Thương mại thủy sản toàn cầu đi lên nhưng tốc độ tăng trưởng sẽ chậm lại

Nhờ toàn cầu hóa, chuyên môn hóa sản phẩm tăng lên, chuỗi cung ứng dài và phức tạp hơn, thị hiếu và kì vọng của người tiêu dùng lớn hơn nên xu hướng này sẽ tiếp tục phát triển nhưng khả năng tốc độ tăng trưởng trong tương lai sẽ chậm lại so với những thập kỉ gần đây.

Nguồn: Seafood Source

Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO), khoảng 35% sản lượng cá toàn cầu tham gia vào thương mại quốc tế dưới nhiều hình thức khác nhau để phục vụ nhu cầu tiêu dùng của con người và mục đích sản xuất khác trong năm 2016. 

60 triệu tấn (trọng lượng sống) trong tổng số sản phẩm xuất khẩu năm 2016 thể hiện mức tăng 245% so với năm 1976 và nếu chỉ xét khối lượng thủy sản phục vụ cho tiêu dùng của con người, con số này tăng 514%.

Trong khoảng thời gian 40 năm, thương mại các sản phẩm thủy sản trên thế giới tăng trưởng đáng kể về mặt giá trị, từ 8 tỉ USD lên 143 tỉ USD, tốc độ tăng trưởng 8% mỗi năm với tỉ lệ xuất khẩu từ các nước đang phát triển tăng nhanh hơn đáng kể so với các nước phát triển. Con số này hiện chiếm hơn 9% tổng kim ngạch xuất khẩu nông sản và 1% thương mại hàng hóa thế giới.

FAO cho hay sự đóng góp mà các hiệp định thương mại khu vực đã tạo ra sự tăng trưởng này thông qua việc khu vực hóa thương mại cá gia tăng từ những năm 1990 với dòng chảy thương mại khu vực tăng nhanh hơn so với dòng chảy thương mại bên ngoài. 

Để nhấn mạnh xu hướng này, trong năm 2016, thương mại đã tăng 7% so với năm trước và năm 2017 tăng trưởng kinh tế đã khiến nhu cầu tăng cao và kéo giá đi lên, một lần nữa làm tăng giá trị xuất khẩu cá toàn cầu lên khoảng 7% lên mức cao nhất 152 tỉ USD (tương đương 133 tỉ euro).

Trung Quốc là quốc gia sản xuất cá chính và từ năm 2002 cũng là nước xuất khẩu cá và các sản phẩm cá lớn nhất mặc dù tốc độ tăng trưởng từ năm 2000 không còn được như những năm 1990. 

Giá trị thủy sản xuất khẩu trong năm 2017 của Trung Quốc đạt 20,5 tỉ USD, chỉ tăng 2% so với năm trước. Sau Trung Quốc, các nhà xuất khẩu lớn là Na Uy (11,7 tỉ USD) và Việt Nam (7,3 tỉ USD).

Liên minh châu Âu (EU) đại diện cho thị trường tiêu thụ cá và các sản phẩm cá lớn nhất thế giới, theo sau là Mỹ và Nhật Bản. Trong năm 2016, 3 thị trường này chiếm khoảng 64% tổng giá trị nhập khẩu cá và sản phẩm cá thế giới. Trong năm 2016 và 2017, sản lượng cá nhập khẩu đã tăng trưởng ở cả 3 thị trường do kết quả của nền tảng kinh tế được củng cố.

Các mặt hàng thủy sản giao dịch chính

Các giao dịch thương mại thủy sản được đặc trưng bởi một loạt sản phẩm. Các sản phẩm có giá trị cao như tôm, cá hồi, cá ngừ, cá bơn, cá chẽm và cá tráp được giao dịch với khối lượng lớn, đặc biệt hướng tới các thị trường phát triển. 

Đồng thời, các loài cá biển có giá trị thấp hơn cũng được giao dịch với số lượng lớn và chủ yếu xuất khẩu cho người tiêu dùng có thu nhập thấp ở các nước đang phát triển. Tuy nhiên, FAO lưu ý có thể tăng nhập khẩu các loại cá có giá trị cao hơn bằng cách phát triển khu vực sản xuất để tiêu thụ nội địa.

Giá trị xuất nhập khẩu cá hồi tăng trung bình 10% mỗi năm kể từ năm 1976 và kể từ năm 2013, đây là mặt hàng cá có giá trị lớn nhất. Sự tăng trưởng này được thúc đẩy một phần bởi thu nhập và đô thị hóa tăng lên ở các thị trường mới nổi, đặc biệt là Đông Nam Á. 

Tuy nhiên, cá hồi cũng thu hút nhu cầu tiêu dùng lớn tại các thị trường phát triển gồm EU, Mỹ và Nhật Bản. Hầu hết cá hồi tiêu thụ ngày nay được cung cấp từ Na Uy và Chile, mặc dù các loại cá hồi hoang dã Thái Bình Dương khác nhau cũng được giao dịch quốc tế với số lượng đáng kể.

Tôm cũng là mặt hàng được giao dịch nhiều và đại diện cho nhóm thủy sản xuất khẩu lớn thứ hai về mặt giá trị. Các quốc gia ở Mỹ Latinh và Đông Nam Á chiếm phần lớn sản lượng nhưng tỉ lệ tiêu thụ lớn diễn ra ở các thị trường phát triển.

Trong khi đó, phân khúc thị trường cá thịt trắng hiện đang ngày càng bị thu hẹp và bị chiếm lĩnh bởi các loại thủy sản có giá thấp hơn như cá tra và cá rô phi, chủ yếu được sản xuất tại Việt Nam và Trung Quốc. Cả hai loài này đã giành được thị phần lớn ở Mỹ.

Dự kiến khoảng 31% tổng sản lượng nuôi trồng thủy sản sẽ được xuất khẩu vào năm 2030 (38% nếu tính thêm giao dịch trong EU). Về khối lượng, thương mại thủy sản thế giới phục vụ nhu cầu tiêu dùng của con người dự kiến sẽ tăng 24% trong giai đoạn này, đạt hơn 48 triệu tấn (60,6 triệu tấn nếu gồm thương mại trong EU). 

Tốc độ tăng trưởng chậm lại

Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu hàng năm dự kiến sẽ giảm từ mức 2,3% trong giai đoạn 2003 - 2016 xuống còn 1,5% trong giai đoạn 2017 - 2030. FAO cho biết một phần là do giá tăng, việc sản xuất cá tăng trưởng chậm hơn và nhu cầu trong nước mạnh hơn ở một số nước xuất khẩu chính.

FAO tin rằng Trung Quốc sẽ tiếp tục là nhà xuất khẩu cá lớn nhất thế giới (tiếp theo là Việt Nam và Na Uy) với tỉ trọng xuất khẩu cá ở mức 20%. 

Phần lớn tăng trưởng xuất khẩu cá được dự đoán là có nguồn gốc từ các nước châu Á, với khu vực chiếm khoảng 51% xuất khẩu bổ sung vào năm 2030. Trong khi đó, thị phần của Châu Á trong tổng thương mại cho tiêu thụ cá sẽ vẫn ở mức 50% vào năm 2030.

Các nền kinh tế tiên tiến dự kiến sẽ vẫn phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu để đáp ứng nhu cầu trong nước. Do đó EU, Nhật Bản và Mỹ sẽ chiếm 43% tổng sản lượng cá nhập khẩu thế giới, giảm từ 44% trong năm 2016.