Lí do giải cứu Vietnam Airlines: Ngoài yếu tố doanh nghiệp nhà nước còn vì 'too big to fail'

Tháng 11, phương án giải cứu Vietnam Airlines đã chính thức được Quốc hội thông qua với hai biện pháp chính. Biện pháp thứ nhất là cho phép Ngân hàng Nhà nước (NHNN) tái cấp vốn đối với các tổ chức tín dụng cho Vietnam Airlines vay vốn để phục vụ sản xuất kinh doanh.

Và biện pháp thứ hai là cho phép Vietnam Airlines chào bán thêm cổ phiếu cho cổ đông hiện hữu để tăng vốn điều lệ. Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn Nhà nước (SCIC) sẽ mua cổ phiếu tại Vietnam Airlines thuộc quyền mua cổ phần của cổ đông Nhà nước.

Biện pháp thứ nhất thuộc dạng cho vay rủi ro (risky loans). Các ngân hàng thương mại ban đầu sẽ cho Vietnam Airlines vay vốn, rồi sau đó đem hợp đồng tín dụng đó thế chấp để lấy tiền ra từ NHNN (tái cấp vốn). Ở đây NHNN đóng vai trò là người cho vay cuối cùng, tuy nhiên không phải đối với một tổ chức tín dụng mà là đối với một công ty nằm ngoài lĩnh vực tài chính. 

Bên cạnh là công ty nhà nước thì còn một lí do nữa để "giải cứu" đó là Vietnam Airlines "quá lớn để cho sụp đổ - too big to fail." 

Đây không phải lần đầu tiên NHNN ra tay giải cứu đối với một "too big to fail". Còn nhớ vào năm 2015 - 2016 khi Hoàng Anh Gia Lai (HAGL) với vài chục nghìn tỉ vốn vay từ hàng chục ngân hàng trong nước, trong đó BIDV là chủ nợ lớn nhất với khoảng trên 10.000 tỉ đồng dư nợ, lâm vào tình trạng mất thanh khoản thì NHNN cũng đã có biện pháp tương tự. Thực chất khi đó đối tượng cần NHNN giải cứu hơn là BIDV, chứ không phải HAGL.

So với HAGL khi đó thì Vietnam Airlines hiện có tình hình tài chính lành mạnh hơn nhiều và ngành nghề cũng an toàn hơn. Tuy nhiên, việc giải cứu bằng tái cấp vốn từ NHNN luôn là vấn đề về tính công bằng giữa các doanh nghiệp. Vietjet Air hay Bamboo Airways đều đang là những doanh nghiệp cùng ngành chịu ảnh hưởng tương tự từ COVID-19, vậy liệu họ có cần giải cứu? 

Hơn nữa, tiếng là không sử dụng ngân sách nhà nước (tiền thuế của dân) nhưng việc tái cấp vốn từ NHNN sẽ làm tăng cung tiền, ít nhiều sẽ dẫn đến tăng giá. Tức là, toàn dân sẽ chịu "thuế lạm phát – inflation tax." Gánh nặng của thuế lạm phát chủ yếu rơi vào những người giữ nhiều tiền mặt (dân nghèo)".

Khả năng tăng vốn của Vietnam Airlines là tương đối dễ dàng và tôi thiên về biện pháp này hơn. Việc cho phép Vietnam Airlines tăng vốn và SCIC mua cổ phiếu theo tỉ lệ vốn góp của nhà nước, là hoạt động bơm vốn cổ phần (equity injections) của nhà nước vào doanh nghiệp.

 Mặc dù ít có khả năng xảy ra, nhưng vẫn có thể các cổ đông khác của Vietnam Airlines từ chối mua tăng vốn, tuy nhiên như tường thuật của báo chí, Quốc hội chỉ cho phép SCIC mua theo quyền mua của nhà nước, không cho phép mua lại quyền mua của các cổ đông khác nếu họ từ chối. 

Về bản chất, việc bơm vốn cổ phần là sử dụng tiền thuế của dân, bất kể tiền đó lấy từ ngân sách nhà nước hay từ vốn mà SCIC đang quản lí.

Với ngành nghề và những lợi thế mà Vietnam Airlines đang có, việc bơm vốn cổ phần có thể đem lại lợi nhuận trong tương lai một khi ngành hàng không hồi phục và cổ phiếu tăng giá.

Tuy nhiên, trước khi thực hiện bơm vốn cổ phần hoặc tái cấp vốn, Vietnam Airlines nên mở các đợt bán vé thu tiền trước cho các năm 2021 - 2022, không chỉ với các tuyến bay nội địa mà còn cả với các tuyến bay quốc tế, để giải quyết thanh khoản.

PGS.TS Phạm Thế Anh

Kinh tế trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR)

(Bài đăng theo sự cho phép của tác giả)