Thống đốc nói gì về tình trạng sở hữu chéo, chi phối trong ngân hàng?

Một trong các điểm nóng nhận được nhiều ý kiến và tranh luận tại nghị trường Quốc hội chiều 23/11 khi thảo luận về Dự thảo Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi) là vấn đề xử lý tình trạng sở hữu chéo, chi phối trong ngân hàng.

Giải trình trước Quốc hội, Thống đốc Ngân hàng nhà nước Nguyễn Thị Hồng cho hay những quy định đặt ra là để khi có sai phạm có căn cứ để xử lý, chứ điều quan trọng là tổ chức thực hiện.

Bà phân tích, quy định tỷ lệ sở hữu của cá nhân là 5% nhưng nếu cổ đông cố tình nhờ người khác đứng tên, thì việc xử lý thao túng rất khó. Vì thế, để xử lý được cần sự phối hợp chặt chẽ giữa ngành ngân hàng với các bộ, ngành, địa phương và có hệ thống thông tin doanh nghiệp, cá nhân để xác thực họ là ai, liên quan thế nào tới doanh nghiệp vay vốn.

Với những cổ đông nắm giữ trên 1% cổ phần của các tổ chức tín dụng thì phải công khai. Có những trường hợp chỉ là nhân viên bình thường không có thu nhập cao mà nắm giữ cổ phần lớn của ngân hàng cũng là một trong những dấu hiệu để điều tra, làm rõ. Vì vậy, khi công khai, minh bạch được sẽ góp phần xử lý tình trạng nhờ người đứng tên hộ tại ngân hàng.

Để giảm thao túng đầu ra của tổ chức tín dụng, dự thảo Luật cũng đưa ra quy định về việc giảm dư nợ tín dụng đối với khách hàng và người có liên quan từ 15% xuống 10%. Tuy nhiên, quá trình siết giảm này cần có lộ trình và sẽ giao Chính phủ xây dựng lộ trình cụ thể.

Về phía Ngân hàng Nhà nước, cần tăng cường công tác thanh tra, giám sát tại các tổ chức tín dụng. Bộ phận kiểm soát tại các tổ chức tín dụng cũng phải đóng vai trò là giám sát tối cao để hạn chế tình trạng thao túng trong ngân hàng.

Xử lý sở hữu chéo, cần xác định "ông chủ" thực sự của ngân hàng

Tuy nhiên, phương án này không nhận được sự đồng tình từ Đại biểu Trịnh Xuân An, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Quốc phòng an ninh của Quốc hội.

Theo đại biểu nên giữ nguyên các quy định hiện hành về tỷ lệ sở hữu và hạn mức cấp tín dụng. Tỷ lệ sở hữu tối đa cổ đông cá nhân tại ngân hàng là 5%; cổ đông và người liên quan 20% và tổ chức 15%. Bởi việc giảm các tỷ lệ này có thể dẫn tới xáo trộn không cần thiết với nền kinh tế, hệ thống ngân hàng, khi dự án tốt cần vốn lại không thể vay do hạn mức cấp tín dụng bị giảm.

Ông nhấn mạnh sở hữu chéo, chi phối, thao túng đối với hệ thống tín dụng, ngân hàng là các thủ thuật rất tinh vi và thường là vô hình. "Đối với cái vô hình mà ta lại sử dụng các công cụ như luật đang thiết kế tại dự thảo gồm giảm tỷ lệ sở hữu cổ phần, giảm hạn mức cấp tín dụng và mở rộng đối tượng không được đảm nhiệm chức vụ thì hiệu quả sẽ không cao", Đại biểu An nói.

Dùng các công cụ hữu hình để xử lý cái vô hình sẽ không hiệu quả. Vấn đề của hệ thống ngân hàng hiện nay là quản trị, để chống sở hữu chéo, thao túng trong ngân hàng cần xác định cá nhân, tổ chức nào thực sự là chủ sở hữu của ngân hàng. Do đó, cần xây dựng khuôn khổ pháp lý để xác định cá nhân, tổ chức nắm quyền chi phối, ảnh hưởng đến việc ra quyết định trong ngân hàng.

Để làm được điều này, Đại biểu An kiến nghị hai giải pháp. Thứ nhất là minh bạch thông tin của các cá nhân, tổ chức là cổ động của ngân hàng thương mại, thay vì giảm tỷ lệ sở hữu, xác định nghĩa vụ công bố thông tin với cổ đông và nhóm người có liên quan sở hữu cổ phần của tổ chức tín dụng trên một mức cụ thể.

Hiện nay đã có Luật Chứng khoán nhưng vấn đề minh bạch thông tin đôi khi vẫn bị "lách luật" đối với những công ty chưa niêm yết vì vậy cần có chế tài cụ thể hơn với hệ thống ngân hàng.

Thứ hai là phải kiểm soát được dòng tiền, nguồn tiền góp vốn thông qua cơ chế thanh toán không dùng tiền mặt và áp dụng kiểm soát dữ liệu cá nhân. "Dòng tiền không phải tự nhiên có, phải từ đâu, cá nhân nào. Vụ việc của Vạn Thịnh Phát cho ta thấy bài học rất lớn", ông nói.

Theo ông, tỷ lệ cá nhân, tổ chức nắm giữ cổ phần tại ngân hàng hoặc vay vốn có thể dễ dàng được thống kê, theo dõi. Tuy nhiên, các ông chủ thực sự nắm quyền chi phối lại không lộ diện trên hồ sơ nếu họ nhờ hoặc thuê người đứng tên hộ cổ phần hoặc lập doanh nghiệp "ma" để vay vốn.

"Hiện quy định về vấn đề 'các cổ đông của tổ chức tín dụng không được mua cổ phần dưới tên người khác dưới mọi hình thức trừ trường hợp được uỷ thác' vẫn rất chung chung. Thế nào là nhờ góp vốn dưới tên người khác?...Cơ sở, cách thức nào để phòng ngừa, đặc biệt là trước ma trận 'hệ sinh thái' do các 'ông  bầu' hay các 'madam' dựng lên để chi phối ngân hàng?", ông An đặt vấn đề.

Theo kết luận mới nhất của cơ quan điều tra tại Ngân hàng SCB, hồ sơ sổ sách chỉ thể hiện bà Trương Mỹ Lan nắm giữ 4,98% vốn điều lệ. Nhưng trên thực tế, bà Lan sở hữu hơn 91% cổ phần nhà băng này thông qua nhờ 27 pháp nhân, cá nhân đứng tên hộ, tính đến tháng 10/2022. Từ 2012 đến 2022, trên 90% dư nợ cho vay của SCB chảy vào nhóm của bà Lan thông qua hàng ngàn công ty "ma" được dựng lên