[Phần 2] Khi gạo Thái Lan không thể cạnh tranh trên thế giới, đây là cách các DN hành động

[Phần 1] Thái Lan trở thành nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới nhờ Hồng Kông như thế nào?

Chương trình cam kết lúa gạo của Chính phủ Thái Lan 'phản tác dụng'

Khi Thái Lan bắt đầu mở rộng xuất khẩu gạo vào những năm 1960, thị trường xuất khẩu lớn đầu tiên của nước này là Hồng Kông, nơi các thương gia có thể giao tiếp dễ dàng.

Công ty Xay xát Gạo Bangsue Chia Meng hiện nay là một nhà xuất khẩu gạo hoa nhài lớn trên thế giới. “Hồng Kông là một thị trường ổn định”, Vallop nói. “Khách hàng của chúng tôi là người Trung Quốc định cư khắp nơi trên thế giới và khi họ muốn ăn gạo ngon từ Thái Lan, họ sẽ tìm kiếm các đầu mối tại Hồng Kông”.

Nhờ quan hệ tốt với Hồng Kông, công ty của Vallop mới có thể trụ vững qua cuộc khủng hoảng xuất khẩu gạo gần đây, xuất phát từ “chương trình cam kết lúa gạo” do chính phủ Thái Lan phát động từ năm 2011 đến 2014.

Chương trình được dẫn dắt bởi Yingluck Shinawatra, em gái của cựu Thủ tướng Thaksin Shinawatra – người đứng đầu tập đoàn Shin kiểm soát công ty cung cấp dịch vụ điện thoại di động lớn nhất Thái Lan Avanced Info Service, hiện đang sống lưu vong. Em gái ông Thaksin là bà Yingluck cũng gặp phải hoàn cảnh tương tự.

Yingluck bị kết án vắng mặt 5 năm tù vào tháng 9/2017 vì sơ suất trong giám sát chương trình cam kết lúa gạo (cam kết mua “từng hạt gạo” từ nông dân Thái Lan cao hơn giá thị trường từ 40% đến 50%).

Chính sách này khiến Thái lan mất trắng 600 tỉ baht (tương đương 18 tỉ USD) và là một trong những lời biện minh cho các nhà lãnh đạo quân sự trong cuộc đảo chính năm 2014, chấm dứt chính quyền dân sự tại nước này.

Gạo trắng Thai Lan. (Nguồn: AFP)

Chính sách này cũng dẫn đến việc Thái Lan mất ngôi đầu trong thị trường xuất khẩu gạo thế giới, được thay thế bởi Ấn Độ vào năm 2012.

Trong quá trình chương trình hoạt động, các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan không thể cạnh tranh trên thị trường thế giới. Lượng xuất khẩu giảm xuống còn khoảng 7 triệu tấn năm 2012 và chỉ trở lại mức trước đó, 10 đến 11 triệu tấn, năm 2014.

Khoảng thời gian này, thị phần gạo Thái Lan tại thị trường gạo Hồng Kông giảm từ 90% xuống 45%. Tuy đã phục hồi đến khoảng 60%, thời kì huy hoàng trước kia sẽ không bao giờ trở lại.

Vì lí do này, bữa tiệc kỉ niệm 100 năm của TREA tại khách sạn sang trọng Dusit Thani ở Banglok, với hơn 400 khách mời, bao gồm đại diện của thị trường gạo tại Hồng Kông, Malaysia, Singapore và Việt Nam, trở nên kém long trọng hơn.

“Trước chương trình cam kết lúa gạo, thị trường Hồng Kông chưa bao giờ mua gạo hoa nhài từ các quốc gia láng giềng như Việt Nam hay Campuchia bởi họ không tin tưởng chất lượng”, Chookiat Ophaswongse, Chủ tịch danh dự của TREA, chia sẻ. “Nhưng họ buộc phải mua gạo từ những nước này trong suốt chương trình bởi vì giá gạo Thái Lan quá cao”.

Việt Nam hiện nay nắm giữ 20% đến 25% thị phần gạo hoa nhài tại thị trường Hồng Kông và Campuchia cũng đang đuổi kịp.

Không cần phải nói, TREA không thích chương trình cam kết lúa gạo hoặc bất kì chính sách dân túy nào liên quan đến lúa nước, ngành nông nghiệp sử dụng khoảng 7 triệu người dân Thái Lan, một bộ phận ủng hộ các chính sách này nhiệt liệt.

“Chính trị gia thích vung tiền để nâng giá gạo, nhưng không phải ở khía cạnh sản xuất”, Chookiat nói. “Là một hiệp hội tư nhân, chúng tôi đã tham gia vào lĩnh vực nông nghiệp nhiều hơn bao giờ hết. Chúng tôi không thể phụ thuộc vào chính quyền nên phải tự giúp bản thân”.

Dưới sự tiếp quản của Charoen, trong năm 2018, TREA đã phân phối hạt giống lúa mềm, vốn phổ biến tại Hồng Kông và Trung Quốc, cho nông dân Thái ở vùng đồng bằng trung tâm trong nỗ lực đa dạng hóa sản xuất lúa gạo Thái Lan. Đối với các giống lúa mới, TREA sẽ trả cho nông dân cao hơn giá thị trường.

“Đây là lần đầu tiên hiệp hội thực hiện điều này”, Charoen nói. Nếu dự án thử nghiệm thành công, TREA sẽ tiếp tục mở rộng vào năm 2019.

Doanh nghiệp của Vallop cũng đã thực hiện điều tương tự với nông dân trồng gạo hoa nhài ở vùng đông bắc Thái Lan trong 4 năm qua bằng cách cung cấp hạt giống chất lượng hơn, cũng như giới thiệu phương pháp gieo hạt tiết kiệm và hiệu quả hơn.

Nông dân đã có thể tăng thu nhập lên 40%, giúp Bangsue Chia Meng tiếp nhận gần 2.100 hộ nông dân vào chương trình này năm 2018, so với 53 hộ năm 2014.

Thách thức mới đối với ngành gạo Thái Lan

Trong khi ngành xuất khẩu gạo Thái Lan vấp phải nhiều cạnh tranh hơn từ các nước láng giềng, Campuchia, Myanma và Việt Nam, một thách thức lớn hơn lại đến từ sự nóng lên toàn cầu, đất bạc màu và phương pháp canh tác hiện đại khiến hương thơm của gạo hoa nhài bị mất đi.

“Chúng tôi nhận được phản hồi rằng gạo thơm đang mất dần hương thơm và đây là sự thật”, Vallop nói. “Chúng ta đã yêu cầu chính phủ hỗ trợ trong hơn 10 năm qua, nhưng không nhận được hồi âm. Họ cần phải nghiên cứu vấn đề này”.

Xem thêm [Phần 1] Thái Lan trở thành nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới nhờ Hồng Kông như thế nào? [Phần 1] Thái Lan trở thành nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới nhờ Hồng Kông như thế nào?