Thuế ngành đường tại Đông Nam Á: Liều thuốc đắng tốt cho sức khỏe

Azlan Sohoni, người đàn ông Singapore 47 tuổi bắt đầu ngày mới bằng một cốc nước mầm lúa mạch Nestle Milo, được làm ngọt bằng một muỗng cà phê đường. Anh ấy không thích Diet Coke và Coke Zero. 

"Tôi biết rằng uống quá nhiều không tốt cho sức khỏe, nhưng tôi đã quen uống đồ ngọt", Sohoni nói.  

Chính phủ của anh ấy muốn những người như anh ấy từ bỏ thói quen ăn đường. Trên thực tế, các chính phủ trên khắp Đông Nam Á đang tìm cách áp thuế đối với các sản phẩm có đường như một phần trong nỗ lực giải quyết tình trạng béo phì và tỉ lệ bệnh tiểu đường đang gia tăng.  

Đáng ngại rằng, những vấn đề sức khỏe này sẽ tác động mạnh đến chi phí y tế. Nhưng chiến dịch của các nước châu Á nhằm cắt giảm tiêu thụ nước ngọt và các sản phẩm ngọt khác chắc chắn sẽ tác động đến doanh nghiệp và thị trường đường.

Ở Singapore, tổng chi phí chăm sóc sức khỏe dự kiến sẽ tăng 10% trong năm tài chính bắt đầu từ tháng 4 tới. Chi tiêu trong lĩnh vực này chiếm 15% ngân sách quốc gia.

Năm 2016, Tổ chức Y tế Thế giới báo cáo 9% người Singapore từ 18 tuổi trở lên mắc bệnh tiểu đường, trong khi 35% thừa cân. Đây là nguyên nhân số 2 của các vấn đề sức khỏe có khả năng gây ra các biến chứng nghiêm trọng như đau tim, đột quỵ và suy thận. 

Malaysia dẫn đầu về tỉ lệ người dân mắc bệnh béo phì (trái) và tiểu đường (phải). Theo asia.nikkei.com

Con số của WHO đối với nước láng giềng Malaysia là tương tự: 10% dân số mắc bệnh tiểu đường trong khi 37% bị thừa cân. Tại Thái Lan, tỉ lệ này lên tới 10% và 32%.  

Chính phủ Malaysia dự định sẽ tiến hành đánh thuế đường trong năm nay. "Gần như cứ hai người Malaysia thì một người bị thừa cân hoặc béo phì", Bộ trưởng Tài chính Lim Guan Eng cho biết vào tháng 11. Ông đã đề xuất mức thuế tiêu thụ đặc biệt là 0,4 ringgit (10 cents) mỗi lít đối với đồ uống có đường.  

Kế hoạch áp thuế dự kiến bắt đầu vào tháng 4 nhưng được lùi sang tháng 7 để cho phép các doanh nghiệp có thêm thời gian chuẩn bị. Năm nay, Malaysia có khả năng trở thành quốc gia Đông Nam Á thứ 4 thiết lập mức thuế này. Trong khi đó, Brunei và Thái Lan đã bắt đầu áp dụng từ năm 2017, Philippines vào tháng 1/2018. Việt Nam cũng đang xem xét việc đánh thuế đồ uống có đường.

Tổ chức WHO coi thuế đường giống như một "loại thuốc" phù hợp và cho rằng chính sách tài khóa khiến giá bán lẻ đồ uống có đường có thể tăng 20% sẽ dẫn đến việc giảm tỷ lệ tiêu thụ các sản phẩm như vậy. 

Philippines tính phí 6 peso (11 cents) mỗi lít đối với đồ uống có chứa chất làm ngọt và 12 peso khi hàm lượng đường fructose cao. Chính phủ loại trừ đồ uống có nguồn gốc từ sữa và hỗn hợp cà phê vì nó phổ biến cho người nghèo.  Doanh số bán đồ uống bị đánh thuế tại các cửa hàng lớn nhỏ giảm trung bình 8,7% vào tháng 2/2018, theo công ty nghiên cứu thị trường Nielsen. 

WHO cho rằng chính sách này có thể ngăn chặn 24.000 ca tử vong sớm liên quan đến bệnh tiểu đường, đột quỵ và bệnh tim trong 20 năm tới. Trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 10/2018, đồ uống bị đánh thuế đã mang về 570 triệu USD.  Thuế đường có thể cải thiện sức khỏe cộng đồng và tài chính, tuy nhiên, những nước sản xuất đường sẽ chịu áp lực không hề nhỏ.

Sản lượng đường tại một số quốc gia. Theo asia.nikkei.com

Brazil là quốc gia sản xuất mía hàng đầu thế giới với sản lượng 758 triệu tấn. Ấn Độ đứng thứ hai, ở mức 306 triệu tấn, tiếp theo là Trung Quốc (104 triệu tấn) và Thái Lan (102 triệu tấn). Philippines, Indonesia, Việt Nam và Myanmar đều là những nhà sản xuất lớn.  Thuế đường của Thái Lan đã tác động ngay lập tức đến ngành công nghiệp thực phẩm và đồ uống, khi các công ty cạnh tranh trong việc điều chỉnh công thức sản phẩm để tránh thuế và giữ giá.

Đương nhiên, thuế cũng làm giảm nhu cầu đường ở thị trường nội địa. Theo Tổ chức mía đường Thái Lan, các nhà sản xuất đồ uống đã sử dụng 440.000 tấn đường trong năm 2017, giảm so với mức 540.000 tấn của năm trước. Đường sử dụng trong đồ ăn nhẹ giảm từ 36.000 tấn xuống 29.000 tấn. 

Đối mặt với tình trạng dư thừa đường, chính phủ Ấn Độ đã tìm cách khuyến khích xuất khẩu trong mùa vụ 2018 - 2019, cung cấp trợ cấp xuất khẩu với mục tiêu vận chuyển 5 triệu tấn. Tuy nhiên, đồng rupee tăng giá và giá đường toàn cầu đang giảm so với kế hoạch, xuất khẩu dự kiến chỉ đạt 2,5 triệu đến 3,5 triệu tấn trong mùa này. 

Giá đường sụt giảm mạnh từ thời điểm cuối năm 2016. Nguồn: asia.nikkei.com

Giá đường toàn cầu vẫn chưa phục hồi từ mức giảm bắt đầu vào cuối năm 2016. Hợp đồng tương lai  được giao dịch khoảng 12 cent mỗi pound tại New York vào đầu tháng 3, giảm 50% so với tháng 10/2016. Thời tiết thuận lợi và việc bãi bỏ quy định công nghiệp ở một số quốc gia tạo mối lo ngại về tình trạng thừa cung. Giá dầu thô cũng được tính đến vì đường là nguyên liệu quan trọng trong sản xuất nhiên liệu sinh học ethanol.  

Margaret Yang, nhà phân tích tại Singapore đánh giá việc tăng thuế và cạnh tranh giữa các nước sản xuất lớn có lẽ đã tác động bất lợi khiến giá đường thô suy giảm trong ba năm qua. 

Jeffrey Halley, chuyên viên phân tích thị trường tại Oanda, Singapore cho biết các nhà máy lọc đường của Brazil đều có khả năng sản xuất cả đường tinh luyện và ethanol, đồng thời có khả năng chuyển đổi linh hoạt cả hai. Các nước châu Á có thể cần điều chỉnh chính sách để bù đắp cho sự suy giảm tiêu thụ đường. 

Halley nhận định, Ấn Độ và Thái Lan chỉ cho phép ethanol tinh chế từ mật rỉ chứ không phải mía. Do đó, chính phủ hai quốc gia có thể thay đổi các luật này và hỗ trợ các nhà máy lọc đường chuyển sang sản xuất kép.

Quay trở lại Singapore, người tiêu dùng như Sohoni đang chuẩn bị cho bước đi tiếp theo của chính phủ trong cuộc chiến chống lại bệnh tiểu đường. Một máy bán hàng tự động trong văn phòng của Sohoni bán 320 lon Coke với giá 1,2 đô la Singapore/SGD (88 cents) và ông thừa nhận có thể sẽ giảm lượng tiêu thụ 5 lon mỗi ngày nếu giá tăng lên 2 SGD.