‘Thử nghiệm bitcoin’ trị giá 425 triệu USD khó cứu El Salvador khỏi vũng lầy khó khăn

El Salvador muốn “giải cứu” nền kinh tế của mình bằng bitcoin. Thế nhưng cuộc chơi này chưa mang  đến nhiều “trái ngọt” như những gì Tổng thống Nayib Bukele kỳ vọng.

Số bitcoin El Salvador nắm giữ đã giảm một nửa giá trị, đón nhận bitcoin trên cả nước chưa cao và quan trọng hơn El Salvador cần rất nhiều tiền mặt trong thời gian ngắn để có thể thực hiện trả khoản nợ hơn 1 tỷ USD vào năm tới.

Giá bitcoin hiện tại đã giảm hơn 70% kể từ đỉnh giá trị ghi nhận tháng 11/2021 và hơn 55% kể từ thời điểm ông Bukele công bố kế hoạch của mình.

Trong khi đó, bức tranh kinh tế của El Salvador không mấy tích cực với thặng dư cao và tỷ lệ nợ/GDP có thể sẽ chạm mốc gần 87% trong năm nay. Tất cả làm dấy lên lo ngại rằng El Salvador chưa sẵn sàng thực hiện nghĩa vụ thanh toán cho nhiều khoản nợ.

Dù vậy, việc chính phủ El Salvador sắp phải đối mặt với tình trạng tài chính tồi tệ không phải “lỗi” của bitcoin.

El Salvador có khoản lỗ trên giấy tờ vì bitcoin khoảng 50 triệu USD, tương đương khoảng 0,5% ngân khố quốc gia. Tổng cộng, thử nghiệm với bitcoin của chính phủ (cộng thêm toàn bộ chi phí liên quan) cũng mới chỉ lên tới khoảng 374 triệu USD, theo CNBC. Đối với một nền kinh tế 29 tỷ USD, con số này tương đối nhỏ.

Dù vậy, quan điểm của công chúng cũng như nhiều tổ chức thì không quá tích cực.

Đàm phán với nhiều tổ chức cho vay quốc tế đã bị tạm dừng một phần vì họ không muốn “ném tiền” vào một quốc gia đang dành hàng triệu USD đầu tư vào một đồng tiền với giá trị biến động quá lớn.

Các đơn vị xếp hạng tín nhiệm, ví dụ như Fitch, đã hạ điểm tín nhiệm của El Salvador với lý do tương lai tài chính bất định khi quốc gia này đưa bitcoin thành tiền pháp định. Điều này đồng nghĩa với việc các chi phí nợ vay của El Salvador sẽ còn cao hơn nữa.

“Từ khía cạnh tình hình tài chính, El Salvador đang ở trong tình thế khó khăn. Họ có nhiều trái phiếu đang giao dịch ở mức chiết khấu lớn”, Boaz Sobrado, một nhà phân tích dữ liệu tài chính, nói với CNBC.

“Chính sách kinh tế của quốc gia này như thể một lối suy nghĩ ma thuật”, Frank Muci, một nhà nghiên cứu chính sách tại Viện kinh tế London, chia sẻ. “Họ khiến thị trường tài chính và IMF sợ hãi”, ông nói thêm và cho rằng sẽ chẳng ai muốn cho El Salvador vay tiền trừ khi lãi suất lên tới mức 20% đến 25%.

“El Salvador đang mộng du rơi vào trạng thái mất thanh khoản với các khoản nợ”, Muci nói.

Bức tranh kinh tế El Salvador

Trước khi Tổng thống Bukele cho rằng bitcoin có thể là một “liều thuốc tiên” giúp El Salvador vá được những lỗ hổng kinh tế đã tồn tại từ lâu, El Salvador gặp rất nhiều khó khăn.

Ngân hàng Thế giới dự đoán kinh tế El Salvador sẽ tăng trưởng 2,9% trong năm nay và 1,9% trong năm 2023, giảm xuống từ mức 10,7% của năm 2021. Trước đó, vào năm 2020, tăng trưởng ghi nhận ở mức 8,6%.

Tỷ lệ nợ/GDP của El Salvador là gần 90% với chi phí nợ vay ở mức khá cao (5%), so với con số 1,5% ở các nước như Mỹ. El Salvador cũng đang có mức độ thâm hụt lớn song chưa có kế hoạch giảm thiểu mức thâm hụt này bằng cách thông qua tăng thuế hoặc cắt giảm chi tiêu.

Trong một nghiên cứu từ JPMorgan, các nhà phân tích cảnh báo rằng trái phiếu Eurobond của El Salvador đi vào “giai đoạn căng thẳng” vào năm ngoái, trong khi đó dữ liệu của S&P Global cho thấy chi phí để bảo hiểm cho rủi ro vỡ nợ quốc gia đang đạt mức cao nhất trong nhiều năm.

Cả JPMorgan và IMF đều cảnh báo rằng El Salvador đang trong tình trạng phát triển thiếu bền vững. Nợ công của quốc gia này đang trên đà đạt đến tỷ lệ 96% GDP vào năm 2026 nếu vẫn duy trì các chính sách như hiện tại.

“Trong vòng 3, 4 tháng qua, những gì họ làm là trợ giá xăng dầu, một biện pháp cực kỳ đắt đỏ”, Muci nói. “Đây là quốc gia không có kiểm soát về chính sách kinh tế. Ý tôi là họ không biết họ sẽ đi đâu và làm gì”, ông nói thêm.

Tất cả những điều này đang diễn ra trong bối cảnh thời hạn trả nợ vay hàng tỷ USD của El Salvador đang tới gần, bao gồm 800 triệu USD trái phiếu Eurobond đáo hạn vào tháng 1 tới.

El Salvador thực tế đã cố gắng thực hiện khoản vay 1,3 tỷ USD từ IMF từ đầu năm 2021. Dù vậy, với việc không làm theo khuyến nghị của IMF khi coi bitcoin là tiền pháp định đồng thời bị nhiều tổ chức xếp hạng hạ điểm tín nhiệm khiến các hoạt động tiếp cận các khoản vay của quốc gia này là vô cùng khó khăn.

Đó là chưa kể đến việc El Salvador không thể in tiền để cải thiện tình hình tài chính. El Salvador thực hiện đô la hoá vào năm 2001, đồng nghĩa với việc họ đã bỏ đồng tiền địa phương là colon để sử dụng USD. Trong khi đó, chỉ FED mới có khả năng in thêm USD. Một đồng tiền quốc gia khác của El Salvador là bitcoin cũng không thể “in ra từ không khí”.

Thử nghiệm bitcoin

Tháng 9/2021, El Salvador trở thành quốc gia đầu tiên chọn bitcoin là tiền pháp định. Thử nghiệm này của El Salvador cũng bao gồm việc mua bitcoin bằng quỹ công và ra mắt một ví điện tử quốc gia có tên “chivo” với các đặc điểm như giao dịch không mất phí và chuyển tiền quốc tế tốc độ cao.

Với một quốc gia với tỷ lệ sử dụng tiền mặt cao và khoảng 70% người dân chưa có tài khoản ngân hàng, thẻ tín dụng hoặc các dịch vụ tài chính truyền thống khác, chivo mang đến một phương tiện tài chính cho những người chưa từng tiếp cận được với hệ thống ngân hàng.

El Salvador đồng thời phát triển mạng lưới ATM bitcoin trên khắp cả nước và yêu cầu tất cả các doanh nghiệp chấp nhận đồng tiền này.

Tháng 11 năm ngoái, Tổng thống Bukele thậm chí còn gây bất ngờ hơn khi tuyên bố xây dựng một “Thành phố Bitcoin”. Thành phố này sẽ có các chính sách thuế hấp dẫn đồng thời dùng năng lượng địa nhiệt từ một núi lửa nằm bên cạnh để tạo ra điện cho hoạt động đào bitcoin.

Tổng cộng, chính phủ El Salvador đã chi 375 triệu USD cho chiến dịch bitcoin của mình. Nếu cộng thêm khoản lỗ trên giấy tờ 50 triệu USD, El Salvador đã chi 425 triệu USD “để biến bitcoin thành hiện thực”, ông Muci nói.

Thế nhưng, 9 tháng kể từ khi dự án tham vọng được triển khai, nó chưa hiện thực hoá được những hứa hẹn của mình.

Hồi tháng 1, ông Bukele chia sẻ trên Twitter rằng chivo có 4 triệu người dùng (trên tổng dân số 6,5 triệu người). Dù vậy, một báo cáo của Cục nghiên cứu kinh tế quốc gia Mỹ cho thấy chỉ có 20% số người đã tải về ví chivo vẫn tiếp tục dùng nó sau khi dùng hết 30 USD được tặng. Khảo sát của Cục nghiên cứu kinh tế quốc gia Mỹ có 1.800 người tham gia.

“Về tỷ lệ giao dịch bitcoin thực tế, mức độ đón nhận vẫn khá thấp”, ông Sobrado nói. “Có vẻ như có nhiều vấn đề với các ví điện tử do nhà nước quản lý. Nhiều người tải về nhưng bị lỗi. Nó không mang đến trải nghiệm người dùng tốt nhất”.

Thực tế, không ít người đã dùng ví mã hoá chivo cho biết họ gặp phải các lỗi kỹ thuật. Trong khi đó, một số người nói rằng họ bị đánh cắp danh tính, trong đó hacker dùng mã công dân của họ để mở ví và kiếm 30 USD chính phủ tặng.

Một hy vọng khác dành cho ví chivo là nó có thể giúp tiết kiệm hàng trăm nghìn USD phí chuyển tiền kiều hối từ nước ngoài. Kiều hối tương đương tới hơn 20% GDP của El Salvador và một số gia đình nhận hơn 60% thu nhập của họ từ nguồn này. Trong khi đó, các nhà cung cấp dịch vụ truyền thống có thể thu phí hơn 10% cho các giao dịch thanh toán quốc tế. Đó là chưa kể đến việc các giao dịch phải mất vài ngày để nhận được tiền và phải tới các địa điểm giao dịch vật lý để xử lý.

Dù vậy, trong năm 2022, dữ liệu cho thấy chỉ có khoảng 1,6% các khoản kiều hồi được thực hiện thông qua ví điện tử.

Về sự đón nhận bitcoin của các nhà bán hàng, một nghiên cứu vào tháng 3 của Phòng thương mại và công nghiệp El Salvador cho biết 86% doanh nghiệp chưa từng thực hiện giao dịch bán hàng nào bằng bitcoin.

“Thành phố Bitcoin” cũng đang bị hoãn lại cùng đợt phát hành trái phiếu bitcoin 1 tỷ USD vì điều kiện thị trường không phù hợp.

“Các vấn đề của El Salvador liên quan đến an ninh, năng suất nền kinh tế và nhiều thứ khác. Và bitcoin không có liên quan gì với các vấn đề đó”, ông Muci nói.

Khả năng vỡ nợ thấp trong ngắn hạn

Việc đánh cược vào bitcoin của El Salvador cho tới lúc này có thể chưa mang đến hiệu quả, song ông Sobrado nói với CNBC rằng điểm tích cực là El Salvador thu hút được nhiều khách du lịch từ khía cạnh này.

“Họ thu hút được nhiều người tin vào bitcoin và cả vốn từ nhóm người này. Nếu cho rằng khoản lỗ từ bitcoin chính là chi phí marketing, El Salvador đã làm được những gì mà nó muốn”, ông nói thêm và cho biết các quốc gia như Costa Rica đã chi nhiều tỷ USD cho các chiến dịch marketing.

Du lịch tại El Salvador đã tăng 30% kể từ khi Luật Bitcoin có hiệu lực vào thang 9 năm ngoái, trong đó 60% khách du lịch đến từ Mỹ.

Thử nghiệm bitcoin cũng không ảnh hưởng đến độ tín nhiệm của ông Bukele khi ông vẫn nhận được tỷ lệ phiếu thuận lên tới 85%. Đợt bầu cử tổng thống tiếp theo của El Salvador sẽ được thực hiện vào năm 2024.

JPMorgan đánh giá “khả năng cao” El Salvador vẫn sẽ thanh toán số lượng trái phiếu đến hạn 800 triệu USD vào tháng 1 để tránh các sự kiện tiêu cực có thể ảnh hưởng đến triển vọng được tái bổ nhiệm Tổng thống của ông Bukele. Dù vậy, các chuyên gia cho rằng tình hình ở El Salvador vẫn cực kỳ kém ổn định.

“Máy bay vẫn sẽ gặp tai nạn nếu họ không thay đổi, nếu họ không tăng thuế, giảm chi tiêu và bắt đầu có kỷ luật hơn”, ông Muci nói.

“Bitcoin không giải quyết được các vấn đề kinh tế quan trọng của El Salvador”, ông nhận định thêm.