Chính phủ trình Quốc hội cơ chế đặc thù xây dựng điện hạt nhân Ninh Thuận

Theo tờ trình gửi Thường vụ Quốc hội cách đây 4 ngày, Chính phủ đề xuất Thủ tướng được phép giao chủ đầu tư thực hiện dự án điện hạt nhân Ninh Thuận. Việc đàm phán đối tác ký Hiệp định liên Chính phủ về hợp tác và tín dụng Nhà nước tài trợ xây nhà máy điện hạt nhân được tiến hành song song quá trình duyệt điều chỉnh chủ trương đầu tư, duyệt dự án.

Sau khi Quốc hội chấp thuận chủ trương (dự kiến tại kỳ họp vào tháng 5/2025), Chính phủ được phép chọn nhà thầu, áp dụng hình thức hợp đồng "chìa khóa trao tay" khi lập dự án đầu tư, thiết kế, cung cấp thiết bị công nghệ, thi công xây dựng. Hợp đồng "chìa khóa trao tay" là ngoài các phần thiết kế, cung ứng vật tư, thiết bị, thi công xây dựng, nhà thầu được chọn còn cần lập dự án đầu tư xây dựng công trình. Hợp đồng cũng có thêm điều khoản mua bảo hiểm cho vật tư, thiết bị và cung cấp nhiên liệu hạt nhân cho khối lượng nạp đầu tiên.

Thẩm tra nội dung này, Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường cho rằng việc chỉ định gói thầu hợp đồng "chìa khóa trao tay" là hợp lý để đẩy nhanh tiến độ thực hiện dự án điện hạt nhân Ninh Thuận. Tuy nhiên, hình thức này có thể dẫn đến hạn chế cạnh tranh, nguy cơ lợi ích nhóm và thiếu minh bạch.

Để giảm rủi ro, Ủy ban đề nghị Chính phủ bổ sung quy trình giám sát, công khai danh sách, tiêu chí lựa chọn nhà thầu; chế tài nghiêm nếu phát hiện dấu hiệu tiêu cực trong quá trình chỉ định và thực hiện hợp đồng.

Việt Nam khởi động lại dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, dự kiến vận hành năm 2030 phục vụ phát triển kinh tế, xã hội. Trong đó, nhà máy Ninh Thuận 1 đặt tại xã Phước Dinh, huyện Thuận Nam; còn nhà máy Ninh Thuận 2 ở xã Vĩnh Hải, huyện Ninh Hải.

Thảo luận về dự án Luật Tổ chức Quốc hội chiều 12/3, Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục Tạ Văn Hạ nhắc lại điện hạt nhân Ninh Thuận là một trong những dự án trọng điểm mà Quốc hội từng không đồng tình. "Đây là chủ trương lớn của Đảng, Chính phủ đã trình ra Quốc hội nhưng bị bác. Điều đó thể hiện được vai trò, trách nhiệm cũng như là quyền lực của Quốc hội", ông nói.

Dự án điện hạt nhân dừng lại, kéo theo yêu cầu bồi thường hợp đồng với quốc tế. Đội ngũ cán bộ được đưa đi đào tạo để chuẩn bị, cuối cùng lại không sử dụng. Bên cạnh đó, còn vấn đề đền bù giải phóng mặt bằng, chi phí cơ hội. Ông đặt câu hỏi do chủ trương của Đảng chưa phù hợp hay Chính phủ chuẩn bị chưa kỹ.

Phát biểu làm rõ nội dung này, Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nói điện hạt nhân là vấn đề Trung ương bàn rất kỹ và Quốc hội quyết định cho làm. Nhưng sau sự cố ở Fukushima ở Nhật Bản, việc Chính phủ Đức tuyên bố dừng các dự án điện hạt nhân, kèm theo giá thành thực hiện dự án lúc đó rất cao, cho nên Chính phủ nghiên cứu lại rất kỹ.

"Sau khi tổng kết đàng hoàng và trình Trung ương, Trung ương thống nhất rất cao và đưa ra Quốc hội là dừng chứ không phải là bác, dừng với bác là khác nhau", ông Định phân tích.

Ông Định cũng dẫn chứng thêm Nghị quyết của Quốc hội khi đó nêu rõ là dừng. Khi đó, Chính phủ và Trung ương quyết định rất nhiều cơ chế, chính sách cho những người được đào tạo; cho doanh nghiệp, đồng bào Ninh Thuận, điện gió, điện mặt trời nhiều cơ chế chính sách. Tuy nhiên, việc này cũng không thể bù đắp được những hy sinh, mất mát của nhân dân đã nhường đất cho công trình và điều kiện thuận lợi để triển khai dự án.

Ông Định đồng tình việc đầu tư rồi không dùng gây thất thoát, nhưng đấy là do bối cảnh, tình hình thực tiễn lúc bấy giờ. Giờ đây, thế giới khẳng định an toàn và trước yêu cầu đảm bảo được an toàn điện năng nên Trung ương bàn rất kỹ và Quốc hội đồng thuận rất cao là tái khởi động.

Đề xuất chủ trương đầu tư dự án điện hạt nhân tại Ninh Thuận được Chính phủ trình Quốc hội vào cuối 2009, với dự kiến xây dựng hai nhà máy Ninh Thuận 1 và Ninh Thuận 2 tại huyện Thuận Nam và Ninh Hải, tổng công suất 4.000 MW. Tổng đầu tư dự kiến ban đầu 200.000 tỷ đồng.

Sau 7 năm chuẩn bị, tháng 11/2016, Quốc hội quyết định dừng dự án điện hạt nhân Ninh Thuận. Giải thích việc dừng khi đó, Chính phủ cho biết không phải do vấn đề công nghệ, an toàn mà điều kiện phát triển kinh tế vĩ mô có nhiều thay đổi. Việt Nam cũng cần nguồn vốn lớn để đầu tư cơ sở hạ tầng, các dự án trọng điểm tạo động lực cho phát triển kinh tế xã hội. Chính phủ lo ngại nợ công sẽ vượt trần nếu phải vay thêm để làm dự án này.

Ở lần khởi động lại dự án, nhà chức trách cho biết sẽ tận dụng tối đa kết quả đã thực hiện với dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2, lập cơ quan chuyên trách quản lý Nhà nước với điện hạt nhân. Theo chuyên gia, điện hạt nhân phát thải rất ít, khoảng 6 gram CO2 trên mỗi kWh, so với mức phát thải trên 1.000 gram của điện than. Điện hạt nhân có thể giúp Việt Nam thực hiện mục tiêu giảm phát thải mà vẫn đủ năng lượng phát triển kinh tế.

Cũng trong sáng nay, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật Tổ chức Chính phủ sửa đổi. Buổi chiều, các đại biểu thảo luận dự thảo Nghị quyết quy định về xử lý một số vấn đề liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước; đề án bổ sung về phát triển kinh tế - xã hội năm 2025 với mục tiêu tăng trưởng đạt 8% trở lên.

Cùng với đó, chủ trương đầu tư dự án đầu tư xây dựng tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng và cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại Hà Nội, TP HCM cũng là nội dung thảo luận buổi chiều.