Tranh cãi về thuế tiêu thụ đặc biệt nước giải khát: Đường HFCS bị bỏ sót?
Có thể bỏ sót đối tượng chịu thuế
Quốc hội đã tiến hành thảo luận dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi). Theo dự thảo luật, Chính phủ đề xuất áp thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có hàm lượng đường trên 5 gram trong 100ml (nước ngọt). Mức thuế dự kiến là 10%.
Tuy nhiên, Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA) cho rằng dự thảo luật này chưa phù hợp với thực trạng tiêu thụ đường và chất ngọt tại Việt Nam và thế giới.
Theo đó, Hồ sơ dự án Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) dựa trên khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và kinh nghiệm quốc tế về biện pháp đánh thuế vào nước giải khát có đường để định hướng tiêu dùng.
Tuy nhiên, theo VSSA đã xuất hiện điểm không hợp lý là không sử dụng định nghĩa của tổ chức WHO hoặc các tổ chức quốc tế về đồ uống có đường mà lại sử dụng định nghĩa nước giải khát theo Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN), trong khi có sự khác biệt rất lớn của các định nghĩa này như sau.
Tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 12828:2019 định nghĩa: “Nước giải khát (water-based beverages) là sản phẩm pha sẵn để uống với mục đích giải khát, được chế biến từ nước, có thể chứa đường, phụ gia thực phẩm, hương liệu, có thể bổ sung các thành phần nguyên liệu có nguồn gốc tự nhiên, vitamin và khoáng chất, có ga hoặc không có ga”.
Như vậy, theo định nghĩa này chỉ có nước giải khát chứa đường là đối tượng chịu thuế.
Trong khi đó, theo tổ chức Y tế Thế giới WHO, đối tượng chịu thuế đồ uống có đường được định nghĩa: “Đồ uống có đường (sugary drinks) được định nghĩa là tất cả các loại đồ uống có chứa đường tự do (free sugars)........ Đường tự do đề cập đến là đường đơn monosacarit (như glucose, fructose) và đường đa disacarit (như sucrose hoặc đường ăn)”. Theo định nghĩa này đồ uống có đường (sugary drinks) có chứa đường tự do là đối tượng chịu thuế.
Tương tự, theo nhóm Ngân hàng thế giới (World Bank Group), đối tượng chịu thuế đồ uống có đường được định nghĩa; “Đồ uống có đường (Sugar-sweetened beverages - SSBs) là đồ uống không cồn có chứa chất làm ngọt có năng lượng, chẳng hạn như sucrose (đường) hoặc si-rô ngô có hàm lượng fructose cao (HFCS).....Đồ uống có đường SSBs có chứa nhiều đường tự do (free sugars) dễ hấp thụ”. Theo định nghĩa này nước giải khát chứa đường hoặc si-rô ngô HFCS là đối tượng chịu thuế.
Nói cách khác, WHO và World Bank đã mở rộng định nghĩa "đồ uống có đường” thành “đồ uống có chứa đường tự do (free sugars)” khi sử dụng biện pháp đánh thuế nước giải khát có chứa chất ngọt.
Trong khi đó, tại Việt Nam nhiều loại nước ngọt đang sử dụng HFCS làm chất tạo ngọt. VSSA cho rằng nếu sử dụng định nghĩa nước giải khát có đường theo theo Tiêu chuẩn Việt Nam là không hợp lý và có thể bỏ sót đối tượng chịu thuế.
Ngoài ra, VSSA cho rằng đề xuất đánh thuế tiêu thụ đặc biệt đồ uống hàm lượng đường trên 5g/100ml cũng có nhiều bất cập. Vì trường hợp sử dụng chất ngọt là đường lỏng sirô ngô HFCS sẽ khổng thể áp dụng tiêu chí này. Độ ngọt của đường HFCS hiện cao hơn 1,2 - 1,6 lần so với đường mía.
Đề xuất áp thuế 20% đối với đường HFCS
Trước thực trạng này, VSSA đề xuất áp dụng mức thuế suất 10% đối với đồ uống có đường và áp dụng mức thuế suất 20% đối với đồ uống có chứa đường lỏng sirô ngô HFCS, dựa theo kinh nghiệm của Philippines và Indonesia.
Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều loại nước ngọt trên thị trường hiện đang sử dụng cả đường mía và đường lỏng sirô ngô HFCS.
Một số loại nước giải khát đang sử dụng cả đường mía và HFCS
Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Văn Lộc, Chủ tịch VSSA cho rằng với những trường hợp này, có thể xem xét áp dụng mức thuế cao nhất (20%) thay vì cộng gộp.
Lý giải về đề xuất này, ông Lộc cho biết tại Philippines, miễn là đồ uống có đường HFCS sẽ áp dụng mức thuế cao nhất, bất kể là có sử dụng đường mía hay không. Họ cho rằng những hệ luỵ mà đường HFCS gây ra đối với cơ thể lớn hơn nhiều so với đường mía.
“Khi áp thuế này, ngành đường có thiệt hại. Tuy nhiên, nếu bỏ sót đối tượng áp thuế HFCS thì các nhà máy sản xuất nước ngọt có thể chỉ sử dụng loại đường này vì giá rẻ trong khi không bị áp thuế. Trong khi đó, tác động của HFCS đối với sức khoẻ lại lớn hơn đường”, ông Lộc cho biết.
Theo ông, ban đầu tất cả các hãng nước giải khát trên thế giới sử dụng đường mía. Nhưng sau đó, khi đường sirô ngô HFCS xuất hiện với giá rẻ hơn, độ ngọt cao hơn đường nên các nhà máy sử dụng loại đường này rộng rãi. Tuy nhiên, nhược điểm là đường HFCS ảnh hưởng đến hương vị đồ uống. Do đó, các nhà máy sử dụng chung với đường mía trong các sản phẩm để vừa giảm giá thành của chất tạo ngọt, vừa đảm bảo được hương vị.
Theo số liệu của Tổng cục Hải quan Việt Nam, khối lượng đường lỏng sirô ngô HFCS nhập khẩu đang có xu hướng tăng nhanh qua các năm, và đa số được nhập khẩu bởi các công ty sản xuất nước giải khát. Năm 2023, lượng đường lỏng sirô ngô nhập khẩu đã tăng với mức độ bùng nổ khi khối lượng hơn gấp đôi so với năm 2021.
Trong 10 tháng 2024, lượng đường nhập khẩu HFCS đạt trên 200.000 tấn, cao hơn so vóc mức trên 194.000 tấn của cùng kỳ năm ngoái.
Nguồn: Tổng Cục Hải quan, VSSA (H.Mĩ tổng hợp)
VSSA nhận định năm 2023 đã là năm có mức độ nhập khẩu đường lỏng sirô ngô nhập khẩu cao nhất trong 4 năm gần đây. Với khối lượng nhập khẩu cao hơn cùng kỳ, đường lỏng sirô ngô nhập khẩu tiếp tục thu hẹp thị phần đường kính trong ngành nước giải khát.
Do vậy việc áp thuế cao hơn đối với đường HFCS được kỳ vọng sẽ có một phần động tích cực đối với ngành đường mía, đồng thời bảo vệ người tiêu dùng.
“Kinh nghiệm từ Philippines cho thấy sau khi áp thuế này, lượng đường HFCS nhập khẩu giảm bớt đi. Việc áp thuế này sẽ bảo vệ hai đối tượng là người tiêu dùng và ngành mía đường”, ông Lộc cho biết.
