Thuế carbon ở Canada: Đối đầu giữa liên bang và những tỉnh 'cứng đầu'

Thủ tướng Justin Trudeau phát biểu trước báo giới và sinh viên trường Cao đẳng Humber về thuế carbon liên bang ở Toronto hôm 23-10-2018. Ảnh: Nathan Denette/The Canadian Press

Vấn đề thuế carbon đang nóng trong cuộc đối đầu giữa liên bang và các tỉnh, thậm chí đưa nhau ra tòa, trong các cuộc tranh luận nảy lửa tại nghị viện các cấp, và đương nhiên giữa các đảng trong giai đoạn chuẩn bị tranh cử dân biểu liên bang vào tháng 10 năm nay.Số là thuế carbon liên bang sẽ có hiệu lực ở bốn tỉnh Manitoba, Ontario, Saskatchewan và New Brunswick từ ngày 1-4-2019. Đây là những tỉnh “cứng đầu” không chịu theo làm ý liên bang trong chương trình chống biến đổi khí hậu.

Thuế carbon là gì?

Thuế carbon là khoản phí đánh vào mỗi tấn khí thải từ nhiên liệu hóa thạch, nhằm giảm khí thải nhà kính. Loại thuế liên bang mới này sẽ ảnh hưởng tới các sản phâm dầu khí như xăng và dầu diesel, khí đốt và nhiệt điện đốt than.

Các doanh nghiệp công nghiệp có lượng khí thải lớn sẽ được áp dụng một hệ thống khác và sẽ bị đánh thuế trên một phần của lượng khí thải, dựa vào hiệu suất của họ so với các doanh nghiệp tương tự trong ngành.

Theo một ước tính của liên bang, các chương trình định giá carbon của liên bang và tỉnh tính chung sẽ giảm được tới 60 triệu tấn khí thải nhà kính vào năm 2030, tương đương với 8,3% lượng khí thải của Canada vào năm 2015. Nhưng ngay cả với mức giảm đó, cộng với việc dần dần loại bỏ nhiệt điện đốt than và áp dụng các biện pháp sử dụng năng lượng hiệu quả khác, Canada vẫn sẽ chưa đạt được chỉ tiêu đã hứa là giảm tổng cộng 79 triệu tấn khí thải vào năm 2030, theo Bộ Môi trường và Biến đổi khí hậu Canada hồi tháng 12-2018.

Ai đóng thuế, ở đâu?

Bốn tỉnh Ontario, Manitoba, Saskatchewan và New Brunswick cương quyết đối đầu với liên bang: không chịu đánh thuế carbon của riêng mình, và không áp dụng hệ thống cap-and-trade (phân bổ và mua bán hạn mức khí thải) hoặc các chương trình định giá carbon khác.

Các tỉnh khác sẽ áp dụng các chương trình định giá carbon riêng của mình (được liên bang chấp thuận), đánh thuế trực tiếp hoặc cap-and-trade. Ví dụ, thuế carbon của British Columbia là 30 đô la/tấn, tương đương với 7 xu/lít xăng. Một số tỉnh khác áp dụng cap-and-trade, như Quebec, Nova Scotia và Ontario.

Mức thuế liên bang sẽ là 20 đô la/tấn cho năm nay, tức khoảng 4,4 xu cho mỗi lít xăng, khoảng 4 xu cho mỗi mét khối khí đốt. Thuế này sẽ tăng mỗi năm cho tới khi lên tới mức 50 đô la/tấn vào tháng 4-2022, tương đương 10 xu/lít xăng.

Cap-and-trade là gì?

Trong một chương trình cap-and-trade, nhà nước ấn định hạn mức tối đa lượng khí thải được phép, rồi cấp giấy phép cho các doanh nghiệp với quy định cụ thể về hạn mức của mỗi doanh nghiệp. Giấy phép hạn mức được bán tại các cuộc đấu giá hàng quí và kết quả được công bố công khai. Nếu một doanh nghiệp muốn thải nhiều hơn lượng được phép của mình thì phải mua thêm giấy phép từ các doanh nghiệp thải ít hơn. Dần dần nhà nước sẽ hạ hạn mức, giảm số giấy phép được cấp và đẩy giá lên.

Mục đích là để các doanh nghiệp cố gắng thải ít hơn và kiếm tiền bằng cách bán giấy phép dư của mình hoặc giảm lượng khí thải để tránh phải mua thêm giấy phép.

Quebec cho phép doanh nghiệp mua hạn mức từ bang California, Mỹ, vì việc giảm khí thải ở đó ít tốn kém hơn. Do vậy, chi phí thấp hơn so với hệ thống chỉ cho phép doanh nghiệp mua hạn mức bên trong thị trường Quebec.

Với thuế carbon, nhà nước chỉ việc ấn định một mức giá carbon và tất cả những ai mua sản phẩm tạo khí thải đều phải trả thuế đó. Trên lý thuyết, người ta sẽ dần dần giảm mức sử dụng carbon để tránh đóng thuế.

Ngược lại, hệ thống cap-and-trade giúp nhà nước có nhiều cơ chế hơn để áp chi phí vào doanh nghiệp, chứ không chỉ cá nhân. Giải pháp của chính phủ liên bang cho các doanh nghiệp công nghiệp có lượng khí thải lớn giống hình thức cap-and-trade ở chỗ các doanh nghiệp có thể mua hạn mức từ các doanh nghiệp khác.

Đối đầu giữa liên bang và các tỉnh

Thủ tướng Justin Trudeau lập luận rằng định giá khí thải carbon là một phần hệ trọng trong cam kết của Canada với nỗ lực quốc tế chống biến đổi khí hậu và các tác động nghiêm trọng của nó. Chính phủ Đảng Tự do cũng đang bước vào năm bầu cử (diễn ra vào tháng 10 năm nay) và muốn thực hiện lời hứa chống biến đổi khí hậu được đưa ra trong kỳ bầu cử năm 2015.

Saskatchewan và Ontario đều đâm đơn kiện về tính hợp hiến của chương trình định giá carbon của liên bang. Tòa Thượng thẩm Saskatchewan đã nghe lập luận của các bên và sắp đưa ra phán quyết. Một tòa án Ontario sẽ xét xử vụ kiện của chính quyền tỉnh trong tháng 4-2019.

Trong hồ sơ đệ trình tòa án hôm 30-10-2018 để phản hồi đơn kiện của chính quyền Saskatchewan, chính phủ liên bang nói rằng hành động của liên bang là cần thiết để bảo đảm rằng việc một tỉnh không hành động về biến đổi khí hậu “không tác hại tới cả quốc gia” và lập luận rằng liên bang đã cho các tỉnh có đủ cơ hội tự vạch ra các kế hoạch nhất quán với các nghĩa vụ quốc tế của Canada.

Đảng Bảo thủ, phe đối lập chính thức tại Hạ viện Canada, phản đối thuế carbon và xem đây là vấn đề chính trong chiến dịch tranh cử năm nay. Thủ lĩnh Andrew Scheer đã cảnh báo rằng thuế carbon sẽ lại tăng lên nếu Justin Trudeau tái đắc cử. Ông Scheer cũng ủng hộ việc hai thủ hiến tỉnh kiện thuế carbon của liên bang.

Thủ hiến Doug Ford của Ontario đã chống thuế carbon từ trước khi ông lên cầm quyền hồi tháng 6 năm ngoái. Chính quyền của ông (Đảng Bảo thủ Cấp tiến) hồi tháng 7-2018 đã bãi bỏ chương trình cap-and-trade của chính quyền cũ của Đảng Tự do, và nói rằng Ontario sẽ áp dụng các chính sách nhằm giảm khí thải chứ không đánh thuế hay phí nào cả.

Chính quyền của Thủ hiến Scott Moe ở Saskatchewan đã đưa ra luật của tỉnh về biến đổi khí hậu hôm 30-10-2018, đặt nền tảng cho các tiêu chuẩn giảm khí thải công nghiệp. Các doanh nghiệp gây ô nhiễm nhiều phải đăng ký với tỉnh và có thể nhận được hạn mức vì đạt các chỉ tiêu. Nhưng giới chỉ trích nói rằng kế hoạch này không buộc tỉnh cam kết giảm khí thải nhà kính.

Ở Manitoba, Thủ hiến Brian Pallister (Đảng Bảo thủ Cấp tiến) ban đầu dự định áp dụng thuế carbon thấp hơn, và yêu cầu liên bang công nhận tỉnh về việc chi hàng tỉ đô la để xây dựng cơ sở hạ tầng thủy điện, nhưng đã bỏ ý định này và đứng vào nhóm các tỉnh phản đối khi liên bang không chịu chấp nhận thuế thấp hơn.

Ở New Brunswick, chính quyền cũ của Đảng Tự do đã phản đối thuế carbon. Cựu Bộ trưởng môi trường Andrew Harvey nói thuế này không hợp lý tại tỉnh này. Hiện nay chính quyền của Thủ hiến Blaine Higgs (Đảng Bảo thủ Cấp tiến) nói sẽ tiếp tục chống chương trình thuế carbon của liên bang. Chính quyền New Brunswick cho rằng thuế này sẽ trừng phạt dân số nông thôn đông đảo của tỉnh này vì họ không có hệ thống vận tải công cộng để thay thế xe riêng.

Canada hạ thuế chống bán phá giá ống thép hàn carbon từ Việt Nam

Canada áp thuế chống bán phá giá hơn 54% lên ống thép hàn carbon Việt Nam

Nhà Trắng nói sẽ chưa cân nhắc về thuế giá trị gia tăng và thuế carbon