Tham vọng quyền lực của Trung Quốc trên “con đường tơ lụa”

Công nhân Trung Quốc xây cầu đường bộ ở Vang Vieng (Lào). Ảnh: NYT

Tìm kiếm thị trường mới

Dọc theo những ngọn núi được rừng rậm bao phủ của Lào, các đội kỹ sư Trung Quốc đang tiến hành khoan hàng trăm đường hầm và xây dựng những cây cầu để hỗ trợ tuyến đường sắt dài 260 dặm, dự án trị giá 6 tỉ đô la, kết nối tám nước châu Á.

Các nhà quy hoạch Trung Quốc cũng đang lập bản đồ cho những tuyến đường sắt nối từ Budapest (Hungary) đến Belgrade (Serbia), mạng giao thông huyết mạch để hàng hóa Trung Quốc đổ vào châu Âu, thông qua cảng biển do Trung Quốc quản lý ở Hy Lạp.

Các dự án cơ sở hạ tầng khổng lồ của Trung Quốc, cùng với hàng trăm dự án khác trên khắp châu Á, châu Phi và châu Âu đang tạo nên xương sống cho chương trình đầy tham vọng về kinh tế và địa chính trị của Trung Quốc.

Chủ tịch Tập Cận Bình đang nỗ lực tìm kiếm thị trường mới cho các công ty xây dựng của Trung Quốc và xuất khẩu mô hình phát triển của nước này, thông qua sáng kiến mang tên “Một vành đai, một con đường”, được hình thành với phạm vi và quy mô chưa từng có trong lịch sử hiện đại. Dự án hứa hẹn tạo ra các cơ sở hạ tầng trị giá 1.000 tỉ đô la, trải rộng trên 60 quốc gia.

Trong khi tốc độ tăng trưởng của Trung Quốc đang chậm lại, nước này lại sản xuất ra số lượng thép, xi măng và máy móc nhiều hơn nhu cầu. Vì vậy, ông Tập đang quay sang các nước còn lại trên thế giới, đặc biệt là các nước đang phát triển, để tìm kiếm thị trường nhằm giữ cho cỗ máy kinh tế tiếp tục vận hành.

Ông Cao Wenlian, Tổng giám đốc Trung tâm Hợp tác quốc tế của Ủy ban Cải cách và Phát triển quốc gia, nhấn mạnh với The New York Times: “Chủ tịch Tập Cận Bình tin rằng đây là một kế hoạch dài hạn, liên quan đến các thế hệ hiện tại và tương lai để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế toàn cầu và Trung Quốc. Kế hoạch này sẽ dẫn dắt toàn cầu hóa thế hệ thứ hai”.

Ông Tập Cận Bình đang muốn tận dụng sự thịnh vượng và phương pháp sản xuất công nghiệp của Trung Quốc để tạo ra một loại hình toàn cầu hóa mới, không cần tới những quy tắc của các tổ chức già cỗi mà phương Tây đang chiếm ưu thế. Mục tiêu của Bắc Kinh là nhằm tái tạo lại trật tự kinh tế toàn cầu, thu hút mạnh mẽ các quốc gia và các công ty vào quỹ đạo của Trung Quốc.

Trong bối cảnh đó, Mỹ và nhiều nước châu Âu, châu Á đã có những cách tiếp cận thận trọng đối với dự án lớn này của Trung Quốc. Một số nước như Úc, đã thẳng thừng bác bỏ những đề nghị của Bắc Kinh. Ấn Độ, mặc dù có chấp thuận một vài dự án trên lãnh thổ của mình, song cũng thấy chưa thoải mái vì những con đường do Trung Quốc xây dựng sẽ chạy qua vùng tranh chấp ở Kashmir hiện đang do Pakistan chiếm đóng.

Nhưng, đối với các nhà lãnh đạo, các giám đốc công ty đa quốc gia và các ngân hàng lớn, thật khó để phớt lờ nỗ lực của Trung Quốc trong việc thúc đẩy thương mại toàn cầu.

Bộ trưởng Kinh tế và Năng lượng Đức Brigitte Zypries đã tới dự cuộc họp về sáng kiến “Một vành đai, một còn đường” ở Bắc Kinh cách đây gần hai tuần. Những gã khổng lồ công nghiệp phương Tây như General Electric, Siemens cũng có mặt để tìm kiếm những hợp đồng béo bở. Chính quyền của ông Trump cũng đã nâng cấp sự tham gia của mình. Ban đầu, họ định cử một quan chức Bộ Thương mại, song sau đó quyết định thay bằng Giám đốc cao cấp về châu Á của Hội đồng An ninh Quốc gia.

Bức màn che

Khi mặt trời bắt đầu sấp bóng trên công trường ở Vang Vieng, một khu vực cách thủ đô Vientiane 3 giờ lái xe, với những con đường đầy ổ gà, đoàn xe chở thép cuộn đang đưa hàng vào kho. Cách đó nửa dặm, một nhà máy trộn xi măng Trung Quốc đang hoạt động, cùng với một nhà máy khác cũng của Trung Quốc cung cấp xi măng cho dự án xây dựng đường hầm.

Gần như mọi thứ cung cấp cho các dự án Lào đều được làm bởi Trung Quốc và hầu như toàn bộ lực lượng lao động đều là người Trung Quốc. Vào giai đoạn cao điểm, có tới 100.000 công nhân Trung Quốc hoạt động trên công trường.

Khi ông Tập tuyên bố kế hoạch “Một vành đai, một con đường” vào tháng 9- 2013, Bắc Kinh cần phải làm một cái gì đó cho các ngành công nghiệp của Trung Quốc, vốn đã thành công trong việc xây dựng các thành phố mới, đường sắt và đường bộ, biến những khoản đầu tư của nhà nước thành động lực phát triển kinh tế. Giờ đây, Trung Quốc không còn nhiều việc xây dựng để làm và sự tăng trưởng thì bắt đầu chậm lại.

Trong khi đó, theo ước tính của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), các nền kinh tế đang nổi tại châu Á cần 1.700 tỉ đô la một năm để xây dựng cơ sở hạ tầng, nhằm duy trì tăng trưởng, giải quyết vấn đề đói nghèo và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Trong bối cảnh đó, đất nước Lào với 6 triệu dân, trở thành địa điểm quan trọng trong chiến lược của Bắc Kinh để đối phó với quyền lực của Mỹ ở Đông Nam Á. Sau khi Mỹ rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), ảnh hưởng của Mỹ ở khu vực đang suy yếu. Ngược lại, với Trung Quốc, đầu tư vào các tuyến đường sắt qua Lào sẽ cung cấp một mạng lưới liên kết tới các quốc gia mà Bắc Kinh muốn củng cố quan hệ. Mặc dù các kỹ sư Trung Quốc chỉ mới bắt đầu đến thị trấn du lịch Vang Vieng (Lào) vài tháng trước, song họ đã tiến hành đào xuyên ba đường hầm vào những ngọn núi. Các công nhân đang chạy nước rút để thực hiện công việc càng nhiều càng tốt trước khi mùa mưa tới.

Đây được cho là một sự khởi đầu nhanh chóng, sau khi chương trình này bị trì hoãn nhiều năm. Trong thời gian qua, Lào và Trung Quốc đã chưa nhất trí được về vấn đề tài chính. Với chi phí xây dựng khoảng gần 6 tỉ đô la Mỹ, phía Lào lo ngại họ không thể tham gia đối ứng, khi sản lượng kinh tế của đất nước chỉ đạt 12 tỉ đô la mỗi năm. Trong khi đó, theo nghiên cứu khả thi của một công ty Trung Quốc, tuyến đường sắt này sẽ lỗ trong 11 năm đầu tiên.

Sau năm năm đàm phán, cuối cùng hai bên nhất trí về việc Lào sẽ nhận khoản vay trị giá 800 triệu đô la từ Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc để chấp thuận thành lập liên doanh với Trung Quốc, đồng thời sẽ vay mượn phần lớn số tiền còn lại.

Tuy nhiên, Lào phải đối mặt với gánh nặng nợ khổng lồ. Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) cảnh báo trong năm nay rằng dự trữ ngoại tệ của quốc gia này chỉ đủ để nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ trong hai tháng. IMF cũng bày tỏ lo ngại rằng nợ công có thể tăng lên khoảng 70% nền kinh tế.

Còn Trung Quốc, trong kế hoạch mình, họ luôn tính toán đến những lợi thế chiến lược riêng khi thực hiện dự án ở mỗi quốc gia.

Tại Pakistan, Trung Quốc xây dựng nhà máy điện, nâng cấp các tuyến đường cao tốc chính và mở rộng cảng biển trị giá 1 tỉ đô la. Bằng cách thúc đẩy tăng trưởng ở Pakistan, Trung Quốc muốn ngăn chặn sự lan rộng của những kẻ khủng bố từ Pakistan qua biên giới vào khu vực Tân Cương, nơi có cộng đồng người Hồi giáo Duy Ngô Nhĩ sinh sống. Trung Quốc cũng có lợi ích quân sự tại Pakistan, khi hải quân của Trung Quốc trong tương lai có thể tiếp cận cảng xa ở Gwadar hiện đang do một công ty nhà nước Trung Quốc quản lý theo hợp đồng 40 năm.

Ở Kenya, Trung Quốc đang nâng cấp một tuyến đường sắt từ cảng Mombasa đến Nairobi, giúp cho việc vận chuyển hàng hóa của Trung Quốc trở nên dễ dàng hơn. Tuyến đường sắt này sẽ chính thức vận hành vào tháng tới, là tuyến đầu tiên được xây dựng theo tiêu chuẩn Trung Quốc. Các công ty Trung Quốc sẽ còn tiếp tục được hưởng lợi nhiều năm từ hợp đồng bảo trì tuyến đường sắt này.

Tom Miller, tác giả của cuốn Giấc mơ châu Á của Trung Quốc: Mưu đồ quyền lực trên con đường tơ lụa mới nhận xét: “Sáng kiến vành đai và con đường đang bắt đầu cung cấp các cơ sở hạ tầng hữu ích, tạo ra các tuyến thương mại mới và kết nối tốt hơn với châu Á và châu Âu. Nhưng Trung Quốc sẽ rất vất vả để thuyết phục các quốc gia hoài nghi rằng, sáng kiến này không phải là một bức màn che việc kiểm soát chiến lược”.