Đề xuất doanh nghiệp tự quyết giá xăng dầu: Cần thêm công cụ kiểm soát

Mới đây, tại hồ sơ thẩm định dự thảo nghị định về kinh doanh xăng dầu lần 3 gửi Bộ Tư pháp, Bộ Công Thương cho biết vẫn giữ quan điểm để doanh nghiệp tự tính, quyết giá bán lẻ trên cơ sở các yếu tố do nhà nước công bố; nhà nước sẽ không điều hành giá bán lẻ nhiên liệu trong nước.

Nhiều ý kiến cho rằng, “trao quyền” cho doanh nghiệp song cần có đầy đủ công cụ kiểm soát để tránh việc doanh nghiệp tự làm giá một cách tùy tiện, gây ảnh hưởng tới quyền lợi người tiêu dùng.

"Cởi trói” cho doanh nghiệp

Theo đề xuất của Bộ Công Thương, cơ quan quản lý sẽ công bố giá thế giới bình quân 7 ngày một lần và một số chi phí cố định, bao gồm tỉ giá ngoại tệ, thuế tiêu thụ đặc biệt, VAT, thuế nhập khẩu.

Dựa trên dữ liệu này, doanh nghiệp đầu mối sẽ cộng thêm các khoản chi phí kinh doanh, lợi nhuận định mức, để tính giá bán tối đa. Giá bán lẻ tới người tiêu dùng không được cao hơn mức tối đa này. Đồng thời, họ sẽ phải kê khai giá, thông báo với cơ quan quản lý để giám sát.

Theo bà Nguyễn Thúy Hiền - Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương), với cơ chế giá xăng dầu, dự thảo dự kiến tiến dần hơn với cơ chế thị trường, nhà nước ban hành nguyên tắc công thức giá để thương nhân đầu mối xăng dầu quyết định giá bán. Nhưng giá này không cao hơn công thức giá quy định.

“Với những thay đổi này, sẽ bảo đảm được mục tiêu cuối cùng là cân đối cung - cầu xăng dầu, không thiếu hụt và bảo đảm an ninh năng lượng. Cùng đó, giá xăng dầu sẽ được điều hành tiệm cận với cơ chế thị trường nhưng có điều tiết của cơ quan quản lý Nhà nước”, đại diện Vụ Thị trường trong nước cho hay.

Đánh giá về đề xuất này, ông Vũ Vinh Phú, chuyên gia lĩnh vực bán lẻ cho hay, trao quyền tự quyết cho doanh nghiệp là bước đi mới, góp phần thay đổi mạnh mẽ trong quản lý, điều hành giá.

“Có thể thí điểm cơ chế này trước khi mở cửa hoàn toàn thị trường xăng dầu. Song để thực sự tạo sự minh bạch, công khai, cần tiến tới xây dựng sàn giao dịch xăng dầu.

Từ đó, sẽ tạo thị trường vận hành một cách lành mạnh, đúng nguyên lý thị trường, giá cả rõ ràng. Thương nhân bán buôn bán lẻ tự tính toán lời - lỗ của chính doanh nghiệp mình mà không còn bị khống chế mức giá, chiết khấu”, ông Phú nói.

Cần công cụ để kiểm soát

Việc trao cơ chế cho doanh nghiệp tự tính toán, quyết định giá bán lẻ xăng dầu được đánh giá sẽ là bước tiến tới cơ chế thị trường, tạo sự cạnh tranh thực sự và tính đúng, tính đủ chi phí cho doanh nghiệp một cách kịp thời. Song nhiều ý kiến cũng cho rằng, cần có thêm các công cụ kiểm soát một cách chặt chẽ, tránh sự độc quyền của doanh nghiệp.

Theo TS Nguyễn Quốc Việt, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VERP), nếu trao quyền quyết định giá bán cho các doanh nghiệp đầu mối thì cần có cơ chế kiểm soát đảm bảo mặt hàng xăng dầu không tăng sốc.

Ông Nguyễn Xuân Thắng - Giám đốc Công ty TNHH Xăng dầu Hải Âu Phát cho hay, nếu để doanh nghiệp đầu mối tự quyết định giá bán lẻ thì doanh nghiệp phân phối sẽ rơi vào tình trạng bi chèn ép. Rất có thể sẽ xảy ra tình trạng đứt gãy cung ứng như thời gian trước do sự bất công, doanh nghiệp bán lẻ bị “đè” chiết khấu, chiếm dụng chi phí…

Vì thế, ông Thắng đề nghị cho phép thương nhân đầu mối định giá bán buôn mức một; cho phép thương nhân phân phối định giá bán buôn mức hai và giá bán lẻ; cho phép doanh nghiệp bán lẻ xăng dầu quyết định giá bán lẻ.

"Còn trong trường hợp Nhà nước quy định giá bán lẻ, tôi đề nghị chi phí kinh doanh nội địa và lợi nhuận của cả 3 khâu là 3.000 đồng/lít - 5.000 đồng/lít và Nhà nước ban hành tỉ lệ phân chia 3 khâu cụ thể, rõ ràng, minh bạch bằng thông tư bổ sung thay thế cho Thông tư 103/2021/TT-BTC hướng dẫn phương thức trích lập, chi sử dụng, quản lý Quỹ bình ổn giá xăng dầu, hoặc quy định cụ thể tại nghị định mới", ông Thắng nói.

Về lâu dài, các chuyên gia cho rằng, cần sớm xây dựng, sàn giao dịch xăng dầu một cách công khai minh bạch, từ đó thương nhân phân phối sẽ có căn cứ để đưa ra mức giá mua vào, bán ra…