IPO Nhà máy Lọc dầu Dung Quất không dễ dàng

Một góc Nhà máy Lọc dầu Dung Quất. Ảnh: pvsd.vn

Năm lần bảy lượt

Đây không phải là lần đầu tiên BSR “rậm rịch” IPO. Việc này đã diễn ra từ năm 2010 khi, theo ngôn từ trên báo chí, “Chính phủ đã có chủ trương kêu gọi các nhà đầu tư, đối tác nước ngoài mua cổ phần của BSR”. Tuy nhiên, việc bán cổ phần này không hiểu vì lý do gì mà im ắng suốt cho đến tận năm 2015 (tuy nhiên, mới đây, theo Chủ tịch Hội đồng thành viên BSR thì BSR đã trình kế hoạch cổ phần hóa năm 2013 nhưng không được thông qua bởi cấp có thẩm quyền)⁽¹⁾.

Việc IPO được xới lại trong năm 2015 xem ra có phần “quyết liệt” hơn. Cụ thể, “Thủ tướng yêu cầu PVN (tập đoàn Dầu khí Việt Nam) thực hiện cổ phần hóa và chỉ giữ tối thiểu 65% vốn điều lệ”, theo tường thuật của báo chí. Tiếp đó, PVN đã ra quyết định về việc cổ phần hóa BSR vào ngày 6-11-2015. Lãnh đạo BSR cũng đăng đàn trả lời báo chí về kế hoạch IPO của mình vào cuối năm 2016.

Mọi việc tưởng đâu đã xong, nhưng rồi GazProm Neft, một công ty năng lượng của Nga được xem là đối tác chiến lược tham gia cổ phần hóa BSR với dự định mua 49% cổ phần của Nhà máy Lọc dầu Dung Quất, vào đầu năm 2016 (có báo thì nói là đến tháng 6-2016) đã thông tin không tiếp tục tham gia nữa. Sau đó, việc IPO của BSR tiếp tục được thúc đẩy theo Quyết định 58/2016 ngày 28-12-2016 của Thủ tướng, dự kiến tiến hành vào năm nay (lúc đầu được công bố là vào quí 3, sau lại sửa thành quí 4).

Đến lúc rẻ cũng phải bán, phải thoái vốn

Trong con mắt của nhà đầu tư, tính hấp dẫn của thương vụ IPO này xem ra ngày càng... suy giảm. Điều kiện để cổ phần hóa và IPO xem ra cũng càng ngày càng dễ dãi hơn. Nếu trong những năm trước, thời vẫn còn hoàng kim của giá dầu cũng như của cổ phiếu trên thị trường chứng khoán Việt Nam thì điều kiện để trở thành nhà đầu tư chiến lược của BSR là nhà đầu tư không những có tiềm lực tài chính mạnh, có kinh nghiệm trong lĩnh vực hóa - lọc dầu, mà còn phải cam kết đồng hành lâu dài để hỗ trợ BSR nâng cấp, mở rộng nhà máy, mở rộng thị trường... Nhưng rồi, GazProm Neft, một trong số rất ít ỏi nhà đầu tư lớn có sự quan tâm nghiêm túc đến BSR, cũng đành phải “chào thua”, với lý do, theo báo chí trong nước, là không cảm thấy thỏa mãn với điều kiện mà phía Việt Nam đề xuất.

Và hiện tại, tuy BSR vẫn khẳng định quan điểm về nhà đầu tư chiến lược như nói ở trên nhưng dường như chuyện tìm và bắt tay được với đối tác chiến lược tiềm năng có thể thế chỗ cho GazProm Neft vẫn chưa có, đơn giản vì BSR vẫn đang “tìm đối tác chiến lược phát triển hóa dầu mua trên 36%”, theo BSR⁽²⁾. Ngược lại, cũng theo tin từ báo chí trong nước, BSR hiện sẵn sàng “tuyển” cả các quỹ đầu tư trong và ngoài nước mua cổ phần của mình, điều này phần nào cho thấy với BSR bây giờ thì “méo mó có hơn không”, không có kinh nghiệm (phát triển hóa dầu), không cam kết đồng hành lâu dài thì có tiền cũng được!

Bên cạnh đó, dường như cũng đã đồng hành và nếm trải đủ với BSR nên Chính phủ cũng đã cố gắng thúc đẩy việc IPO của BSR bằng việc hạ tỷ lệ dự kiến nắm giữ cổ phần sau cổ phần hóa và IPO từ tối thiểu 65% như trước đây xuống còn dưới 50%. Chính phủ thoái vốn khỏi BSR không những là một động thái mở rộng cửa mời chào nhà đầu tư mà có thể còn đan xen cả mục đích vì không còn phải lao tâm khổ tứ chăm sóc “đứa con tâm huyết” BSR bằng cả tài chính lẫn chính sách hỗ trợ vốn thường gây phản ứng trái chiều trong dư luận như suốt mấy năm qua.

Vì nước đã đến... cổ!

Một điểm khác, và cũng có liên quan đến điểm nêu trên, một mặt BSR đang cảm nhận rất rõ tình hình ảm đạm mà họ đang phải đối mặt nhưng mặt khác họ lại quyết tâm (hoặc bị thúc) cổ phần hóa và IPO ngay trong năm nay, với tâm thế gần như không còn gì để mất, được thể hiện qua lời của lãnh đạo BSR: “Thời điểm này giống như người lữ hành trễ chuyến tàu, nhưng muộn còn hơn không làm. Phải làm bất chấp điều kiện hiện giờ khó khăn gấp nhiều lần 4-5 năm trước”⁽²⁾.

Điều gì đã đẩy họ vào tình cảnh này?

Rõ ràng, với BSR và cả Chính phủ, việc cổ phần hóa và IPO không phải nhằm “thay máu” nền quản trị doanh nghiệp để cải thiện hiệu quả sản xuất kinh doanh như với nhiều trường hợp cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước khác. Đơn giản là bởi khả năng này không hoặc chưa bao giờ được đề cập đến bởi cả Chính phủ lẫn BSR và công ty mẹ là PVN trong những thông tin hiếm hoi được công bố.

Thay vào đó, mục đích chính là để có tiền nhằm thực hiện dự án mở rộng Nhà máy Lọc dầu Dung Quất. Việc mở rộng này mang tính sống còn với nhà máy vì không chỉ đem lại năng lực sản xuất cao hơn mà còn, quan trọng hơn, đảm bảo khả năng sản xuất các sản phẩm xăng dầu đáp ứng tiêu chuẩn Euro 4 được áp dụng tại Việt Nam từ năm nay (hiện tại không đáp ứng được, tức là sẽ không tiêu thụ được sản phẩm khi tiêu chuẩn Euro 4 có hiệu lực)⁽³⁾.

Số vốn dự kiến cho dự án mở rộng này lên tới 1,82 tỉ đô la Mỹ (và chắc sẽ phải cộng thêm nhiều phần trăm vào đó nữa để tính trước cho tình trạng trượt giá). Trong tình cảnh “giật gấu vá vai” của ngân sách hiện nay, việc trông chờ Nhà nước, chủ sở hữu của BSR, bỏ vốn cho dự án là điều không khả thi. Trông vào nguồn tích lũy của BSR thì chẳng thấm vào đâu vì lợi nhuận ròng hàng năm của BSR chỉ khoảng 100-200 triệu đô la Mỹ.

Thay vào đó, BSR đã có kế hoạch vay 1,2 tỉ đô la Mỹ⁽⁴⁾. Vẫn thiếu (chưa kể để vay được số tiền này thì BSR có thể phải bỏ ra thêm một số vốn đối ứng nào đó). Vậy thì chỉ còn cách gọi vốn của nhà đầu tư. có nên bảo lãnh, ưu đãi thêm?

Điều đáng nói là BSR vẫn muốn làm một “cú chót” bằng việc xin Chính phủ bảo lãnh cho khoản vay này trước khi IPO. Câu hỏi đặt ra ở đây là liệu Chính phủ có nên bảo lãnh cho BSR không?

Để trả lời câu hỏi này, cần phân tích BSR có rủi ro lớn gì trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Đó là rủi ro lớn về tỷ giá liên quan đến mất cân đối đồng tiền (nhập khẩu dầu thô bằng ngoại tệ, doanh thu bằng nội tệ). Cũng có rủi ro về thị trường và sản phẩm, khi hiện tại sản phẩm của lọc dầu Dung Quất không đáp ứng được tiêu chuẩn Euro 4 để tiêu thụ được ở Việt Nam (chỉ đáp ứng được vào năm 2021 hoặc 2022, khi dự án mở rộng hoàn thành). Không rõ rồi họ sẽ bán sản phẩm đi đâu và cho ai, vì xuất khẩu cũng khó do không cạnh tranh được với các nhà cung cấp khác trên thế giới về giá cả.

Bên cạnh đó, hiệu quả hoạt động của nhà máy là một dấu hỏi lớn. Nhà máy báo cáo lãi trong bối cảnh thời gian qua nhận nhiều ưu đãi từ Nhà nước, từ thuế đến tiếp cận thị trường, đất đai. Như vậy, việc Chính phủ tiếp tục bảo lãnh cho BSR sẽ là khá mạo hiểm.

Cũng sẽ có người lập luận rằng Chính phủ cần phải bảo lãnh, cũng như cam kết (thêm) các ưu đãi, để dự án trở nên hiệu quả hơn, dễ bán và bán được giá cao. Nhưng cần đặt câu hỏi ngược lại, liệu phần thu được thêm từ việc thoái vốn với giá cao hơn có bù đắp nổi những thiệt hại, mất mát, thất thu phải bỏ ra hiện nay và nhiều chục năm sau này liên quan đến BSR thuộc sở hữu của những ông chủ tư nhân mới không?

Tóm lại, cổ phần hóa BSR xem ra vẫn chỉ là việc “chữa cháy”, cực chẳng đã, nhưng không vì thế mà Chính phủ nên tiếp tục ưu đãi, trợ giúp tài chính và chính sách thêm cho BSR nữa. Xin hãy để thị trường lên tiếng.

(1) http://kinhdoanh.vnexpress.net/tin-tuc/doanh-nghiep/loc-dau-dung-quat-ban-5-6-von-khi-ipo-3586921.html

(2) http://dantri.com.vn/kinh-doanh/loc-dau-dung-quat-se-co-phan-hoa-ngay-trong-quy-iv-2017-20170518191055303.htm

(3) http://vneconomy.vn/thi-truong/ai-se-giai-cuu-nha-may-loc-dau-ty-do-truoc-thach-thuc-euro-4-20170516042339679.htm

(4) http://vneconomy.vn/doanh-nhan/loc-dau-dung-quat-truoc-them-ipo-xang-cua-chung-toi-loi-the-hon-xang-nhap-khau-20170512013851413.htm