PGS. TS Phạm Thế Anh: ‘Quỹ Bình ổn giá xăng dầu đang gây bất ổn’

Tại Dự thảo 2 nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 95/2021 về kinh doanh xăng dầu, Bộ Công Thương đề xuất giữ Quỹ Bình ổn giá xăng dầu (BOG) nhưng chỉ sử dụng Quỹ khi giá xăng dầu công bố kỳ này tăng từ 10% trở lên hoặc giảm từ 7% trở lên so với kỳ liền trước.

Góp ý xây dựng Nghị định, PGS.TS Phạm Thế Anh, Trưởng bộ môn Kinh tế vĩ mô, Đại học Kinh tế Quốc dân, Kinh tế trưởng Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam (VESS) cho rằng đã đến lúc phải bỏ Quỹ BOG do chưa thực hiện được vai trò cả ở lý thuyết và thực tiễn.

PGS. TS Phạm Thế Anh phân tích các nước trên thế giới xây dựng quỹ Bình ổn giá xăng dầu như kho dự trữ để can thiệp vào những tình huống cần thiết. Quỹ được hình thành dựa trên đóng góp của ngân sách nhà nước, doanh thu trích từ việc sản xuất dầu thô hoặc đều đặn trích lập số tiền rất nhỏ trong giá xăng dầu ở mỗi kỳ điều chỉnh…

Còn Nghị định 95/2021 của nước ta quy định “Quỹ bình ổn giá xăng dầu là Quỹ tài chính không nằm trong cân đối ngân sách nhà nước; toàn bộ nguồn trích lập, chi sử dụng để tham gia điều tiết, hỗ trợ cho mục tiêu bình ổn giá bán xăng dầu trong nước”.

Chuyên gia kinh tế Phạm Thế Anh đánh giá Quỹ bình ổn giá xăng dầu là một “sáng tạo” của Việt Nam. Quỹ này hoạt động theo nguyên tắc trích lập trước, chi sau qua giá nên không giúp hạ thấp chi phí xăng dầu. Quỹ bình ổn xăng dầu có xu hướng trích lập vào Quỹ khi giá ở kỳ điều hành trước giảm và ngược lại. Quỹ có vai trò điều hành giá quanh mức trung bình, “chống sốc” trong những kỳ biến động mạnh.

Qua khảo sát trong giai đoạn 2020-2022, PGS. TS Phạm Thế Anh nhận thấy mức độ biến động (đo bằng lệch chuẩn) của giá xăng dầu sau khi sử dụng quỹ có xu hướng cao hơn.

Mặt khác có thời điểm, cơ quan điều hành vẫn trích lập vào Quỹ BOG khi giá xăng dầu thế giới tăng. Tiêu biểu như năm 2022, giá xăng gần 30.000 đồng/lít nhưng người dân vẫn phải đóng vào quỹ khiến giá xăng tiếp tục tăng. Còn hiện nay, giá xăng hơn 22.000 đồng/lít nhưng vẫn chi quỹ để bù vào giá.

Chuyên gia kinh tế Phạm Thế Anh khẳng định nguyên tắc trích - chi không đảm bảo bình ổn giá và Quỹ BOG cũng chưa thực hiện tốt chức năng bình ổn giá.

“Việc điều hành Quỹ BOG thời gian qua đã không đạt được mục tiêu bình ổn bởi sự biến động giá của xăng dầu sau khi sử dụng Quỹ không có sự khác biệt lớn khi so sánh với trường hợp không sử dụng Quỹ, thậm chí mức độ biến động của giá khi sử dụng Quỹ còn lớn hơn. Do vậy, Quỹ Bình ổn giá xăng dầu đang gây bất ổn”, PGS.TS Phạm Thế Anh nói.

Liên quan đến vấn đề tái phân phối thu nhập, chuyên gia Phạm Thế Anh dẫn chứng trong giai đoạn 2020-2022, giá xăng E5RON92 có số lần chi quỹ nhiều hơn hẳn so với số lần trích lập, cụ thể có 46 lần chi quỹ, 35 lần trích lập.  Dầu hỏa có 25 chi quỹ, 46 lần trích lập. Xăng RON95 có 36 lần chi quỹ và 41 lần trích lập. Dầu mazut có 22 lần chi quỹ, 50 lần trích lập.

Điều này cho thấy một bất cập khác của Quỹ BOG là có tái phân phối thu nhập theo hướng làm gia tăng bất bình đẳng. Cụ thể, xăng E5 RON92 có số lần được chi quỹ nhiều hơn hẳn số lần phải trích lập, trong khi các loại dầu phải trích lập nhiều hơn chi. Điều này khiến người sử dụng dầu đang phải “trợ giá’’ cho những người dùng xăng.

“Việc trích quỹ của dầu ít lần hơn so với xăng nhằm khuyến khích sử dụng xăng E5 chưa hợp lý. Nếu muốn khuyến khích người dân sử dụng xăng E5, cơ quan chức năng cần hạ thuế bảo vệ môi trường chứ không phải dùng Quỹ để điều tiết giá, việc bảo vệ môi trường cũng không thuộc chức năng của Quỹ”, TS Phạm Thế Anh nói.

Kết thúc phần chia sẻ, chuyên gia Phạm Thế Anh khuyến nghị Quỹ BOG chỉ nên hoạt động trong những tình huống đặc biệt khi Nhà nước muốn trợ giá cho doanh nghiệp và người tiêu dùng, sử dụng nguồn thu vượt dự toán từ các khoản thu liên quan đến xăng dầu. Đồng thời cần rút ngắn thời gian điều hành giá và tái cấu trúc thị trường xăng dầu theo hướng cạnh tranh hơn.