Nghề bán khống có nguy cơ tuyệt chủng trên thị trường chứng khoán Mỹ

Vẫy cờ trắng

Một loạt các nhà bán khống nổi tiếng thế giới đang rút khỏi cuộc chơi. Ông Jim Chanos, người trở thành huyền thoại sau khi dự đoán chính xác sự sụp đổ của tập đoàn năng lượng hùng mạnh Enron, phải chuyển đổi quỹ thành văn phòng gia đình sau khi không huy động được vốn. 

Công ty của ông Carson Block mở quỹ chuyên mua chứng khoán tại Việt Nam. Muddy Waters Research của ông nổi tiếng nhờ vạch trần thủ đoạn thổi phồng doanh thu của Luckin Coffee trước khi công ty Trung Quốc này bị hủy niêm yết khỏi sàn Nasdaq.

Ông Andrew Left gọi bản thân và các đồng nghiệp là “giống loài đang chết dần”. Công ty Citron Research của ông từng công bố bài phân tích cáo buộc Evergrande gian lận kế toán 9 năm trước khi tập đoàn bất động sản này vỡ nợ vào 2021.

Các nhà bán khống trên Phố Wall đang trải qua quãng thời gian tồi tệ. Họ đối mặt với sự đe dọa từ các quy định pháp lý, đà tăng kéo dài của giá cổ phiếu và quân đoàn nhà đầu tư nhỏ lẻ có thể tùy hứng kéo giá cổ phiếu đi lên.

Tỷ lệ bán khống đối với một cổ phiếu thông thường trong S&P 500 đang dao động ở mức thấp nhất trong hơn 20 năm, theo Goldman Sachs. Dữ liệu của nền tảng HFR cho thấy tài sản của các quỹ có khuynh hướng bán khống đã từ mức 7,8 tỷ USD trong năm 2008 xuống 4,6 tỷ USD. Trong khoảng thời gian đó, quy mô của các quỹ đầu cơ cổ phiếu tăng gần gấp ba.

Trong bối cảnh này, các tay chơi lừng danh buộc phải giảm bớt hoạt động bán khống hoặc từ bỏ sự nghiệp.

Người bán khống mượn cổ phiếu để bán ra, sau đó chờ giá cổ phiếu giảm để mua vào và trả lại. Nếu giá cổ phiếu giảm như dự kiến thì người bán khống lãi. Nhưng trong thị trường dường như chỉ biết tiến chứ không biết lùi như hiện nay, khả năng họ lỗ nhiều hơn là lời.

Vốn hóa của các cổ phiếu trong chỉ số S&P 500 đã vọt tăng khoảng 30.000 tỷ USD trong thập kỷ qua, ban đầu nhờ chi phí đi vay siêu thấp và tiếp đến là cơn sốt trí tuệ nhân tạo.

Chuyên gia Nikolaos Panigirtzoglou của JPMorgan Chase cho biết sự mở rộng của thị trường chứng khoán khiến việc duy trì vị thế bán khống trở nên khó khăn hơn gấp bội.

Nhận định của các nhà bán khống chưa chắc đã sai, nhưng đà tăng chung của thị trường khiến vị thế của họ cần nhiều thời gian hơn hẳn để phát huy tác dụng. Trong lúc chờ đợi, những người bán khống vẫn phải trả phí vay cho số cổ phiếu mà họ đã bán.

Nhưng đà tăng của thị trường chỉ là một trong nhiều thách thức mà phe bán khống phải đối mặt. Năm 2021, nhiều nhà bán khống chủ động phát hiện rằng họ đang bị điều tra bởi Bộ Tư pháp và Ủy ban Chứng khoán và Sàn Giao dịch Mỹ (SEC) vì nghi vấn thao túng thị trường, tờ Bloomberg cho hay. 

Xu hướng chung trên thế giới là thắt chặt việc kiểm soát hoạt động bán khống. Cả Mỹ, Trung Quốc và Hàn Quốc đều đã có các biện pháp để hạn chế bán khống.

Ông Andrew Left, nhà sáng lập Citron Research, cũng bị cuốn vào cuộc điều tra của Bộ Tư pháp Mỹ. Ông than thở: “Bán khống là nghề tồi tệ. Người bán khống tự đẩy mình vào vụ kiện của doanh nghiệp và có thể là từ chính phủ nữa. Có lúc tôi tự hỏi sao mình lại làm công việc này?”.

Ông Left không cho rằng ông đã làm gì sai trái, nhưng hiện tại cuộc điều tra chưa đi đến kết luận.

Cộng đồng đầu tư có hai luồng ý kiến chia rẽ về phe bán khống. Một số ngưỡng mộ vì họ lột trần các vụ bê bối doanh nghiệp như trường hợp ở Enron và Wirecard. Số khác coi người bán khống là kẻ làm hại nhà đầu tư và khiến thị trường càng thêm hỗn loạn.

Trong đại dịch, các nhà đầu tư nhỏ lẻ đã tập hợp lại trên mạng để kéo giá các cổ phiếu như GameStop và AMC lên cao, khiến phe bán khống lỗ nặng. Dẫu vậy, người bán khống vẫn bị mô tả là kẻ xấu. Ông Chanos có ý kiến cực kỳ gay gắt về sự việc này.

Ông chỉ trích: “Thật điên rồ khi các nhà đầu tư nhỏ lẻ mua các cổ phiếu vô giá trị rồi đổ lỗi cho người bán khống vì rắc rối của họ. Chính các nhà bán khống mới là người bị thiệt hại vì hiện tượng GameStop”. 

Liệu còn tương lai?

Ông Chanos cho rằng sự xuống dốc của hoạt động bán khống chỉ là một phần trong một chu kỳ lớn, giống như những gì xảy ra trước bong bóng dot-com. Vấn đề là giai đoạn sa sút này có thể diễn ra rất lâu. Ông ước tính giai đoạn hiện nay đã kéo dài 15 năm.

Huyền thoại bán khống bình luận: “Chu kỳ càng kéo dài, việc bán khống càng bị ngờ vực và không được ưa chuộng. Nhưng đó thường là lúc ngay trước khi hoạt động bán khống tạo ra rất nhiều tiền cho nhà đầu tư”.

Ý tưởng của ông Chanos là đà tăng không ngừng nghỉ của thị trường chứng khoán sẽ tạo ra những công ty bị định giá quá cao mà rốt cuộc sẽ mang về bộn tiền cho phe bán khống. Thị trường như vậy còn giúp che giấu các công ty có hệ thống điều hành kém cỏi và gian lận. Khi việc này lộ ra, các vị thế bán khống sẽ mang về bộn tiền.

Ông Chanos cho rằng các nhà đầu tư lớn đang bỏ lỡ “những cơ hội tuyệt vời” khi quay lưng với các quỹ chuyên bán khống.

Ông Russell Clark, người đóng quỹ vào cuối năm 2021 sau khi đặt cược chống lại cổ phiếu công nghệ suốt một thập kỷ, đã ẩn ý rằng ông có thể quay trở lại khi các điều kiện trở nên phù hợp. Ông Left cũng xuất bản ít nhất hai báo cáo về doanh nghiệp trong 7 tháng qua.

Một số nhà đầu tư chuyên săn lùng các cổ phiếu có nguy cơ mất giá đang tìm kiếm cách khác để thể hiện quan điểm.  

Lý do Muddy Waters Capital lập quỹ mới để tập trung đầu tư vào chứng khoán Việt Nam là CEO Carson Block có cái nhìn tiêu cực về thị trường Trung Quốc, theo bài phỏng vấn của ông với Bloomberg hồi tháng 3. Ông coi Việt Nam là quốc gia có tiềm năng được hưởng lợi từ dòng vốn rời khỏi Trung Quốc.