Cởi nút thắt xử lý nợ xấu

TS. Nguyễn Quốc Hùng

Sau 3 năm đi vào hoạt động (từ tháng 7/2013), cùng với sự hỗ trợ từ các bộ, ngành, chính quyền địa phương và sự chỉ đạo quyết liệt của NHNN, quyết tâm của Công ty Quản lý tài sản của các TCTD Việt Nam (VAMC), VAMC đã thực hiện tốt nhiệm vụ của mình trong việc mua, xử lý nợ xấu (XLNX) từ các TCTD.

Tính đến nay, VAMC đã thực hiện mua được 25.062 khoản nợ tại 42 TCTD, với tổng dư nợ gốc 262.054 tỷ đồng, giá mua nợ là 227.848 tỷ đồng. VAMC đã phối hợp với các TCTD tổ chức thu hồi nợ đạt 37.983 tỷ đồng dưới nhiều hình thức thu hồi nợ như: bán nợ, bán TSBĐ… đạt tỷ lệ 15 % dư nợ gốc nội bảng.

Nút thắt trong xử lý nợ xấu

Tuy nhiên, so với khối lượng nợ xấu đã mua, kết quả xử lý nợ của VAMC còn rất hạn chế, chưa như mong muốn của VAMC cũng như kỳ vọng của thị trường. Bởi, VAMC đang gặp rất nhiều nút thắt trong quá trình XLNX.

VAMC đang gặp rất nhiều nút thắt trong quá trình XLNX

Đầu tiên là nút thắt từ nội tại của VAMC. Nợ xấu đã mua từ các TCTD phần lớn là các khoản nợ xấu khó thu hồi. Nhiều khoản nợ khách hàng đã không còn hoạt động, không tạo ra được nguồn thu để hoàn trả nợ vay, khách hàng không hợp tác xử lý nợ vì vậy cần áp dụng giải pháp cứng rắn bằng hình thức khởi kiện, thi hành án để thu hồi nợ.

Số lượng khoản nợ VAMC mua lớn, TSBĐ của các khoản nợ xấu đa dạng, phân tán tại nhiều nơi trong khi nguồn lực hạn chế nên VAMC phải ủy quyền quản lý nợ, xử lý nợ cho các TCTD. Do đó, chưa thể nắm bắt được đầy đủ thực trạng của các khoản nợ mua của các TCTD...

Hai là khó khăn về xử lý TSBĐ. Nghị định 53/2013/NĐ-CP chưa quy định rõ về chức năng, nhiệm vụ đối với các cấp, các ngành trong việc thu giữ tài sản. Vì vậy, trong trường hợp UBND sở tại và cơ quan công an hỗ trợ đảm bảo an ninh trật tự để VAMC thực hiện thu giữ tài sản nhưng tại thời điểm thu giữ, chủ tài sản chống đối thì cũng không thể ép buộc đối tượng này bàn giao tài sản.

Ngay cả quy định tại Điều 301 Bộ luật Dân sự 2015 mới, trong trường hợp người đang giữ tài sản không giao TSBĐ thì bên nhận bảo đảm chỉ có quyền khởi kiện tại tòa án.

Trong khi đó, việc xác định giá khởi điểm để phát mại tài sản cũng rất khó khăn để có đồng thuận giữa TCTD, khách hàng và VAMC. Giá khởi điểm thường được xác định rất cao so với thị trường dẫn đến thời gian bán đấu giá tài sản bị kéo dài…

Ba là Nghị định 53/2013/NĐ-CP quy định sau khi mua nợ, VAMC trở thành chủ nợ và có đầy đủ quyền của chủ nợ, bao gồm cả quyền “nhận bổ sung, thay thế tài sản bảo đảm”. Tuy nhiên, theo Luật Đất đai số 45/2013/QH13 quy định chỉ có TCTD mới được nhận thế chấp là quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất...

Quy định này đã làm hạn chế quyền của VAMC trong việc ủy quyền lại cho TCTD nhận bổ sung hoặc thay đổi tài sản thế chấp là quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất của các tổ chức kinh tế...

Bốn là các vướng mắc về thủ tục tố tụng và thi hành án. Về kế thừa quyền và nghĩa vụ tố tụng, Điểm m, Khoản 1, Điều 13 Nghị định 53/2013/NĐ-CP quy định: “VAMC được kế thừa quyền và nghĩa vụ chủ nợ của TCTD bán nợ”.

Tuy nhiên, một số Toà án không chấp nhận quy định về kế thừa quyền và nghĩa vụ tố tụng do Điều 62 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004 không quy định việc kế thừa quyền và nghĩa vụ tố tụng trong việc bán nợ.

Thực tiễn trong thời gian qua, trường hợp khách hàng không có nơi cư trú ổn định, cố tình trốn tránh, không hợp tác, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan vắng mặt tại phiên tòa thì Tòa án quyết định trả lại đơn khởi kiện, đình chỉ vụ án với lý do “chưa có đủ điều kiện khởi kiện”. Việc Tòa án trả lại đơn khởi kiện, đình chỉ các vụ án vì các lý do nêu trên xảy ra nhiều trong thời gian qua dẫn đến các khoản nợ của VAMC/TCTD không thể xử lý được ngày càng tăng.

Một nút thắt khác là hành lang pháp lý để vận hành thị trường mua bán nợ còn nhiều hạn chế. VAMC mua nợ xấu của các TCTD nhưng không thể bán được nợ cho bên thứ ba (ngoài DATC, AMC của các TCTD) nếu không có chức năng kinh doanh về ngành nghề mua bán nợ. Quyền và trách nhiệm của người mua nợ, người bán nợ, người xử lý nợ chưa được quy định rõ ràng; Việc định giá khoản nợ chưa có quy định cụ thể…

Để hóa giải...

Để có thể thành công trong công tác XLNX qua VAMC, cần có cái nhìn khách quan về nợ xấu. Đó là nợ xấu không phải do một mình hệ thống NH gây ra mà do nhiều nguyên nhân, NH là một trong số đó. Do vậy cả xã hội cần chung tay cùng hệ thống NH để XLNX, coi XLNX là trách nhiệm của toàn xã hội và cùng chung tay xử lý trên tinh thần công khai, minh bạch.

Muốn XLNX triệt để cần tăng cường tiềm lực tài chính để VAMC có thể chủ động xử lý tận gốc nợ xấu như: nâng vốn điều lệ, cho phép VAMC được phát hành trái phiếu DN để huy động vốn cũng như chủ động tiếp cận nguồn vốn của các tổ chức quốc tế để thúc đẩy việc mua nợ xấu theo giá thị trường. Những quyền năng đặc thù rất cần thiết để nâng cao năng lực, hiệu quả XLNX của VAMC giảm thiểu những thiệt hại phát sinh do sự chậm trễ trong XLNX.

Đồng thời, cần xây dựng khuôn khổ pháp lý điều tiết toàn bộ các hoạt động liên quan đến việc XLNX, tạo lập một môi trường hoạt động minh bạch, bình đẳng, thông suốt nhất là liên quan đến việc hoàn tất thủ tục pháp lý tài sản đảm bảo, thu hồi nợ, thu giữ tài sản, phát mại tài sản, định giá tài sản; phát triển khung pháp lý cho thị trường mua - bán và xử lý tài sản xấu.

Đặc biệt, cần tháo gỡ những nút thắt liên quan đến cơ chế chính sách, xây dựng và thông qua một đạo luật XLNX, hoặc có nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về XLNX. Luật này có giá trị trong thời hạn XLNX tối đa từ 3-5 năm. Trường hợp chưa thể ban hành bộ luật XLNX thì cần thiết thành lập Tổ liên ngành bao gồm Bộ Công an, Viện Kiểm sát, Tòa án, chính quyền địa phương tham gia cùng VAMC tổ chức thực hiện XLNX thông qua việc thu giữ TSBĐ, bán nợ, và quy định thật cụ thể chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Tổ liên ngành...

Luật sư Trương Thanh Đức, Chủ tịch HĐTV Công ty Luật BASICO

Phải có “bảo bối” để sớm thoát hiểm nợ xấu

Nợ xấu NH chính là nợ của các DN và khách hàng khác không trả được cho NH. Thủ phạm chính của nợ xấu là DN. Nạn nhân chính của nợ xấu là NH. Và cuối cùng, xét trên tổng thể thì cả nền kinh tế đều yếu kém và rủi ro vừa là thủ phạm, vừa là nạn nhân của nợ xấu.

Việc giảm nợ xấu mới chủ yếu là do trích lập, sử dụng dự phòng và chuyển sang VAMC. Vấn đề mấu chốt, thực tế là thu hồi nợ, trong đó có việc bán nợ theo giá thị trường và phát mại TSBĐ thu được tiền tươi thóc thật còn rất hạn chế. Việc XLNX vô cùng khó khăn do phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố nằm ngoài sự kiểm soát của NH. Trong khi đó, NH đang “đơn thương độc mã” giữa cuộc chiến XLNX.

Câu chuyện xử lý TSBĐ lại quá gian nan, vì quy định của pháp luật còn nhiều vướng mắc và gần như phải có sự “đồng thuận” của khách hàng cũng như nhiều cơ quan, ban ngành liên quan. Khi NH phải nhờ Toà án phán xử thì khó khăn, tốn kém, phức tạp, chậm trễ… là khó tránh khỏi mỗi vụ việc bình quân mất vài ba năm. Chỉ riêng thời hiệu khởi kiện hợp đồng tín dụng, trong khoảng 20 năm qua đã thay đổi đến 7 - 8 lần với nhiều quy định không rõ ràng.

Hiện nay, nợ xấu đang là một nguy cơ rất lớn của nền kinh tế Việt Nam. Vì vậy, nếu không có một đạo luật hay một số điều luật đặc biệt để xử lý, thì sẽ có nguy cơ kéo dài số năm giải quyết. Do đó, “bảo bối” để sớm thoát hiểm nợ xấu đang nằm trong tay Toà án, cơ quan thi hành án, Chính phủ và Quốc hội.

Nếu không có được “bảo bối” thì đừng thắc mắc tại sao NH chậm XLNX, cũng như đừng băn khoăn nợ xấu NH không đạt chuẩn quốc tế, rồi bắt buộc NH phải cơ cấu lại nợ xấu; đòi hỏi NH phải cho vay lãi suất thấp, phải chịu trách nhiệm về tăng trưởng kinh tế. Và cũng đừng hy vọng DN và nền kinh tế phát triển nhanh chóng, hiệu quả khi mà nợ xấu vẫn còn cao.

Ông Phạm Mạnh Thắng, Phó tổng giám đốc Vietcombank

Tạo lập thị trường mua bán nợ

Với phương châm “Đổi mới + Quyết liệt + Kết nối”, từ năm 2013 -2015, Vietcombank đã xử lý được khoảng 28.000 tỷ đồng nợ xấu, đạt 130% kế hoạch đã được NHNN phê duyệt. Trong đó, Vietcombank đã tự XLNX bằng các biện pháp như phát mại tài sản bảo đảm để thu hồi nợ, thu nợ trực tiếp khách hàng, sử dụng dự phòng để XLNX...

Tính đến 30/9/2016, tỷ lệ nợ xấu của Vietcombank là 1,66% và thấp hơn kế hoạch đã đăng ký với Đại hội cổ đông. Trong 9 tháng đầu năm 2016, tổng dư nợ xấu được xử lý trên 3.400 tỷ đồng, thu hồi nợ ngoại bảng đạt 1.255 tỷ đồng.

Để tiếp tục thực hiện thành công mục tiêu XLNX, Vietcombank kiến nghị các bộ, ngành liên quan cần xây dựng cơ chế, khuôn khổ pháp lý nhằm tạo lập một thị trường mua bán nợ phát triển, thu hút được nhiều đối tượng tham gia vào việc mua bán nợ.

Việc khuyến khích, cho phép nhà đầu tư nước ngoài tham gia mua bán nợ cũng sẽ thu hút một nguồn vốn lớn, đẩy mạnh cạnh tranh giữa các bên trong thị trường. NHNN cần có văn bản hướng dẫn cụ thể cách xác định giá bán nợ, nhằm giảm thiểu tối đa thời gian định giá khoản nợ, tăng cường năng suất XLNX, tránh rủi ro cho TCTD bán nợ.

Đồng thời, nên có một cơ chế riêng cho VAMC nhằm trao quyền hơn trong việc phối hợp với các cơ quan, ban, ngành để VAMC có thể độc lập xử lý tài sản bảo đảm, chuyển nhượng, bán nợ mà không phải xin phép người đi vay.

Theo quy định của Chính phủ, VAMC chỉ được mua nợ theo giá thị trường của các TCTD đối với nợ xấu nội bảng. Tuy nhiên, hiện nay các TCTD có nhu cầu rất lớn bán nợ theo giá thị trường đối với nợ đã xử lý ra ngoại bảng nhằm xử lý dứt điểm nợ, tăng thu nhập cho NH và tạo thị trường mua bán nợ. Vietcombank kiến nghị Chính phủ, NHNN cho phép VAMC mở rộng phạm vi mua nợ theo giá thị trường, bao gồm cả nợ đã xử lý ra ngoại bảng và nợ đã bán cho VAMC nhận trái phiếu đặc biệt.

Ông Nguyễn Thành Long, Phó tổng giám đốc VPBank

Rà soát tổng thể quy định về TSBĐ

VPBank đã thành lập Trung tâm Quản lý và thu hồi nợ (trực thuộc Khối Quản trị rủi ro) để đôn đốc, nhắc nợ kịp thời đối với khách hàng ngay từ khi các khoản nợ đó đang là nợ nhóm 1, nhóm 2. Đối với các khoản nợ quá hạn trên 90 ngày (nợ nhóm 3 trở lên) hoặc những khoản nợ quá hạn dưới 90 ngày nhưng có các dấu hiệu, tình tiết phức tạp sẽ được chuyển cho Công ty TNHH Quản lý tài sản NHTMCP Việt Nam Thịnh Vượng (VPBank AMC) - Công ty ký kết Hợp đồng ủy thác thu hồi nợ với VPBank để thực hiện thu hồi.

Ngoài ra, VPBank cũng đã xây dựng hệ thống cảnh báo sớm rủi ro tín dụng (EWS) dành cho các phân khúc khách hàng khác nhau nhằm phát hiện sớm để kịp thời đưa ra phương án ứng phó, xử lý, nhằm hạn chế tối đa rủi ro, thiệt hại có thể xảy ra.

Bước đầu, công tác XLNX ở VPBank đã đạt được một số kết quả như: Hình thành hệ thống xử lý nợ chuyên trách, chuyên nghiệp; Phân tách rõ ràng việc XLNX theo từng phân khúc khách hàng; Áp dụng biện pháp xử lý hiệu quả theo phân khúc khách hàng; Giảm nợ xấu về giá trị tuyệt đối, tương đối… Tỷ lệ nợ xấu của VPBank trong năm 2015 là 2,43%, giảm 0,27% so với 2014.

Để tạo điều kiện đẩy nhanh tiến độ XLNX của TCTD, các quy định pháp luật có liên quan đến giao dịch bảo đảm, hoạt động tín dụng, xử lý nợ của TCTD cần phải được rà soát tổng thể để bổ sung, chỉnh sửa theo hướng đảm bảo tính đồng bộ, nâng cao tính hiệu lực trong thực thi pháp luật. Cần quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan thực thi pháp luật trong việc phối hợp thu hồi, XLNX; áp dụng thủ tục rút gọn đối với vụ việc liên quan đến xử lý TSBĐ...

Tăng cường phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương trong xử lý các vấn đề liên quan và hỗ trợ TCTD, VAMC trong XLNX, nhất là hoàn thiện hồ sơ pháp lý, thu hồi nợ và xử lý TSBĐ.

Theo TS Nguyễn Quốc Hùng