Thị trường viên nén có giá trị 31 tỷ USD tới năm 2030, doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam hưởng lợi thế nào?

Viên nén có thể lên ngôi ở cả thị trường nội địa và xuất khẩu

Tại Hội nghị ngành hàng viên nén gỗ, ông Tô Xuân Phúc, Chuyên gia của Tổ chức Forest Trends cho biết tổng cầu viên nén trên thế giới sẽ đạt khoảng 31 tỷ USD tới năm 2030. Trong đó, nhu cầu tại Nhật Bản -  thị trường xuất khẩu viên nén của Việt Nam dự kiến tăng gấp 3 lần so với hiện tại.

Hiện, một số công ty Mỹ chuyển hướng xuất khẩu viên nén từ EU sang Nhật Bản do phía đối tác Nhật Bản trả giá ưu đãi (premium) đối với các hợp đồng có mức giá cố định (fix) đối với các hợp đồng dài hạn.

Các hợp đồng dài hạn đối với thị trường Nhật Bản kí từ năm 2021 bắt đầu giai đoạn mở rộng, lượng xuất khẩu vào thị trường này tăng. Tổng xuất khẩu viên nén từ tất cả các thị trường vào Nhật Bản trong 6 tháng đầu 2023 tăng 50% so với cùng kỳ năm trước.

Trong 6 tháng đầu năm 2023, Nhật Bản nhập khẩu hơn 1,1 triệu tấn viên nén của Việt Nam, tương đương hơn 195 triệu USD, tăng 6% về lượng và tăng 29% về giá trị so với cùng kỳ năm 2022. Thị phần viên nén Việt Nam chiếm khoảng 45% tổng lượng nhập khẩu viên nén của Nhật Bản, lớn hơn của thị phần 28% của Canada và 21% của Mỹ.

Còn ở thị trường nội địa, nhu cầu viên nén được dự báo sẽ tăng trong tương lai khi Việt Nam thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, các doanh nghiệp cũng có xu hướng chuyển đổi từ nguyên liệu gây phát thải cao sang viên nén.

Cụ thể, Tập đoàn Erex, công ty hàng đầu trong lĩnh vực năng lượng điện sinh khối của Nhật Bản cho biết sẽ bắt đầu sử dụng dăm gỗ, 6.000 tấn viên nén để cùng đốt với than ở nhà máy nhiệt điện Na Dương (110  MW), đưa tỉ lệ sử dụng nhiên liệu sinh khối (biomass) từ 5% lên 20% trong tháng 8-9 tới.

Ngoài ra, Erex cũng đã khởi công xây dựng nhà máy viên nén tại Yên Bái, dự kiến hoàn tháng vào năm 2024 và bắt đầu thương mại vào tháng 1/2025. Điều này cho thấy tiềm năng của mảng viên nén trong phát triển năng lượng xanh.

Ông Tô Xuân Phúc đánh giá: “Việc thay thế (một phần) than sang viên nén tại một số nhà máy điện và lò hơi có thể hình thành cầu sử dụng viên nén tại thị trường nội địa trong tương lai, đặc biệt nếu Chính phủ ban hành các chính sách khuyến khích việc chuyển đổi.

Cạnh tranh giữa viên nén xuất khẩu và tiêu thụ nội địa, kể cả nguồn nguyên liệu có thể diễn ra trong tương lai không xa”.

Cơ hội và thách thức song hành

Viên nén đang trở thành nguồn nguyên liệu của tương lai, xuất khẩu mặt hàng này của Việt Nam cũng có những bước tăng trưởng vượt bậc.

Từ năm 2013 đến năm 2022, lượng và giá trị kim ngạch xuất khẩu viên nén của Việt Nam đã tăng lần lượt là 28 và 34 lần. Việt Nam đã trở thành quốc gia xuất khẩu viên nén lớn thứ hai trên thế giới, chỉ sau Mỹ.

Sau khi tăng nóng vào năm 2022, xuất khẩu viên nén 6 tháng đầu năm nay có xu hướng chững lại, chỉ đạt hơn 2 triệu tấn, tương đương gần 325 triệu USD, giảm 12% về lượng và giảm 8% về giá trị so với cùng kỳ năm 2022.

Giá xuất khẩu viên nén trung bình của Việt Nam đã giảm nhẹ 3% về xấp xỉ 157 USD/tấn. Riêng trong tháng 6, giá viên nén xuất khẩu đã rơi xuống dưới mức 136 USD/tấn, tương đương mức giảm gần 30% so với mức trần ghi nhận trước đó 6 tháng.

Theo Forest Trends, Hàn Quốc và Nhật Bản hiện đang là hai thị trường nhập khẩu viên nén nhiều nhất của Việt Nam, chiếm khoảng 95% tổng lượng và giá trị xuất khẩu viên nén của Việt Nam. Tuy nhiên, tình hình xuất khẩu sang hai thị trường này lại có diễn biến trái ngược trong 6 tháng đầu năm 2023.

Cụ thể trong nửa đầu năm 2023, Nhật Bản tăng nhập khẩu viên nén của Việt Nam. Trong khi đó, Hàn Quốc nhập khẩu 840.000 tấn viên nén, tương đương gần 116 triệu USD, giảm hơn 33% về lượng và gần 43% về giá trị so với cùng kỳ năm 2022. Nguyên nhân là thị trường Hàn Quốc gia tăng nhập khẩu viên nén chất lượng cao, giá cạnh tranh hơn từ Nga.

Ông Nguyễn Ba Duy, Phó Chủ tịch Chi hội Viên nén gỗ, Phó Giám đốc CTCP Smart Wood nhận định ngành viên nén đang đứng trước cả cơ hội lẫn thách thức.

Từ năm 2022 đến nay, ngành viên nén hưởng lợi về cả nhu cầu thị trường lẫn giá bán khi xung đột Nga – Ukraine xảy ra, tạo ra cơn sốt năng lượng toàn cầu. Giá bán hiện có giảm nhẹ, song vẫn ở mặt bằng cao so với trước đây.

Về lâu dài, cả thế giới chuyển dịch sang sử dụng năng lượng xanh, nhiên liệu sinh học, viên nén sẽ là một sự lựa chọn hàng đầu. Và Việt Nam càng có nhiều cơ hội khi là nhà xuất khẩu viên nén lớn thứ hai thế giới.

Miếng bánh 31 tỷ USD của “viên nén” càng hấp dẫn sẽ càng thêm cạnh tranh. Ông Nguyễn Ba Duy cho biết thế giới “khát” viên nén, đồng nghĩa với mặt hàng này sẽ có sự biến động lớn về thị trường, giá cả, chưa kể doanh nghiệp Việt sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh từ các thị trường khác.

Ngoài ra, các thị trường lớn như EU, Nhật Bản ngày càng yêu cầu khắt khe về nguyên liệu, truy xuất nguồn gốc, sự ổn định nguồn hàng... trong khi tiềm lực của doanh nghiệp vẫn còn yếu, chưa đủ đáp ứng những hợp đồng dài hạn 10-15 năm.

Phó Chủ tịch Chi hội Viên nén gỗ cho rằng để gia tăng sức cạnh tranh cho ngành viên nén, các doanh nghiệp cần có sự đầu tư lớn về máy móc, nguyên liệu... đặc biệt trong những tình huống bất ngờ như khủng hoảng năng lượng năm 2022 vẫn phải đảm bảo cung cấp hàng hóa ổn định, chi phí cố định. Như vậy, doanh nghiệp mới có thể giữ uy tín và cạnh tranh với các đối thủ khác.