Mua bán chui cổ phiếu là gì, mức phạt cao nhất bao nhiêu?

Theo quy định của pháp luật về chứng khoán tại Việt Nam, người nội bộ của doanh nghiệp và người có liên quan đến người nội bộ phải công bố bản đăng ký giao dịch cổ phiếu trước ngày dự kiến giao dịch tối thiểu ba ngày làm việc.

Ví dụ, nếu lãnh đạo doanh nghiệp muốn bán cổ phiếu vào ngày 10/1/2022 thì phải công bố đăng ký giao dịch chậm nhất vào ngày 5/1 (do các ngày 8-9/1 là cuối tuần, không phải ngày làm việc).

Quy định này giúp các nhà đầu tư nhỏ lẻ biết về giao dịch của người nội bộ trước khi chúng diễn ra, để từ đó đưa ra quyết định đầu tư cho riêng mình.

Việc người nội bộ mua lượng lớn cổ phiếu không chỉ trực tiếp làm tăng nhu cầu với cổ phiếu đó trên thị trường mà còn thể hiện niềm tin vào tương lai của doanh nghiệp, khiến nhiều nhà đầu tư khác cũng mua theo, đẩy nhu cầu và giá cổ phiếu lên cao.

Ngược lại, việc người nội bộ bán ra lượng lớn cổ phiếu không chỉ trực tiếp làm tăng nguồn cung mà còn khiến nhà đầu tư hoảng loạn vì "lãnh đạo cũng tháo chạy thì mình không nên tiếp tục ôm cổ phiếu này nữa", hệ quả là giá cổ phiếu thường xuống thấp.

Vì vậy, các lãnh doanh nghiệp có động cơ để mua bán cổ phiếu mà không công bố thông tin nhằm đạt được mức giá có lợi hơn (mua với giá thấp hơn, bán với giá cao hơn) so với khi đăng ký trước.

"Mua bán chui" là cụm từ được nhà đầu tư chứng khoán Việt Nam sử dụng để nói về việc lãnh đạo doanh nghiệp và người có liên quan mua, bán cổ phiếu mà không đăng ký giao dịch trước tối thiểu ba ngày làm việc theo quy định của pháp luật, cụ thể văn bản có hiệu lực hiện nay là Thông tư số 96/2020 của Bộ Tài chính.

Vậy hành vi mua bán chui bị xử lý ra sao? Những người không công bố thông tin về dự kiến giao dịch chỉ bị xử phạt vi phạm hành chính, không phải ra hầu tòa hay ngồi tù.

Những người nội bộ giao dịch chứng khoán ngoài khoảng thời gian đăng ký cũng bị xử phạt, nhưng mức phạt chỉ bằng khoảng một nửa so với khi giao dịch mà hoàn toàn không đăng ký trước.

Cụ thể theo Nghị định số 128/2021 có hiệu lực từ ngày 1/1/2022 mới đây: "Hành vi không báo cáo về việc dự kiến giao dịch bị xử phạt theo giá trị chứng khoán giao dịch thực tế tính theo mệnh giá (đối với cổ phiếu, trái phiếu chuyển đổi, chứng chỉ quỹ) hoặc theo giá phát hành gần nhất (đối với chứng quyền có bảo đảm) hoặc giá trị chuyển nhượng (đối với quyền mua cổ phiếu, quyền mua trái phiếu chuyển đổi, quyền mua chứng chỉ quỹ) như sau:

Giả sử chủ tịch hội đồng quản trị của một doanh nghiệp bán chui 175 triệu cổ phiếu với giá thị trường khoảng 20.000 đồng/cp, số tiền thu được là 3.500 tỷ đồng.

Tuy nhiên, giá trị tính theo mệnh giá trong trường hợp này chỉ là 1.750 tỷ đồng, 3% – 5% của con số 1.750 tỷ là khoảng 52,5 tỷ - 87,5 tỷ.

Mặc dù vậy, Nghị định 128 lại quy định mức xử phạt tối đa đối với hành vi mua bán chui là 3 tỷ đồng đối với tổ chức và 1,5 tỷ đồng đối với cá nhân. Vì vậy, vị chủ tịch bán chui 175 triệu cổ phiếu nói trên chỉ bị xử phạt nhiều nhất là 1,5 tỷ đồng.

Ngoài ra, Nghị định 128 cũng quy định hình thức xử phạt bổ sung: Đình chỉ hoạt động giao dịch chứng khoán trong 1-3 tháng đối với hành vi giao dịch ngoài khoảng thời gian đăng ký; Đình chỉ hoạt động giao dịch chứng khoán trong 3-5 tháng khi giao dịch mà không báo cáo trước (mua bán chui).