Góc khuất đằng sau sự thành công của các startup

Cổ phiếu của startup thương mại điện tử Esty được chào mừng trong phiên giao dịch đầu tiên trên sàn chứng khoán Nasdaq ở New York hồi tháng 4-2015. Ảnh: Bloomberg

Pháo hoa giấy được bắn lên rực rỡ ở sàn giao dịch Nasdaq tại New York (Mỹ) khi giá cổ phiếu của startup thương mại điện tử Esty, chuyên bán các sản phẩm thủ công và mang phong cách cổ điển tăng vọt 94% trong phiên giao dịch mở cửa vào ngày 16-4-2015, ngày mà cổ phiếu Etsy chính thức chào sàn. 

Nhưng tất cả những gì mà Chad Dickerson, Giám đốc điều hành Esty, cảm nhận vào lúc đó nỗi bất an. Đứa con nhỏ của ông đang bị nôn mửa và quấy khóc ở nhà, trong khi đó, ông cũng lên cơn đau dạ dày vì lo lắng quá nhiều về việc liệu nền tảng bán hàng thủ công trực tuyến Esty có đáp ứng kỳ vọng quá lớn của giới đầu tư hay không. 

Áp lực bắt đầu tăng dần với Dickerson. Hai năm sau tiến hành IPO, giá cổ phiếu của Etsy giảm hơn 30% so với mức giá niêm yết và hội đồng quản trị quyết định sa thải Dickerson.

Ngày mà một startup chính thức trở thành công ty đại chúng là một khoảng khắc hân hoan đối với các nhà sáng lập, các giám đốc điều hành và các nhân viên gắn bó với các startup ngay từ nhhững ngày đầu vì họ có thể trở nên giàu có sau nhiều năm làm việc vất nhờ giá cổ phiếu của công ty tăng mạnh.

Nhưng đằng sau những bữa tiệc mừng IPO thành công với mức định giá hàng tỉ đô la Mỹ, nhiều nhà sáng lập và các lãnh đạo của startup đang phải vật lộn với các vấn đề như căng thẳng, trầm cảm, nghiện thuốc men, chất kích thích, mất ngủ và rối loạn ăn uống.

Theo một nghiên cứu khảo sát với 200 nhà sáng lập startup vào năm 2016, những người sáng lập doanh nghiệp có nguy cơ gặp phải các vấn đề về tâm thần cao hơn 50% so với người bình thường. 

Họ cũng có nguy cơ cao hơn về các triệu chứng trầm cảm, rối loạn tăng động giảm chú ý, lạm dụng thuốc men và rồi loạn lưỡng cực, hay còn gọi là bệnh hưng trầm cảm (có những biểu hiện phấn chấn và trầm uất quá mức khi vui hoặc buồn).

Kerry Sulkowicz, nhà phân tâm học ở New York cho biết một số doanh nhân có mức năng lượng cao hơn người thường, có nhu cầu ngủ ít hơn và có trí tượng tượng phong phú. Theo ông, những đặc tính này cho phép họ bám chặt hướng kinh doanh khác biệt của mình dù mọi người khác có thể chê bai họ đang làm “điều điên rồ”. 

Tuy nhiên, chúng cũng khiến họ dễ tổn thương trước các vấn đề sức khỏe tâm thần.

Nữ doanh nhân Kwiri Yang, 31 tuổi, cho biết cô thấy mình như bị chìm vào trạng thái căng thẳng liên lục với vai trò giám đốc chiến lược ở công ty khởi nghiệp Fuhu, chuyên sản xuất máy tính bảng dành cho trẻ em. 

Sau khi Fuhu được bán cho Mattel trong một vụ đấu giá phá sản vào năm 2016, Yang cho biết cô cảm thấy sức khỏe sa sút và tinh thần ngày càng trầm uất. Cô đã phải tư vấn với bảy bác sĩ trị liệu tâm lý và ba huấn luyện viên điều hành trước khi tìm thấy sự hỗ trợ tinh thần từ các nhà sáng lập startup khác.

“Suốt hành trình hướng đến mỗi đợt gọi vốn cho đến khi bạn tìm được nhà đầu tư dẫn đầu, bạn cảm thấy như thể bạn là đồ bỏ đi bởi vì mọi nhà đầu tư mà bạn gặp trước đó đều nói rằng mô hình kinh doanh của bạn quá tệ hại”, Kimbal Musk, 46 tuổi, nói. 

Ông cho biết ông đã từng rơi vào cơn trầm cảm sau khi bán startup phần mềm web Zip2 do ông và người anh trai nổi tiếng Elon Musk sáng lập với giá 307 triệu đô la Mỹ lúc ông mới chỉ 27 tuổi.

Rebecca Jean Alonzi, 34 tuổi, cho biết cô phụ thuộc các thực phẩm chứa nhiều đường để có năng lượng cho những đêm dài làm việc phát triển công ty dịch vụ thực phẩm Nourish do cô sáng lập. Sau khi đón nhận nhiều đơn hàng từ các startup từ Thung lũng Silicon, cô phải làm việc cật lực hơn, ăn nhiều hơn và tăng gần 15kg.

 Sau đó, cô thấy mình khó tập trung. Một bác sĩ tâm thần học chẩn đoán cô bị rối loạn tăng động giảm chú ý và kê cho cô thuốc Adderall để giúp cô gầy và làm việc hiệu quả hơn. Trong vòng một năm, cô bắt đầu gặp những cơn đau đầu, buộc phải ngưng uống thuốc Adderall.

Cô nói: “Tôi đã quá chăm lo cho công ty để tạo ra sự khác biệt đến nỗi tôi sẵn sàng thúc ép mình vượt qua các giới hạn của bản thân”.

Đằng sau sự hân hoan của giới đầu tư sau khi cổ phiếu của các startup lên sàn giao dịch là nỗi lo lắng của các nhà sáng lập, các giám đốc điều hành. Ảnh: WSJ

Là một doanh nhân dồi dào năng lượng, Brandon Truaxe đã sáng lập và phát triển thành công startup mỹ phẩm chăm sóc da Deciem (Canada) với hàng trăm nhân viên. Truaxe tự điều hành phần lớn hoạt động của công ty nên anh ngủ rất ít và sử nhiều nhiều chất kích thích ephedrine và caffeine.

Khi công ty ngày càng lớn mạnh, áp lực cũng tăng theo. Truaxe bắt đầu sử dụng ma túy đá methamphetamine vào đầu năm 2018, dẫn đến cách cư xử bất thường. 

Hồi tháng 10 năm ngoái, một nhà đầu tư đã kiện, cáo buộc Truaxe đăng hàng trăm bài viết gây náo động trên các tài khoản mạng xã hội của Deciem bao gồm các thông báo thuê  máy bay riêng và thuê trụ sở mới mà không hỏi ý kiến của hội đồng quản trị của Deciem.

Vụ kiến khiến Truaxe bị phế truất khỏi ban lãnh đạo của Deciem. Năm ngoái, anh nhập viện ba lần do ảo giác vì dùng ma túy quá liều. Hồi tháng 1-2019, Truaxe qua đời ở độ tuổi 40 sau cú rơi ngã từ căn hộ từ tầng thứ 32 ở một khu chung cư cao cấp ở TP. Toronto (Canada).

Mark Pincus, Giám đốc điều hành Zynga, một startup phát triển các game mạng xã hội do ông đồng sáng lập, cho biết quãng thời gian ông chèo lái công ty là những ngày tháng quay cuồng, đôi lúc căng thẳng lên đến đỉnh điểm.

Ông so sánh một nhà sáng lập startup giống như một vị tư lệnh trên chiến trường có nhiệm vụ hô hào binh sĩ phải xông lên, chấp nhận đối mặt với bom đạn để chạy đến hố cá nhân tiếp theo. Giờ đây, ông đã rút khỏi vai trò giám đốc và ủy quyền bỏ phiếu tại Zynga cho người khác để có thời gian đuổi các sở thích cá nhân.