Nghề 'săn hàng giả'

Chính phủ các nước, công ty nước ngoài và chính người tiêu dùng Trung Quốc đã phàn nàn nạn hàng giả gây tổn thất cho các thương hiệu tên tuổi và người tiêu dùng. Lãnh đạo Trung Quốc nỗ lực kéo giảm, phần nào nhằm bảo vệ các công ty trong nước.

Một nỗ lực chống hàng giả là Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (đã được sửa đổi năm 2016) với mục đích trao quyền cho người tiêu dùng tố cáo hàng gian hàng giả. Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đầu tiên của Trung Quốc từng đi vào cuộc sống hồi năm 1994, nêu bọn “con buôn gian lận” phải bồi thường gấp đôi giá trị món hàng giả.

Năm 2009, chính phủ Trung Quốc ban hành Luật An toàn thực phẩm, nêu khi hàng hóa không đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, người tiêu dùng có thể đòi số tiền bồi thường gấp 10 lần giá trị của sản phẩm đó.

Năm 2014, Trung Quốc sửa đổi Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, nâng mức bồi thường cho thực phẩm không ăn được lên gấp 3 lần so với giá bán. Các luật trên là một phần nỗ lực “nhổ cỏ” quần áo “nhái”, đồ dùng điện tử, thức ăn và đồ nội thất giả…tràn ngập các cửa hàng và khiến người tiêu dùng và các công ty bị thất vọng.

"Chiến sĩ" bảo vệ người tiêu dùng

“Thợ săn hàng giả” còn được gọi là “chiến sĩ" bảo vệ người tiêu dùng, và được các công ty nước ngoài dành sự thiện cảm. Scott Palmer, một luật sư về quyền sở hữu trí tuệ ở công ty luật Sheppard, Mullin, Richter & Hampton chuyên đại diện các công ty Mỹ ở Trung Quốc, nói: “Nhiều khách hàng của tôi hoan nghênh các chiến sĩ này, vì họ cung cấp được thông tin có ích cho công việc của chúng tôi”.

“Thợ săn” Ji Wanchang cùng vô số đồng nghiệp đã dựa vào các luật trên để kiếm sống: họ tích cực lùng sục hàng giả để đòi tiền bồi thường. Nhóm “thợ săn” của Ji có khoảng 20 “chỉ điểm” chuyên báo cáo những sản phẩm bị nghi là hàng giả.

Ji nói “chiến quả” lớn nhất của ông cho đến nay là kiếm được 180.000 đô-la Mỹ,khoản tiền bồi thường của một công ty toan lừa người tiêu dùng rằng loại khăn choàng của họ là “lụa nguyên chất”.

Ji biện hộ cho “nghề” rằng ông còn phải đóng tiền án phí mỗi khi các công ty bị ông cáo buộc bán hàng giả kiện ngược. Ông kiếm được khoảng 148.000 đô-la/năm nhưng sau khi trừ các chi phí chỉ có thể đem về nhà khoảng từ 30.000 đến 44.000 đô-la. Ji nói: “Khi phát hiện hàng giả, hơn 80% người Trung Quốc sẽ đành chấp nhận khi mạng sống của họ chưa bị nguy hiểm. Nếu có thêm các chiến sĩ chống hàng giả chuyên nghiệp, chất lượng hàng hóa sẽ được cải thiện ngay”.

“Thợ săn” Ji chào đời ở khu Nội Mông (bắc Trung Quốc) từng rất nghèo nên không thể học đại học. Ông từng làm thợ rửa xe, bán quần áo ngoài đường và mở một quán ăn khuya. Năm 2000, một người bạn tính mua một dĩa CD để dạy con học, nhưng hóa ra lại là đĩa phim sex.

Ji cùng bạn phẫn nộ, “bao vây” tiệm bán để đòi bòi thường. Sau này, ông mua sách luật bảo vệ người tiêu dùng, và một cẩm nang hướng dẫn phân biệt hàng giả-hàng thật. Từ đó, ông thành “thợ săn hàng giả”.

Sau khi phát hiện hàng giả, ông  nộp đơn kiện các trung tâm mua sắm, tố cáo họ bán hàng giả, hàng dưới chuẩn. Ông kể mỗi năm ông đến tòa án khoảng 100 lần, và việc ông làm khiến ông trở thành kẻ thù của bọn làm hàng giả và bọn côn đồ từng đánh đập,trói tay chân ông hoặc gọi điện thoại dọa giết ông.

Vài tên “xã hội đen” ở Đài Loan cũng dọa “bẻ gãy tay chân trước khi giết chết tôi”, ông kể và cho biết thêm rằng năm 2007, công an tỉnh Phúc Kiến bắt giam ông 37 ngày, buộc tội ông tống tiền nhưng sau đó thả ông.

Ji vẫn nghĩ “nghề thợ săn” là cần thiết. Mỗi tháng, ông nhận hàng trăm cuộc điện thoại, của những người hiếu kỳ muốn biết ông đòi được bao nhiêu tiền bồi thường từ một món hàng giả. Cũng có người muốn thành “thợ săn” như ông, nhưng ông khuyên: “Không phải là cứ việc bước vào một tiệm mua 8,10 món đồ rồi đòi bồi thường đâu. Không phải ai cũng có thể trở thành người săn hàng giả”.

"Thợ săn" Ji truy lùng hàng giả - Ảnh : New York Times

Thương mại trực tuyến là “bãi săn” mới

Theo  báo New York Times, thương mại điện tử ở Trung Quốc là một “bãi săn” mới cho các “thợ săn hàng giả” như Yu Fengsheng, người chuyên săn các “con buôn” bán hàng giả ở các chợ trên mạng của Alibaba, công ty thương mại điện tử lớn nhất Trung Quốc.

Yu trở thành “thợ săn hàng giả thương mại điện tử” sau khi mua phải “hàng đểu” do một “con buôn” tiếp thị trên diễn đàn Tmall của Alibaba là “thực phẩm chức năng”. Alibaba đã tuyên bố quyết tâm chống hàng giả ngay trong các nền tảng của công ty.

Một “thợ săn hàng giả” khác là Wang Hai, người đã chi 1 triệu NDT (145.000 đô-la) để mua một số lượng lớn rượu Bái Tửu giả bán trên mạng để đòi số tiền bồi thường 10 triệu NDT. Nhóm của Wang gồm 30 người buộc Wang tốn 300.000 NDT/tháng để trả công cho họ.

"Thợ săn" Ji chờ lãnh tiền bồi thường. Ảnh: New York Times

Tuy nhiên,  nghề “thợ săn hàng giả”  bị đe dọa, vì một vài quan chức chính quyền nói người hành nghề này lợi dụng luật bảo vệ người tiêu dùng.

Một số nhóm doanh nghiệp nước ngoài cũng phàn nàn. James Zimmerman, một cựu quan chức Phòng thương mại Mỹ ở Trung Quốc, từng nói: “Các thợ săn hàng giả thường hưởng lợi từ những phàn nàn nhắm vào những sai sót mẫu mã nhỏ của một sản phẩm, thay vì phàn nàn về chất lượng thật hoặc về các vấn đề an toàn”.

Hồi trung tuần tháng 11/2016, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng được sửa đổi,  nêu “việc bồi thường bằng tiền vì mua hàng giả nên không áp dụng với bất kỳ người hoặc tổ chức lùng tìm chúng vì mục đích thương mại, tư lợi”. Điều có nghĩa các "thợ săn" không thể hành nghề nữa.

Vấn đề là “khó phân biệt chuyện mua hàng để sử dụng cá nhân hay tư lợi”, theo luật sư Qiu Hengyu của công ty luật Yingke Law ở Quảng Châu. Ông nói khó xác minh được động cơ mua hàng của người tiêu dùng, và nói nên xem tiền bồi thường từ mua hàng giả là tiền bồi thường chứ không phải tư lợi.