Nga và Mỹ ngừng tuân thủ hiệp ước hạt nhân: Hậu quả khôn lường với an ninh toàn cầu

Các nhà phân tích cho rằng hủy bỏ hiệp ước kiểm soát vũ khí mang lại lợi ích chiến lược cho Mỹ, đẩy thế giới đến gần hơn một cuộc chiến tranh hạt nhân.

22-12-2018

15-08-2018

24-04-2018

Hôm 4/3, Tổng thống Nga Vladimir Putin ký sắc lệnh cho phép Nga ngừng tuân thủ các điều khoản trong Hiệp ước các lực lượng vũ khí hạt nhân tầm trung (INF).

Theo sắc lệnh này, hiệp ước hạt nhân tồn tại trong hơn 3 thập kỷ qua sẽ được hồi sinh nếu Mỹ ngừng vi phạm các thỏa thuận. Trong trường hợp Mỹ kiên quyết không tuân thủ, hiệp ước INF sẽ hết hiệu lực và chấm dứt mãi mãi.

Quyết định này của Nga được đưa ra hơn 1 tháng sau khi Mỹ chính thức tuyên bố đơn phương rút khỏi INF trong 6 tháng bắt đầu từ ngày 2/2, nếu Matxcơva "không chấm dứt hành vi vi phạm hiệp ước".

Tổng thống Mỹ Ronald Reagan và Lãnh đạo Liên Xô Mikhail Gorbachev ký Hiệp ước INF vào ngày 8 tháng 12 năm 1987. (Ảnh: Bảo tàng Thư viện Tổng thống/AAP)

Hiệp ước lịch sử

Hiệp ước vũ khí hạt nhân tầm trung (INF) mất 7 năm để đàm phán, góp phần chấm dứt Chiến tranh Lạnh và mở ra ba thập kỷ ổn định chiến lược giữa Liên bang Xô viết và Liên bang Nga sau này với Mỹ.

Tổng thống Mỹ Ronald Reagan và Tổng Bí thư Liên Xô Mikhail Gorbachev ký hiệp ước ngày 8/12/1987, đưa ra tuyên bố của họ rằng một cuộc chiến hạt nhân không bao giờ được phép xảy ra vì sẽ không có bên chiến thắng và mang lại hậu quả tàn khốc với nhân loại. Cụ thể, hiệp ước đã cấm phát triển, thử nghiệm và sở hữu các tên lửa hành trình và đạn đạo phóng từ mặt đất có tầm bắn từ 500 km đến 5.500 km, dù được trang bị đầu đạn hạt nhân hay đầu đạn thông thường.

Một tuyên bố chung từ hai nhà lãnh đạo Mỹ và Liên Xô chỉ ra: Hiệp ước này mang tính lịch sử cả về mục tiêu của nó - loại bỏ hoàn toàn một nhóm vũ khí hạt nhân của Liên Xô và Mỹ - cùng với sự đổi mới và phạm vi của các điều khoản xác minh.

Hiệp ước INF chính thức có hiệu lực từ ngày 1/6/1988. Đến hạn chót thực hiện vào ngày 1/6/1991, 859 tên lửa của Mỹ và 1.752 tên lửa của Liên Xô đã bị phá hủy.

Hiệp ước song phương INF phản ánh cấu trúc kiểm soát vũ khí hạt nhân chủ chốt thời Chiến tranh Lạnh. Cố vấn an ninh quốc gia Mỹ John Bolton, viết vào năm 2011 với tư cách là một công dân Mỹ, thừa nhận hiệp ước thành công trong việc "giải quyết một mối đe dọa đáng kể đối với lợi ích của Mỹ". Mối đe dọa ở đây là một cuộc tấn công hạt nhân bất ngờ của Liên Xô / Nga từ châu Âu bằng cách sử dụng tên lửa trong phạm vi 500-5.500 km.

Nhưng cấu trúc kiểm soát vũ khí này bắt đầu lung lay khi Tổng thống Mỹ George W. Bush rút khỏi Hiệp ước chống Tên lửa đạn đạo (ABM) năm 2001. Được ký vào năm 1972, các hệ thống điều khiển của ABM được thiết lập để chống lại tên lửa đạn đạo chiến lược, như tên lửa đạn đạo xuyên lục địa (ICBM).

Hiện tại, với việc cả hai nước tuyên bố ngừng tuân thủ hiệp ước INF và một hiệp ước kiểm soát vũ khí khác, New Start, sắp hết hạn vào năm 2021, thế giới sẽ đứng trước nguy cơ không có bất kỳ giới hạn nào để kiềm tỏa đối với hai cường quốc về vũ khí hạt nhân kể từ năm 1972.

Đe dọa an ninh của châu Âu

Nga và Mỹ ngừng tuân thủ hiệp ước hạt nhân: Hậu quả khôn lường với an ninh toàn cầu - Ảnh 2.

Kể từ năm 2014, dưới thời chính quyền Tổng thống Barack Obama, Washington từng cáo buộc Nga triển khai các tên lửa phóng từ mặt đất có khả năng hạt nhân với tầm bắn 2.000 km (SSC-8) ở châu Âu, không tuân thủ các nghĩa vụ của hiệp ước INF.

Theo Ramesh Thakur, Giáo sư ngành Quan hệ Quốc tế, Đại học Quốc gia Australia, quyết định của Mỹ khi rút khỏi hiệp ước sẽ làm sâu sắc thêm các căng thẳng trong nội bộ Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).

Các nước vùng Baltic khẳng định việc Nga vi phạm hiệp ước INF cần các biện pháp đối phó ngoại giao và quân sự mạnh mẽ. Vương quốc Anh cũng đứng lên mạnh mẽ sau Washington, đổ lỗi cho Nga về sự đổ bể.

Tuy nhiên ông Heiko Maas, Bộ trưởng Ngoại giao Đức, kêu gọi Washington xem xét hậu quả của việc rút khỏi hiệp ước đối với châu Âu và tương lai của giải trừ hạt nhân. Người đứng đầu chính sách đối ngoại của EU, Federica Mogherini, nói: "INF đã góp phần chấm dứt Chiến tranh Lạnh và tạo thành trụ cột của kiến trúc an ninh châu Âu."

Giáo sư Australia nhận định NATO sẽ mất nhiều hơn từ sự sụp đổ của hiệp ước INF so với Nga. Nga sẽ có thể tiến lên nhanh chóng với việc phát triển và triển khai các tên lửa có khả năng hạt nhân phóng từ mặt đất tầm ngắn và tầm trung. Nhưng, không giống như trong những năm 1980, Mỹ sẽ gặp khó khăn trong việc tìm kiếm các đồng minh châu Âu để chuẩn bị đặt các tên lửa như vậy trên lãnh thổ của họ. Ngoài ra, tiếng nói và quyền phủ quyết của các nước chủ nhà trong các hoạt động phóng và chọn mục tiêu cũng là một vấn đề cần cân nhắc.

Ông Tom Nichol, nhà phân tích quốc phòng tại Mỹ cho rằng quyết định rút khỏi hiệp ước của Mỹ giống như "liều mạng" với an ninh của châu Âu. Các nước châu Âu và NATO dù có đồng ý trở thành nơi đặt tên lửa hay không cũng có vấn đề, vì "với việc vũ trang đến tận răng thì bạn cũng biến chính mình thành mục tiêu của Nga".

Ông Carl Bildt, đồng chủ tịch Hội đồng châu Âu về quan hệ đối ngoại cũng đồng ý với ý kiến này. Hiệp ước INF dừng lại sẽ cho phép Nga triển khai tên lửa hành trình Kalibr với tầm bắn 1.500 km từ mặt đất. "Điều này sẽ nhanh chóng khiến cả châu Âu bị bao trùm bởi một mối đe dọa mới" – ông nói.

Nguy cơ chạy đua vũ trang

Ngoài các cáo buộc Nga vi phạm, chuyên gia Đại học Australia cho rằng, động thái của Mỹ với thỏa thuận hạt nhân còn được thúc đẩy bởi thách thức ngày càng gia tăng của Trung Quốc, đối với vị thế của Mỹ ở Thái Bình Dương. Trung Quốc và Triều Tiên đã và đang phát triển khả năng cung cấp tên lửa.

Để giảm bớt mối đe dọa từ các tên lửa tầm xa INF, ông John Bolton Cố vấn an ninh Nhà Trắng nói: "Chúng ta phải mở rộng phạm vi thành viên của hiệp ước INF hoặc bãi bỏ nó hoàn toàn để xây dựng lại khả năng răn đe của chính mình." Trong trường hợp này, Tổng thống Donald Trump đã chọn cách thứ hai.

Phương Anh

Theo VTCNews/The Conversation

Link bài gốc

Nga và Mỹ ngừng tuân thủ hiệp ước hạt nhân: Hậu quả khôn lường với an ninh toàn cầu

Hiệp ước lịch sử

Đe dọa an ninh của châu Âu

Nguy cơ chạy đua vũ trang

Mở rộng kiểm soát vũ khí