Giá gạo giảm mạnh: Nỗi lo của nhiều nước xuất khẩu

Từ Philippines đến Senegal, hàng tỷ người đang dễ dàng nuôi sống gia đình hơn khi giá gạo giảm mạnh khỏi mức cao nhất trong 15 năm, theo Bloomberg.

Thời tiết thuận lợi trong năm qua đã giúp tăng lượng dự trữ gạo toàn cầu mùa thứ hai liên tiếp, và một lượng lớn gạo nữa dự kiến sẽ được xuất khẩu từ Ấn Độ sau khi nước này dỡ bỏ các hạn chế xuất khẩu đã kéo dài nhiều năm. Nguồn cung dồi dào đã khiến giá gạo trắng Thái Lan giảm xuống mức thấp nhất kể từ năm 2022 và thấp hơn hơn 30% so với đỉnh điểm năm ngoái.

Dù việc giá bán buôn giảm cần thời gian để tác động đến người tiêu dùng, nhưng mức giá hạ hiện tại đã phần nào giúp giảm bớt gánh nặng cho nhiều hộ gia đình đang phải đối mặt với chi phí sinh hoạt cao.

“Tôi không còn phải lo lắng suốt ngày về chuyện làm sao để nuôi các con nữa,” Yassine Toure chia sẻ. Gia đình 12 người của chị tại Dakar tiêu thụ khoảng 25 kg gạo mỗi tuần. Loại lương thực thiết yếu cho hơn một nửa dân số toàn cầu này đã từng trở nên quá đắt đỏ, đến mức chị từng xem việc mua gạo là một điều xa xỉ.

“Giờ thì cuối cùng chúng tôi cũng có thể thở phào nhẹ nhõm,” người phụ nữ 32 tuổi làm đầu bếp tại một quán ăn ven đường ở thủ đô Senegal nói.

Giá gạo bắt đầu tăng từ vài năm trước do hiện tượng thời tiết El Niño nóng và khô làm giảm sản lượng của cây trồng cần nhiều nước này. Điều đó khiến Ấn Độ ra lệnh cấm xuất khẩu nhằm bảo vệ nguồn cung trong nước, càng làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu hụt.

Tuy nhiên, mưa thuận gió hòa trong năm ngoái đã giúp sản lượng ở châu Á tăng lên, và dự báo rằng El Niño sẽ không xuất hiện trong mùa mưa tháng 6 - 9/2025 tại Ấn Độ càng làm gia tăng kỳ vọng rằng giá quốc tế sẽ tiếp tục giảm. Bên cạnh đó, việc Ấn Độ gần đây dỡ bỏ hạn chế xuất khẩu nhằm tránh dư cung trong nước cũng sẽ góp phần tăng thêm nguồn cung toàn cầu.

“Là nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, Ấn Độ đang nỗ lực giành lại các thị trường đã để mất trong thời kỳ kiểm soát xuất khẩu,” giáo sư Peter Timmer – Giáo sư danh dự tại Đại học Harvard, người có nhiều năm nghiên cứu về an ninh lương thực – cho biết.

Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) trong tháng này đã nâng dự báo sản lượng gạo toàn cầu niên vụ 2024-2025 thêm 3,6 triệu tấn lên 543 triệu tấn, chủ yếu nhờ triển vọng mùa vụ tích cực tại Ấn Độ – nước trồng gạo lớn thứ hai thế giới. Việc gia tăng diện tích trồng trái vụ cũng đã giúp nâng triển vọng sản lượng tại Campuchia và Myanmar. Lượng tồn kho cuối kỳ dự kiến sẽ đạt 206 triệu tấn, tăng so với khoảng 200 triệu tấn trong niên vụ 2023-2024.

Tuy mang lại lợi ích cho người tiêu dùng, nguồn cung dồi dào và giá thấp lại gây khó khăn cho nông dân vì làm giảm biên lợi nhuận. Nếu giá giảm quá sâu, có thể khiến nông dân giảm diện tích gieo trồng trong vụ tới, làm gia tăng rủi ro thiếu hụt nguồn cung, theo bà Shirley Mustafa – chuyên gia kinh tế tại FAO.

Nông dân Thái Lan tháng trước đã biểu tình phản đối giá thấp và kêu gọi chính phủ hỗ trợ nhiều hơn sau khi gói trợ cấp trị giá 56 triệu USD không đáp ứng được kỳ vọng của họ. Tại Indonesia, cơ quan thu mua lương thực quốc gia cũng đã đẩy mạnh mua gạo nội địa với giá bảo đảm. Đây là một trong những quốc gia sản xuất gạo – bao gồm cả Ấn Độ – có cơ chế bảo vệ nông dân khỏi biến động giá cả.

“Giá thấp là điều bất lợi với bất kỳ quốc gia sản xuất nào như Ấn Độ, vì nó làm giảm lợi nhuận của cả người xuất khẩu lẫn nông dân,” ông B.V. Krishna Rao – Chủ tịch Hiệp hội Xuất khẩu Gạo – nhận định.

Một nông dân Thái Lan tên là Sutharat Kaysorn cho biết bà đang chịu ảnh hưởng trực tiếp từ việc giá thấp. Không thể trả đúng hạn các khoản vay, bà nói rằng mình khó có khả năng vay tiếp để chuẩn bị cho vụ mùa tiếp theo.

“Giá lúa hiện tại thậm chí còn không đủ để bù đắp chi phí sản xuất như phân bón và tiền công lao động,” bà Sutharat – người sở hữu khoảng 100 mẫu ruộng ở tỉnh Sing Buri, phía bắc Bangkok – cho biết.

Giá bán lẻ ở mỗi quốc gia còn bị chi phối bởi nhiều yếu tố như mức dự trữ trong nước, sức mạnh của đồng tiền, chi phí vận chuyển và chi phí tài chính cho nhập khẩu, bà Mustafa  chia sẻ.

Tại các nước như Philippines, gạo chiếm tỷ trọng lớn trong rổ tính chỉ số giá tiêu dùng, khiến nó trở thành mối quan tâm hàng đầu của các nhà hoạch định chính sách vì tác động trực tiếp đến lạm phát. Chính phủ nước này hồi tháng trước đã buộc phải can thiệp để hạ nhiệt giá bằng cách tuyên bố tình trạng khẩn cấp về an ninh lương thực và tung ra kho dự trữ gạo quốc gia. Việc này đã giúp giá gạo trong nước giảm và giải phóng phần nào gánh nặng lên thu nhập cho nhữngngười dân như bà Fheri Oris, 49 tuổi, cùng gia đình 3 người của bà.

“Khoản tiết kiệm không quá lớn nhưng cũng giúp giảm áp lực tài chính cho gia đình,” bà Oris – người cũng bán gạo tại cửa hàng tạp hóa của gia đình ở tỉnh Batangas – chia sẻ. “Khi giá giảm, người dân có xu hướng mua nhiều hơn. Tôi hy vọng giá sẽ giữ ở mức thấp như vậy lâu dài.”