Nhiều rủi ro tiềm ẩn khi phát triển nóng ngành viên nén

Giá trị xuất khẩu viên nén tăng vọt trong thời gian ngắn

Báo cáo nghiên cứu về tình hình sản xuất và xuất khẩu viên nén tại Việt Nam của Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (VIFOREST) và Tổ chức Forest trends cho biết tại Việt Nam trong giai đoạn 2013-2020, lượng viên nén xuất khẩu tăng trên 18,2 lần, từ 175,5 tấn năm 2013 lên 3,2 triệu tấn năm 2020. 

Giá trị xuất khẩu viên nén tăng 15,3 lần, từ gần 23 triệu USD năm 2013, lên 351 triệu USD năm 2020. Lượng viên nén sản xuất tại Việt Nam chỉ một lượng rất nhỏ được sử dụng để sấy gỗ, còn lại hầu hết đem xuất khẩu.

Hàn Quốc và Nhật Bản là hai thị trường nhập khẩu viên nén nhiều nhất của Việt Nam, với lượng và kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này chiếm gần 100% tổng lượng và giá trị xuất khẩu từ Việt Nam.

Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy, giá viên nén xuất khẩu giảm dần qua các năm, trung bình ở mức khoảng 111 USD/tấn, đối lập với  xu thế tăng về lượng và kim ngạch xuất khẩu.

Nguyên nhân giá viên nén xuất khẩu liên tục giảm là do ngày càng có nhiều doanh nghiệp tham gia vào khâu sản xuất viên nén, từ đa dạng nguồn nguyên liệu phế phụ phẩm của ngành nông lâm ngư nghiệp.

Năm 2020, cả nước có 74 doanh nghiệp tham gia xuất khẩu viên nén. Trong số đó, các doanh nghiệp xuất khẩu quy mô lớn xuất khẩu trên 50.000 tấn/doanh nghiệp) là 17 doanh nghiệp).

Số doanh nghiệp có quy mô vừa (lượng xuất từ 20.000 – 49.000 tấn/doanh nghiệp) là 10 doanh nghiệp. Còn lại là các doanh nghiệp có quy mô nhỏ (dưới 20.000 tấn/doanh nghiệp).

Nghiên cứu về cung cầu viên nén trên thế giới, báo cáo đưa ra dự báo nhu cầu tiêu thụ viên nén trên thế giới sẽ liên tục tăng nhanh. 

Dự báo tốc độ tăng nhu cầu khoảng 250% trong thập kỷ 2021-2030, từ 14 triệu tấn năm 2017 lên con số 36 triệu tấn vào năm 2030. Không chỉ Nhật Bản và Hàn Quốc, nhiều quốc gia châu Âu cũng đã sử dụng viên nén là nhiên liệu đầu vào cho các nhà máy nhiệt điện.

5 vấn đề cần quan tâm khi phát triển “nóng” ngành viên nén

Tiến sĩ Tô Xuân Phúc, chuyên gia của Forest  trends, nhận định nghành sản xuất và xuất khẩu viên nén mới hình thành và phát triển tại Việt Nam với thời gian chưa đến 10 năm, nhưng đây lại là ngành hứa hẹn đem về tỷ đô trong tương lại gần. Nhu cầu tiêu thụ viên nén trên thế giới liên tục tăng, là động lực cho các hoạt động sản xuất và xuất khẩu viên nén của Việt Nam mở rộng.

Tuy vậy, ông Phúc cho rằng, sản xuất và xuất khẩu viên nén của Việt Nam hiện tại đang tiểm ẩn một số vấn đề cần quan tâm.

Thứ nhất, nguồn nguyên liệu đầu vào chưa được kiểm soát, điều này dẫn đến chất lượng sản phẩm không đồng bộ, thậm chí sản phẩm có chất lượng kém; điều này đẩy giá xuất khẩu xuống thấp.

Thứ hai, mặc dù đã trở thành một trong những sản phẩm xuất khẩu quan trọng, sản xuất và xuất khẩu viên nén chưa nhận được sự quan tâm cần thiết của cơ quan quản lý.

Thứ ba, hiện chưa có cơ chế kết nối các doanh nghiệp, cơ sở chế biến trong ngành, chưa có tiếng nói chung trong các hoạt động sản xuất kinh doanh, dẫn đến tình trạng cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp.

Thứ tư, cạnh tranh nguồn nguyên liệu đầu vào không chỉ xảy ra với các doanh nghiệp cùng sản xuất viên nén mà còn xảy ra giữa các doanh nghiệp sản xuất mặt hàng này và các doanh nghiệp sản xuất các sản phẩm khác như dăm gỗ và ván ép. Nhiều tín hiệu cho thấy trong tương lai cạnh tranh nguồn nguyên liệu đầu vào sẽ diễn ra khốc liệt hơn.

Thứ năm, hiện nhiều doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu viên nén, đặc biệt là các doanh nghiệp quy mô nhỏ, không hiểu thông tin về thị trường xuất khẩu.

Tránh "bỏ trứng vào một giỏ" 

Báo cáo của VIFOREST và Tổ chức Forest trends cho biết nhu cầu tiêu thụ viên nén trên thế giới tiếp tục tăng trong thập kỷ tới với nhu cầu mở rộng chủ yếu tại các nước EU, Nhật Bản và Hàn Quốc.

Điều này cho thấy ngành sản xuất và xuất khẩu viên nén của Việt Nam sẽ tiếp tục mở rộng trong tương lai. Tuy nhiên, các hoạt động sản xuất và xuất khẩu viên nén tại Việt Nam còn tương đối mới mẻ. 

Ông Tô Xuân Phúc cho rằng, để phát triển bền vững đòi hỏi sự kết nối và hợp tác giữa các doanh nghiệp cùng sản xuất và xuất khẩu mặt hàng này, và giữa các doanh nghiệp này với các doanh nghiệp sản xuất các mặt hàng khác cùng sử dụng nguồn nguyên liệu gỗ đầu vào. 

Các doanh nghiệp viên nén cũng cần thành lập cơ quan đại diện, nhằm kết nối với các cơ quan quản lý, tạo tiếng nói chung và tiếp cận với các thông tin về thị trường xuất khẩu. Đây là các hoạt động cần được ưu tiên trong thời gian tới.

Theo VIFOREST, hiện nay Hàn Quốc là thị trường tiêu thụ sản phẩm này nhiều nhất nhưng từ năm 2023, Nhật Bản sẽ vươn lên dẫn đầu về lượng tiêu thụ.

Việt Nam có điều kiện về nguồn nguyên liệu sinh khối cũng như vị trí thuận lợi để vận chuyển sản phẩm đến các thị trường tiêu thụ lớn như Nhật Bản, Hàn Quốc.

Thị trường Nhật Bản khắt khe về nhiều mặt nhưng việc chinh phục được những khách hàng khó tính nhất tại thị trường này sẽ mở đường vươn ra thị trường quốc tế. Bên cạnh đó, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, tránh "bỏ trứng vào một giỏ" được VIFOREST khuyến nghị tới các doanh nghiệp.