Tiền là không đủ để giải quyết cuộc khủng hoảng dân số của Nhật Bản

Khủng hoảng nhân khẩu học

Số ca sinh hàng năm tại Nhật Bản đã lần đầu tiên giảm xuống dưới 800.000 trẻ trong năm 2022.

Tỷ lệ sinh hiện tại của Nhật Bản là 1,34 trẻ/phụ nữ, thấp hơn nhiều so với tỷ lệ 2,07 cần thiết để giữ ổn định dân số. Theo đó, dân số Nhật Bản có thể giảm từ 125 triệu người hiện tại xuống còn 88 triệu người vào năm 2065.

Sự sụt giảm tỷ lệ sinh của Nhật Bản đã được nhiều người chú ý khi Thủ tướng Fumio Kishida dùng những lời lẽ nghiêm khắc trong một bài phát biểu gần đây trước quốc hội: “Nhật Bản đang đối mặt với việc liệu chúng ta có thể tiếp tục vận hành như một xã hội hay không”.

Ông nhấn mạnh bây giờ là thời điểm để giải quyết tình trạng suy giảm dân số quốc gia hoặc không bao giờ có thể làm được.

Giải pháp hai mũi nhọn của ông Kishida để gia tăng tỷ lệ sinh tại Nhật Bản là tích cực khuyến khích các cặp vợ chồng lập gia đình đồng thời đưa ra các chính sách tạo điều kiện thuận lợi cho “nền kinh tế ưu tiên trẻ em”.

Trong số các kế hoạch, ông Kishida cam kết tăng gấp đôi chi tiêu cho trẻ em thông qua việc tăng trợ cấp chăm sóc trẻ và các sáng kiến chăm sóc sau giờ học. Kế hoạch chi tiết sẽ được đưa ra trong vài tháng tới.

Gánh nặng gia đình

Cô Chika Hashimoto, 23 tuổi, vừa tốt nghiệp Đại học Temple ở Tokyo, không phản đối việc có một gia đình trong tương lai, nhưng cô cũng không thấy cần phải vội vàng.

Trả lời phỏng vấn Al Jazeera, cô nói: “Kết hôn chắc chắn không phải là lựa chọn đầu tiên của tôi. Hoàn thành sự nghiệp và tận hưởng sự tự do quan trọng hơn nhiều so với việc kết hôn và sinh con.”

Cô Hashimoto cho rằng những lo ngại về gánh nặng kinh tế là lý do chính khiến cô và nhiều phụ nữ trẻ Nhật Bản khác đang xem xét lại một tương lai tập trung vào cuộc sống gia đình.

Cô nói: “Nuôi một đứa trẻ thực sự tốn rất nhiều tiền và không dễ để phụ nữ Nhật Bản cân bằng giữa sự nghiệp và gia đình vì chúng tôi sẽ phải lựa chọn giữa hai bên.”

Nhật Bản là quốc gia có chi phí nuôi dạy trẻ tốn kém thứ ba thế giới, chỉ sau Trung Quốc và Hàn Quốc. Mức lương trung bình hàng năm tại “xứ Phù tang” hầu như không tăng kể từ cuối những năm 1990, khi giữ ở mức khoảng 39.000 USD, so với mức trung bình của OECD là gần 50.000 USD.

Hơn nữa, thu nhập của phụ nữ Nhật Bản thấp hơn 21,1% so với nam giới trong năm 2021, gần gấp đôi mức chênh lệch lương trung bình tại các nền kinh tế phát triển.

Cô Maki Kitahara, 37 tuổi, từng có ý định sinh con với chồng cũ cách đây vài năm, cho biết cô lo sợ sẽ đánh mất sự nghiệp của mình. Cô nói: “Tôi thường nghe các quản lý nam nói về việc phụ nữ kết hôn và mang thai làm hỏng kế hoạch nhân sự.”

Với mong muốn phát triển sự nghiệp khám phá thế giới, cô Kitahara đã ly hôn và chuyển đến sống ở Dubai, nơi cô quản lý một khóa đào tạo lãnh đạo từ xa cho phụ nữ Nhật Bản thông qua công ty Global Synergy Education Consulting Group, có trụ sở tại Fukuoka.

Hệ thống phân công lao động

Cô Kitahara cho rằng cấu trúc xã hội và sự phân công lao động trong một hộ gia đình Nhật Bản là đàn ông giữ vai trò trụ cột gia đình, phụ nữ là người nội trợ.

Mối tương quan giữa hôn nhân và tỷ lệ sinh con đặc biệt rõ rệt ở Nhật Bản, nơi tỷ lệ sinh ngoài hôn nhân hàng năm chỉ là 2%, so với mức trung bình khoảng 40% ở những nước phát triển khác.

Học giả Kozue Kojima viết vào năm 2013 rằng khi một phụ nữ độc thân ở Nhật Bản mang thai, dường như cô ấy chỉ có hai lựa chọn: phá thai hoặc miễn cưỡng kết hôn, vì có con ngoài giá thú hiếm khi được coi là một lựa chọn.

Theo Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi, độ tuổi trung bình của các bà mẹ sinh con đầu lòng đã tăng lên 30,9 trong năm 2021, mức cao nhất kể từ khi thống kê vào năm 1950.

Theo Giáo sư xã hội học tại Đại học Lakeland của Tokyo, Yuko Kawanishi, hệ thống việc làm của Nhật Bản là nguyên nhân chính dẫn đến sự suy giảm nhân khẩu học của nước này.

Số phụ nữ có con tham gia lực lượng lao động ngày càng tăng và đạt 76% trong năm 2021, cao hơn 20 điểm phần trăm so với năm 2004. Tuy nhiên, chỉ có 30% trong số tất cả các bà mẹ được tuyển dụng lâu dài.

Đồng quan điểm về những lo ngại về tương lai nhân khẩu học của Nhật Bản, bà cho rằng nước này cần có những kế hoạch mạnh mẽ hơn để giải quyết vấn đề.

Cô Hashimoto đánh giá giải pháp của chính phủ chủ yếu là cung cấp tài chính là không hợp lý. Theo cô, nước này cần phải có một hệ thống cấu trúc chặt chẽ hơn để giúp cải thiện trợ cấp chăm sóc trẻ em.

Trong khi đó, cô Kitahara nói: “Tôi nghĩ thật kỳ lạ khi chiến lược nhằm tăng tỷ lệ sinh tại Nhật Bản lại được dẫn dắt bởi những người đàn ông lớn tuổi, những người ủy thác việc chăm sóc con cái cho vợ của họ. Chúng tôi cần nhiều phụ nữ hơn trong lĩnh vực chính trị và kinh doanh để đứng ra bàn thảo và lên kế hoạch cho tương lai của chúng tôi.”