Chuyên gia: Việt Nam có thể đảm bảo vị trí đi đầu trong cuộc cách mạng bán dẫn nếu có chiến lược rõ ràng và hệ thống đào tạo nhân tài

Việt Nam đang tăng tốc trên thị trường bán dẫn. Số liệu thống kê gần đây của Bộ Thông tin và Truyền thông (Bộ TT&TT) cho thấy Việt Nam đang vươn lên trở thành nhà xuất khẩu chip lớn thứ ba sang Mỹ, chỉ sau Malaysia và Đài Loan (Trung Quốc). Đáng chú ý, doanh thu tăng 75% so với cùng kỳ năm ngoái, đạt 562 triệu USD vào tháng 2/2023.

Sự gia tăng xuất khẩu chất bán dẫn là một minh chứng cho vị trí chiến lược được củng cố của Việt Nam. Các công ty bị mắc kẹt trong vòng xoáy chuỗi cung ứng chất bán dẫn đã coi Việt Nam như một điểm đến thay thế tiềm năng trong bối cảnh căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc gia tăng.

Tuy nhiên, để chuyển những lợi ích này thành tăng trưởng dài hạn, Việt Nam phải điều chỉnh lại khung chính sách, tăng cường đào tạo nghề cho các ngành công nghệ cao và tăng cường hỗ trợ cho các doanh nghiệp trong nước, theo bài phân tích của TS. Nguyễn Khắc Giang đến từ Viện ISEAS – Yusof Ishak trên chuyên trang công nghệ Fulcrum.

Ngành bán dẫn Việt Nam vẫn phụ thuộc chủ yếu vào doanh nghiệp nước ngoài

Tầm nhìn chiến lược của Việt Nam về chất bán dẫn đã được thể hiện rõ ràng ngay từ năm 2012 khi chính phủ coi các sản phẩm này là “hàng hóa và dịch vụ trọng điểm của quốc gia”. Khi gặp chủ tịch kiêm giám đốc điều hành Hiệp hội Công nghiệp bán dẫn Mỹ (SIA) John Neuffer đầu năm nay, Phó Thủ tướng Lê Minh Khái đã nhấn mạnh lại điểm này, cho rằng bán dẫn là “ưu tiên hàng đầu” của Việt Nam, và đề nghị Mỹ đầu tư nhiều hơn vào lĩnh vực này.

Khi ngành công nghiệp trị giá 600 tỷ USD trở thành trụ cột của nền kinh tế toàn cầu, làm nền tảng cho mọi sản phẩm điện tử, từ điện thoại thông minh đến máy tính, trọng tâm chiến lược của Việt Nam là rất sáng suốt.

Bằng cách xoay trục sang chất bán dẫn, Việt Nam có thể nâng cao vị thế của mình trong chuỗi giá trị toàn cầu, chuyển đổi từ mô hình lao động giá rẻ và hiện đại hóa nền kinh tế phù hợp với tầm nhìn đến năm 2045. Điều này có thể giúp đưa Việt Nam thành một quốc gia phát triển với GDP bình quân đầu người vượt quá 18.000 USD.

Việt Nam chủ yếu tập trung vào việc thu hút các ông lớn trong lĩnh vực bán dẫn đầu tư. Intel là tập đoàn lớn đầu tiên vận hành các bộ phận của quy trình sản xuất chip tại Việt Nam, với cơ sở đặt tại TP HCM cung cấp ba tỷ sản phẩm bán dẫn trên toàn thế giới tính đến năm 2021. Sau đó, các công ty lớn khác trên toàn cầu, bao gồm Samsung, Qualcomm, Texas Instruments, SK Hynix, Hayward Quartz Technology, Synopsys và NXP Semiconductors đều đã vào Việt Nam.

Vào cuối những năm 2010, các công ty trong nước, bao gồm Viettel và FPT, đã bắt đầu tham gia vào ngành công nghiệp bán dẫn đang phát triển của Việt Nam, ước tính trị giá 6,16 tỷ USD vào năm 2024. Tuy nhiên, ngành công nghiệp bán dẫn của Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Vai trò của các doanh nghiệp trong nước trong chuỗi cung ứng chủ yếu giới hạn ở việc lắp ráp, thử nghiệm và đóng gói.

Việt Nam còn đối mặt nhiều vấn đề khi phát triển ngành bán dẫn

Tham vọng Việt Nam là thúc đẩy sự tự lực và nuôi dưỡng các ông lớn nội địa trong lĩnh vực này, với các kế hoạch sản xuất chip trong nước trong tương lai. Tháng 8/2022, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chỉ đạo Tập đoàn Viettel triển khai “nghiêm túc, hiệu quả” kế hoạch R&D, thiết kế và sản xuất chip nội địa.

Tuy nhiên, do tính chất của lĩnh vực này có thể tiêu tốn nhiều tỷ USD cho một nhà máy, cách tiếp cận thực tế sẽ là khuyến khích các nhà sản xuất chất bán dẫn quốc tế thành lập cơ sở tại Việt Nam, đồng thời tăng cường vai trò của các nhà cung cấp địa phương.

Mặc dù có nguồn nhân tài công nghệ dồi dào, đặc biệt là trong lĩnh vực phát triển phần mềm và dịch vụ CNTT, hệ thống giáo dục và đào tạo của Việt Nam trong các lĩnh vực liên quan đến công nghệ bán dãn vẫn còn chậm trong việc tạo ra nguồn nhân lực cần thiết.

Chẳng hạn, trung tâm đào tạo kỹ sư bán dẫn lớn nhất của Việt Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội, chỉ đào tạo được khoảng 500 sinh viên tốt nghiệp chuyên ngành mỗi năm. Điều này còn lâu mới đáp ứng được nhu cầu của ngành công nghiệp đang phát triển.

Theo gợi ý của ông Nguyễn Anh Thi, Trưởng Ban quản lý Khu công nghệ cao TP HCM, khu đầu tư công nghệ cao lớn nhất Việt Nam, lực lượng lao động có kỹ năng cần thiết thực sự có thể lên tới hàng chục nghìn người mỗi năm.

Hơn nữa, dù số lượng doanh nghiệp công nghệ trong nước tại Việt Nam đang tăng lên, nhưng hầu hết là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Ngoài Viettel và FPT, rất ít công ty được trang bị đủ các yếu tố để leo lên nấc thang mới của ngành công nghiệp bán dẫn.

Tính đến năm 2021, 99% linh kiện phần cứng trong ngành CNTT được nhập khẩu. Xây dựng một cơ sở cung ứng trong nước đáng tin cậy với năng lực hạn chế như vậy là một thách thức. Ngoài ra, việc không có một chiến lược quốc gia toàn diện cho ngành kinh doanh chất bán dẫn có thể là một trở ngại. Không giống như Trung Quốc, luật chuyển giao công nghệ năm 2006 của Việt Nam không bắt buộc các nhà đầu tư nước ngoài chuyển giao công nghệ cho các đối tác địa phương.

Chính sách này khuyến khích các công ty công nghệ cao toàn cầu đầu tư vào mà không sợ mất bằng sáng chế. Tuy nhiên, nếu không có các ưu đãi chuyển giao công nghệ hoặc hỗ trợ chính sách rõ ràng, các doanh nghiệp trong nước sẽ khó tham gia vào chuỗi cung ứng bán dẫn với các công ty toàn cầu.

Tương lai hứa hẹn

Tuy nhiên, một tương lai đầy hứa hẹn cho ngành công nghiệp bán dẫn của Việt Nam sắp tới. Cuối năm 2022, Samsung khánh thành trung tâm R&D trị giá 220 triệu USD tại Hà Nội và công bố kế hoạch sản xuất hàng loạt chip tại Việt Nam từ giữa năm 2023.

Đầu năm 2023, cũng có có tin tức về kế hoạch tăng đầu tư đáng kể của Intel vào Việt Nam, ước tính hơn 1 tỷ USD, cho thấy những thông tin tích cực đã xuất hiện. Amkor Technology, công ty hàng đầu thế giới về dịch vụ thử nghiệm và đóng gói chất bán dẫn thuê ngoài, cũng sẽ mở nhà máy tại Việt Nam vào cuối năm nay.

Khi căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc tiếp tục leo thang trong khi nền kinh tế toàn cầu lại ngày càng phụ thuộc nhiều hơn về chất bán dẫn, việc Việt Nam định vị chiến lược và tiếp tục tập trung vào lĩnh vực này có thể thu được những lợi ích đáng kể.

Dù vậy, việc chuyển đổi từ một người hưởng lợi hoàn cảnh thành một người chơi tự duy trì trong thị trường chất bán dẫn toàn cầu đòi hỏi những thay đổi chính sách lớn. Bằng cách tăng cường hệ thống giáo dục và đào tạo, nuôi dưỡng đổi mới trong nước và xây dựng chiến lược quốc gia rõ ràng, Việt Nam có thể biến “cơn sốt chip” từ những bước non trẻ thành một ngành công nghiệp bài bản, đảm bảo vị trí đi đầu trong cuộc cách mạng bán dẫn.