NHTW) trên thế giới đã phải nâng lãi suất theo để ngăn dòng vốn tháo chạy và đồng nội tệ bị mất giá mạnh.

Trong bối cảnh đó, ngày càng nhiều quốc gia kêu gọi các nước khác giảm bớt sự phụ thuộc vào đồng USD trong hoạt động thương mại quốc tế.

Nước nào tích cực xa lánh đồng USD nhất?

Trung Quốc là một trong những quốc gia tham gia tích cực nhất vào nỗ lực “phi đô la hoá” nhờ ưu thế vượt trội trong hoạt động thương mại toàn cầu cũng như nhờ việc nước này là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Tính toán của CNBC dựa trên dữ liệu năm 2022 của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho thấy, khi tính gộp kim ngạch xuất khẩu và nhập khẩu, Trung Quốc đại lục đang là đối tác thương mại lớn nhất của 61 quốc gia. Trong khi đó, Mỹ là đối tác thương mại lớn nhất của 30 quốc gia.

Chia sẻ với CNBC, nhà phân tích Cedric Chehab của Fitch Solutions cho hay: “Khi sức mạnh kinh tế của Trung Quốc tiếp tục tăng lên, ảnh hưởng của nước này đến các tổ chức tài chính và thương mại cũng sẽ lớn hơn nhiều”.

Trung Quốc - từ lâu luôn nằm trong số hai chủ nợ lớn nhất của Mỹ - đã giảm dần lượng trái phiếu Kho bạc mà họ đang nắm giữ.

Dữ liệu mới nhất từ Bộ Tài chính Mỹ chỉ ra, tính đến tháng 2 năm nay, Trung Quốc đại lục đang nắm giữ gần 849 tỷ USD trái phiếu Kho bạc, là mức thấp nhất trong 12 năm qua.

Tuy nhiên, Trung Quốc không phải quốc gia duy nhất kêu gọi chuyển hướng khỏi đồng USD. Tổng thống Brazil Luiz Inácio Lula da Silva đã có chuyến thăm cấp nhà nước tới Bắc Kinh vào tháng 4, tại đó ông đã thúc giục các nước giảm phụ thuộc vào đồng bạc xanh.

Thương mại giữa Brazil và Trung Quốc đạt 150 tỷ USD vào năm 2022, tăng 10% so với một năm trước, theo S&P Global Market Intelligence.

Cũng trong chuyến thăm Trung Quốc gần đây, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim được cho là đã đề xuất thành lập “Quỹ Tiền tệ châu Á” để hạn chế phụ thuộc vào đồng USD.

Trong cuộc phỏng vấn với CNBC hồi đầu tháng 4, Bộ trưởng Bộ Thương mại Malaysia cũng thừa nhận những lo ngại của nước này về sự lệ thuộc vào đồng bạc xanh của Mỹ.

Tại cuộc họp của các bộ trưởng tài chính và NHTW ASEAN ở Indonesia vào tháng 3, các nhà hoạch định chính sách cũng đã thảo luận về ý tưởng giảm sự phụ thuộc vào đồng bạc xanh, đồng yen Nhật và đồng euro, thay vào đó “chuyển sang thanh toán bằng đồng nội tệ”.

Đầu tháng 4, truyền thông Ấn Độ đưa tin Bộ Ngoại giao nước này đã thông báo rằng Ấn Độ và Malaysia đang bắt đầu sắp xếp để giao thương bằng đồng rupee.

Lợi ích kinh tế khi phi đô la hoá

Giới phân tích cho rằng những thay đổi trong động lực kinh tế toàn cầu đang thúc đẩy xu hướng phi đô la hoá và điều này có thể mang lại lợi ích cho các nền kinh tế địa phương.

Giao dịch bằng đồng nội tệ “cho phép các nhà xuất khẩu và nhập khẩu cân bằng rủi ro, có nhiều lựa chọn đầu tư hơn, chắc chắn hơn về doanh thu và doanh số”, cựu Đại sứ Brazil tại Trung Quốc, ông Marcos Caramuru cho hay.

Theo chuyên gia Mark Tinker từ quỹ ToscaFund Hong Kong, một lợi ích khác khi các nước chuyển từ sử dụng đồng USD sang đồng nội tệ trong giao dịch thương mại là “giúp họ tăng tiến trong chuỗi giá trị”.

“Họ sẽ không phải bán những món hàng rẻ tiền cho Walmart, cố giữ giá thật thấp cho người tiêu dùng Mỹ để kiếm USD mua năng lượng”, ông Tinker nói.

Mặt khác, đà tăng trưởng của các khối kinh tế không bao gồm Mỹ cũng giúp nhiều nước phổ biến đồng tiền tệ của mình ra nước ngoài. IMF ước tính rằng châu Á có thể đóng góp hơn 70% vào tăng trưởng toàn cầu năm nay.

“Tăng trưởng kinh tế của Mỹ có thể chững lại, và đâu phải chỉ Mỹ mới tiến lên. Chúng ta có cả một khối kinh tế không bao gồm Mỹ cũng đang phát triển”, ông Tinker nói thêm.

Lo ngại địa chính trị

Rủi ro địa chính trị cũng đang thúc đẩy xu hướng phi đô la hoá. “Rủi ro chính trị đang gây ra nhiều bất ổn và khiến nhà đầu tư không chắc liệu USD có phải là một tài sản an toàn hay không”, nhà phân tích Galvin Chia của NatWest Markets bày tỏ với CNBC.

Theo ông Tinker, yếu tố giúp thúc đẩy xu hướng phi đô la hoá là việc Mỹ quyết định đóng băng dự trữ ngoại tệ của Nga sau khi Moscow tấn công Ukraine vào tháng 2 năm ngoái.

Nhân dân tệ của Trung Quốc đã thay thế đồng bạc xanh của Mỹ để trở thành đồng tiền được giao dịch nhiều nhất ở Nga, dữ liệu của Bloomberg chỉ ra.

Cho đến nay, Mỹ và các đồng minh phương Tây đã đóng băng hơn 300 tỷ USD dự trữ ngoại tệ của Nga và áp đặt nhiều vòng trừng phạt với Moscow cũng như các nhà tài phiệt của nước này. Điều này buộc Nga phải chuyển sang giao dịch bằng các đồng tiền khác và tăng dự trữ vàng.

“Giờ người ta nhận ra rằng nếu bất đồng với các chính sách đối ngoại của Mỹ, họ có nguy cơ sẽ bị tịch thu hoặc đóng băng tài sản. Họ phải có nơi thay thế để cất giữ những tài sản đó”, ông Tinker cho hay.

Ở Trung Đông, nhà xuất khẩu dầu thô hàng đầu là Arab Saudi đã báo hiệu rằng họ sẵn sàng giao dịch bằng các đồng tiền tệ khác bên cạnh USD.

USD vẫn là vua?

Trên thực tế, USD vẫn chiếm ưu thế trong dự trữ ngoại hối toàn cầu, dù tỷ trọng của đồng tiền này trong dự trữ ngoại hối của các NHTW đã giảm từ mức hơn 70% vào năm 1999, theo dữ liệu của IMF.

Tính đến quý IV năm ngoái, đồng USD chiếm khoảng 58,36% dự trữ ngoại hối toàn cầu. Đồng EUR ở vị trí thứ hai - chiếm khoảng 20,5%, trong khi đồng nhân dân tệ chỉ chiếm 2,7%.

Bất chấp ảnh hưởng có giảm đi vài phần, đồng USD được dự đoán là khó có thể bị truất ngôi trong tương lai gần, đơn giản vì hiện tại không có lựa chọn thay thế nào khác.

Trao đổi với CNBC, ông Chehab của Fitch Solutions nói: “Euro là một liên minh tài khoá và tiền tệ không hoàn hảo, còn yen - một đồng tiền dự trữ khác - có đủ loại thách thức về cấu trúc do gánh nặng nợ nần của Nhật Bản khá lớn”.

Ông Chehab nói đồng nhân dân tệ cũng không thể thay thế USD. Ông cho rằng nhân dân tệ chỉ chiếm khoảng 2,5% tổng dự trữ và Trung Quốc vẫn có những hạn chế về tài khoản vãng lai.  

Nhà phân tích Chia của NatWest nhận xét, dự trữ quốc tế “vẫn là một hệ thống do đồng USD của Mỹ thống trị”.

“Chừng nào USD còn chiếm ưu thế, chừng nào chúng ta chưa có một hệ thống tiền tệ hoặc một nền kinh tế có thể vươn tới tầm quốc tế, có khả năng chuyển đổi và thả nổi tự do và mang trách nhiệm của một đồng tiền dự trữ, thì đồng USD khó có thể bị thay thế trong 3 đến 5 năm tới”, ông Chia lập luận.