Cá tra Việt Nam sẽ 'bơi' về đâu trong dịch COVID-19?

Ngành cá tra chịu thiệt hại nặng nề từ dịch COVID-19

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản (VASEP), sau 3 năm liên tục tăng trưởng tốt đặc biệt là thành công trong năm 2018, xuất khẩu cá tra lại giảm 11% trong năm 2019 với giá trị đạt 2 tỉ USD. Giá cá tra liên tục giảm do chịu áp lực dư cung khi người dân đổ xô nuôi cá.

Tuy nhiên, thách thức lớn hơn với ngành cá tra khi năm 2020 mở đầu bằng đợt dịch bệnh do virus corona diễn ra tại Vũ Hán - Trung Quốc. Xuất khẩu cá tra sang thị trường Trung Quốc giảm 50% trong 2 tháng đầu năm do gián đoạn và ách tắc trong khâu vận chuyển, kho bãi.

Theo số liệu từ Cục xuất nhập khẩu hai tuần đầu tháng 2, do tác động của COVID-19, giá cá tra nguyên liệu tại An Giang đều giảm. Theo đó, giá cá tra thịt trắng (loại 0,7-0,9kg/con) giảm 500 đồng/kg so với cuối tháng 1 xuống 18.000-18.500 đồng/kg. Với mức giá này người nuôi lỗ 1.000 - 2.000 đồng/kg.

Các nhà mua hàng tại Trung quốc cung cấp cho hệ thống siêu thị, nhà hàng cũng cắt giảm đặt hàng do người dân hạn chế mua sắm tại các siêu thị hay đến nhà hàng ăn uống. 

Tại Hội nghị thúc đẩy thương mại phát triển sản xuất nông sản trước tác động của dịch bệnh corona diễn ra hồi đầu tháng 2, Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh cho biết các chuỗi McDonald đóng cửa hàng trăm cửa hàng, ảnh hưởng tiêu thụ cá phi lê; các nhà hàng, chuỗi ẩm thực vắng khách dẫn đến giảm nhu cầu đối với thủy sản.

Ông Nguyễn Hoài Nam, Phó Tổng Thư kí Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản nói thêm không chỉ các nhà hàng mà các siêu thị, cửa hàng bán lẻ đóng cửa cũng ảnh hưởng trực tiếp đến các đơn hàng. Theo đó, các nhà nhập khẩu điều chỉnh lùi các đơn hàng.

Ấn Độ - Thị trường tiềm năng mới của cá tra Việt Nam

VASEP cho biết các kênh phân phối online lại hoạt động sôi động khi giao dịch qua mạng là giải pháp tối ưu cho tình hình dịch bệnh hiện nay. Bên cạnh đó, tâm lí e ngại mua thịt, cá tươi sống tại các chợ truyền thống và chuyển sang tiêu thụ thủy sản đông lạnh…sẽ giúp phân khúc này tăng mạnh trong năm 2020. 

"Thị trường Trung quốc chắc chắn sẽ giảm mạnh cho đến khi dịch bệnh được khống chế tuy nhiên sẽ mở ra những cơ hội khác cho các doanh nghiệp cá tra nắm bắt được thời cơ", VASEP nhấn mạnh.

Cho dù những lợi thế thương mại giữa Việt Nam – Trung Quốc đã góp phần cho tăng trưởng nhanh chóng sản phẩm cá tra tại đây trong thời gian qua nhưng khi đã chiếm lĩnh đến trên 33% thị phần rõ ràng sẽ tiềm ẩn nhiều rủi ro, VASEP nhận định. 

Sự sụt giảm quá nhanh các đơn hàng khiến cho các doanh nghiệp phụ thuộc vào thị trường này gặp rất nhiều khó khăn. Đồng thời cũng là động lực thúc đẩy các doanh nghiệp mở rộng, tìm kiếm thị trường mới, đa dạng sản phẩm và củng cố chất lượng để tìm những con đường mới.

Một trong những thị trường tiềm năng là Ấn Độ với dân số đứng thứ hai sau Trung Quốc, thị trường này khá đặc biệt vì không ăn thịt phổ biến như bò và heo mà chỉ ăn cừu, dê, gà và thủy hải sản. 

Theo VASEP, ước tính Ấn Độ nuôi khoảng 600.000 tấn cá tra mỗi năm nhưng thịt cá bị vàng và nhà máy chế biến tại quốc gia này chưa sản xuất ra được những sản phẩm cá tra fillet thịt trắng và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm như của Việt Nam. 

Hiện tại sản phẩm cá tra fillet Việt Nam được xem sản phẩm cao cấp đang được nhập khẩu phục vụ trong các nhà hàng tại Ấn Độ. 

Tuy nhiên, thuế nhập khẩu vào Ấn Độ đối với hàng cá tra phi lê còn rất cao (65%) cùng với hệ thống kho lạnh, siêu thị chưa được đầu tư đầy đủ cho mặt hàng đông lạnh. Mặc dù vậy, đây vẫn là một thị trường đầy tiềm năng cho cá tra Việt Nam.

Thị trường Mỹ rộng cửa đón cá tra Việt

Ngoài ra, một thông tin tốt khác đến từ thị trường Mỹ. Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NN&PTNT), cuối năm 2019, Mỹ chính thức công nhận hệ thống kiểm tra sản phẩm cá và cá Siluriformes xuất khẩu của Việt Nam tương đương với sản phẩm của họ. 

Điều này giúp cá tra Việt Nam dễ dàng hơn trong việc tiếp cận và mở rộng thị trường xuất khẩu không chỉ Mỹ mà còn các thị trường khác.

Đồng thời, số liệu từ VASEP cho biết hiện tồn kho cá tra tại thị trường này cũng đã hết và là thị trường tiềm năng cho cá tra Việt.

Bộ NN&PTNT cũng cho biết Việt Nam được bổ sung thêm doanh nghiệp đăng kí xuất khẩu cá tra vào Mỹ. Tính đến cuối năm 2019. cả nước mới chỉ có 13 doanh nghiệp xuất khẩu cá tra sang thị trường này.

Ngày 11/10/2019, Bộ Thương mại Mỹ (DOC) cũng đã thông báo quyết định sơ bộ của đợt rà soát thuế chống bán phá giá lần thứ 15 (POR15) cho giai đoạn từ ngày 1/8/2017 đến ngày 31/7/2018 đối với sản phẩm cá tra, cá basa của Việt Nam. Theo đó Công ty Vĩnh Hoàn, Công ty Biển Đông duy trì mức thuế suất là 0 USD/kg.

Thị trường châu Âu mở ra lợi thế đầy hứa hẹn từ hiệp định EVFTA

Ngày 12/2, Hiệp định EVFTA đã chính thức được Nghị viện Châu Âu phê chuẩn, dự kiến sẽ được Quốc hội Việt Nam thông qua vào tháng 5 và có thể có hiệu lực vào tháng 7, mở ra cơ hội mới cho các doanh nghiệp xuất khẩu cá tra để tận dụng lợi thế các doanh nghiệp cần chuẩn bị sẵn sàng trước khi mức thuế của cá tra sẽ về 0% trong 3 năm tới.

Theo Cục Xuất nhập khẩu, sau khi hiệp định EVFTA có hiệu lực, một số sản phẩm chế biến đang có mức thuế cơ bản khá cao (20%) sẽ được giảm ngay về 0%. Đối với sản phẩm cá tra lộ trình giảm thuế 3 năm, riêng cá hun khói lộ trình 7 năm.

VASEP cho biết việc các nhà máy chế biến cá thịt trắng (Cod, Pollock) tại Trung Quốc chưa làm việc dẫn tới việc thiếu hụt nguồn cung cá thịt trắng đặc biệt là tại thị trường EU cũng là cơ hội trước mắt cho các doanh nghiệp cá tra.

Doanh nghiệp bắt đầu quan tâm hơn với thị trường trong nước

Trao đổi với người viết, ông Dương Nghĩa Quốc, Chủ tịch Hiệp hội Cá tra Việt Nam cho biết cách đây 5 - 10 năm cũng đã có doanh nghiệp tiêu thụ cá tra ở thị trường nội địa. Tuy nhiên, do lợi nhuận từ việc xuất khẩu quá lớn nên thị trường trong nước bị bỏ ngỏ. 

"Do đó, trong bối cảnh xuất khẩu khó khăn như hiện nay, việc một số doanh nghiệp phát triển ở thị trường nội địa 100 triệu dân là hướng đi đúng đắn. Giả sử mỗi người ăn 2 kg cá tra/năm. Như vậy cả nước tiêu thụ được 200.000 tấn cá, những áp lực từ các thị trường xuất khẩu sẽ giảm đi rất nhiều", ông Quốc nhận định.

Phó Chủ tịch Hiệp hội Cá tra Việt Nam ông Võ Hùng Dũng nhìn nhận đây là hướng đi đúng đắn. "Trong năm 2020 sẽ thúc đầy nhiều hơn vào thị trường trong nước. Mục tiêu của ngành hàng là thị trường nội địa sẽ chiếm 10 - 15% trong tổng sản lượng, bổ sung cân đối hơn so với hiện nay con cá tra đang phụ thuộc rất lớn vào xuất khẩu".

Ở trong nước, hiện cá tra chỉ có chủ yếu các sản phẩm như cá nguyên con, cá cắt khúc hay chả cá, cá viên, phi lê đông lạnh... bán tại chợ, siêu thị nhưng cũng phải đổi tên thành "cá ba sa" và có giá khá rẻ. Giá cá tra nguyên con hiện ở mức 45.000 - 50.000 đồng/kg. Chả cá cũng chỉ quanh 100.000 đồng/kg...

"Với tình hình thị trường như hiện nay, các hộ nuôi nên thu hoạch tỉa và có kế hoạch thả nuôi thưa cho cá ăn bớt lại chứ không nên để cá nhịn ăn sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe của cá và chất lượng thịt gây thiệt hại cho người nuôi", VASEP kiến nghị. 

Theo ý kiến doanh nghiệp hiện nay là thời điểm tốt để làm giống cá tra vì dự báo quí III và IV, nhu cầu cá nguyên liệu có thể tăng cao khi tình hình dịch COVID-19 đã ổn định và nhu cầu tiêu thụ của thị trường Trung Quốc sẽ tăng trở lại để đáp ứng nhu cầu xuất ăn cho nhân viên văn phòng cũng như công nhân tại các nhà máy. 

Tuy nhiên vẫn khuyến cáo người nuôi chủ động giảm sản lượng để sản lượng cá tra năm 2020 ở mức 1,2 triệu tấn, giảm khoảng 10% so với năm 2019.

Thời điểm hiện nay được đánh giá không chỉ mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp cá tra Việt Nam nỗ lực vượt qua thử thách mà còn là cơ hội để các nhà nhập khẩu tại thị trường Mỹ và EU mua cá tra với giá tốt khi thị trường nhập khẩu lớn của cá tra Việt Nam là Trung Quốc đang bị gián đoạn.