Năm Bitcoin không còn là 'tiền ảo'

Bitcoin (BTC) ra đời năm 2008, trở thành cột mốc chính thức đánh dấu sự có mặt của loại hình tài sản mới - tài sản số (crypto). Đến đầu những năm 2010, một vài sàn giao dịch tự phát bắt đầu hình thành trên không gian mạng, phục vụ thị trường Việt Nam. Vài năm sau đó, người dùng bắt đầu đông đảo hơn, thu hút sự chú ý của các sàn giao dịch lớn toàn cầu.

Tiền số ngày càng phổ biến tại Việt Nam từ cuối những năm 2010. Theo báo cáo của Triple-A năm 2024, hơn 20% dân số Việt Nam sở hữu tài sản số. Còn theo báo cáo của Chainalysis, trung bình mỗi ngày có trên 600 triệu USD (gần 16.300 tỷ đồng) tiền số được giao dịch trong giai đoạn 7/2024-6/2025.

Trước đây, hoạt động giao dịch, sở hữu tài sản số chưa có hành lang pháp lý rõ ràng. Thống kê của quỹ đầu tư mạo hiểm Kyros Ventures cho thấy trong giai đoạn 2017-2019, các văn bản của cơ quan quản lý sử dụng cụm "tiền ảo", "tiền điện tử", "tài sản ảo" để chỉ loại hình này. Đây cũng là danh xưng phổ biến khi người dùng Internet tìm kiếm thông tin, theo dữ liệu từ Google Trends. Dù có vốn hóa vượt trăm tỷ USD, Bitcoin vẫn thường bị xem như một thực thể "ảo", không có giá trị thật và kém tin cậy.

Song thị trường tại Việt Nam ghi nhận bước ngoặt lớn trong năm nay. Luật Công nghiệp công nghệ số được Quốc hội thông qua tháng 6 và có hiệu lực từ đầu năm 2026, lần đầu quy định tài sản số là tài sản theo pháp luật dân sự hiện hành.

Kyros Ventures cho rằng, việc các cơ quan quản lý và truyền thông đại chúng chuyển từ cách gọi có sắc thái tiền tệ thay thế (tiền ảo) sang tài sản (tài sản số, tài sản mã hóa) là rất then chốt.

Song song đó, Chính phủ cũng ban hành Nghị quyết thí điểm thị trường tài sản mã hóa trong 5 năm. Các hoạt động trên thị trường này gồm chào bán, phát hành tài sản mã hóa, tổ chức thị trường giao dịch và cung cấp dịch vụ. Ngoài ra, hai trung tâm tài chính quốc tế tại TP HCM và Đà Nẵng vừa được ra đời, mang chủ trương tập trung tạo ra "sandbox" cho các dự án tài sản số thử nghiệm.

Xét riêng về sàn giao dịch - thành tố quan trọng trên thị trường - nhiều doanh nghiệp cũng được thành lập để hướng tới việc cung cấp dịch vụ này. Tuy nhiên, đến nay chưa có đơn vị nào được cấp phép hoạt động thí điểm thị trường tài sản số. Họ đều trong giai đoạn xây dựng nguồn lực để đáp ứng các điều kiện theo quy định.

Một trong những điều kiện để lập sàn tài sản số là doanh nghiệp phải có vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ đồng. Con số này cao gấp 3 lần vốn tối thiểu của một ngân hàng thương mại và khoảng 33 lần nếu so với công ty vận tải hàng không. Nhìn chung, các doanh nghiệp muốn tham gia lập sàn tiền số hiện nay đều có vốn điều lệ thấp hơn mức này rất nhiều.

Đại diện Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SSC) từng lý giải mức vốn tối thiểu 10.000 tỷ đồng vì để các công ty vận hành sàn giao dịch tài sản số hoạt động trong nhiều lĩnh vực gồm mở thị trường giao dịch, thanh toán, lưu ký tài sản... Ngoài ra, đây là loại tài sản nhiều rủi ro, nên doanh nghiệp cần có đủ nguồn lực để bù đắp thiệt hại, hoàn trả cho nhà đầu tư khi cần.

Nói với VnExpress, Luật sư Đào Tiến Phong, Giám đốc Hãng luật Investpush, cho hay các nước trên thế giới vẫn đưa ra yêu cầu về điều kiện vốn điều lệ nhưng không lên tới 10.000 tỷ đồng (tương đương gần 380 triệu USD). Song ông cho rằng đây là cách nhà chức trách kiểm soát rủi ro hệ thống, bảo vệ quyền lợi người dùng bằng việc doanh nghiệp phải chứng minh năng lực thực tế. Điều này quan trọng trong giai đoạn thí điểm tại Việt Nam khi thị trường còn nhiều biến động và chưa có tiền lệ rõ ràng.

Ưu điểm lớn nhất của cách tiếp cận này là hạn chế các đơn vị không có đủ năng lực tài chính, công nghệ, nhân sự. Theo ông Phong, việc lập một sàn giao dịch ở góc độ kỹ thuật không khó, rào cản là dòng tiền để bảo vệ thanh khoản, đối ứng, bảo vệ nhà đầu tư. Việc siết chặt tiềm lực tài chính và lý lịch pháp nhân giúp nhà chức trách dễ truy vết, xử lý khi có dấu hiệu lừa đảo, rửa tiền hoặc thao túng thị trường.

Ông ví dụ những vụ việc hack sàn giao dịch diễn ra thời gian qua, số tiền bị "cướp" từ vài chục triệu đến vài tỷ USD. Nếu không đủ năng lực tài chính, các nhà cung cấp dịch vụ sẽ không thể gượng dậy và quyền lợi của nhà đầu tư khó đảm bảo.

Singapore, Hong Kong (Trung Quốc) có cách tiếp cận tương tự, nhưng thấp hơn về số vốn, cơ cấu sở hữu. Họ đã thành công lọc bớt các dự án yếu kém hoặc mang tính đầu cơ. Do đó theo ông Phong, Việt Nam đang đi đúng hướng trong bối cảnh thị trường mới ở bước đầu.

Ngoài yêu cầu về vốn, cơ cấu sở hữu vốn với doanh nghiệp muốn lập sàn giao dịch tài sản số cũng rất chặt chẽ. Theo Nghị quyết thí điểm, nhà đầu tư ngoại chỉ được góp tối đa 49%. Doanh nghiệp phải có tối thiểu 65% vốn do các cổ đông là tổ chức nắm giữ. Trong đó, trên 35% do ít nhất hai tổ chức là ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ, công ty bảo hiểm và doanh nghiệp công nghệ.

Do đó, điểm chung của các doanh nghiệp vừa tham gia thị trường là đều có sự hậu thuẫn của ngân hàng hoặc công ty chứng khoán. Điều này cho thấy tham vọng "lấn sân" của những "tay to" trong lĩnh vực tài sản truyền thống sang lĩnh vực mới.

Ông Michael Kokalari, Giám đốc phòng Phân tích kinh tế vĩ mô và Nghiên cứu thị trường của VinaCapital, nhận định các ngân hàng đang tích cực tham gia thị trường tài sản số nhằm đa dạng hóa hệ sinh thái sản phẩm. Theo ông, vai trò trung gian của nhà băng là thiết yếu để giải quyết nhu cầu chuyển đổi giữa tiền pháp định và tài sản mã hóa (on/off ramps).

Trong khi các "ông lớn" đang ráo riết chuẩn bị tham gia, nhiều đơn vị cung cấp dịch vụ tài sản số sẵn có trước đó lại tuyên bố rời thị trường, nổi bật nhất là hai ví blockchain Coin98 Wallet và KyberSwap. Họ đều là sản phẩm của các doanh nghiệp khởi nghiệp Việt Nam với lượng người dùng lớn.

Ông Vương Lê Vĩnh Nhân - Chủ tịch Hội đồng quản trị HVA Group - cho rằng quy định vốn cao giúp bảo đảm an toàn tài chính, nhưng vô hình trung loại bỏ phần lớn doanh nghiệp công nghệ và startup. Nhóm này có năng lực công nghệ nhưng thiếu vốn, dẫn đến nguy cơ thị trường chỉ còn các tập đoàn lớn và ngân hàng, giảm tính cạnh tranh, cũng như đổi mới sáng tạo.

Theo ông, các startup blockchain Việt có năng lực công nghệ và vận hành tốt. Họ đã chứng minh khả năng cạnh tranh quốc tế mạnh mẽ. Ví dụ, Axie Infinity của Sky Mavis từng trở thành hiện tượng toàn cầu trong lĩnh vực game blockchain, đạt vốn hóa hàng tỷ USD, tạo ra một cộng đồng hàng triệu người chơi quốc tế. Sàn giao dịch Onus Pro của HVA Group có hơn 7 triệu người dùng toàn cầu, đạt 4 giấy phép hoạt động quốc tế, có năng lực xử lý khoảng 300.000 giao dịch mỗi giây. Bên cạnh đó, các dự án như Coin98, Kyber Network, TomoChain (nay là Viction) đều được niêm yết và giao dịch trên các sàn quốc tế lớn, được cộng đồng toàn cầu công nhận.

Ông Nhân nhìn nhận sự tham gia của tổ chức tài chính truyền thống mang lại niềm tin và uy tín, nhưng nếu áp đảo sẽ khiến thị trường trở thành "phiên bản số" của tài chính hiện hữu. Sức hấp dẫn của tài sản số vốn nằm ở tính mở, sáng tạo và cơ hội cho startup, cộng đồng trẻ. Do đó, ông cho rằng cần một cơ chế cân bằng, nơi cả doanh nghiệp lớn và startup cùng tồn tại, đóng góp.

Lãnh đạo HVA Group kiến nghị quá trình triển khai "sandbox" cần cho phép các doanh nghiệp công nghệ được tham gia thử nghiệm với mức vốn thấp hơn. Cơ chế vốn nên được áp dụng linh hoạt theo giá trị tài sản ròng (NAV), thay vì cố định 10.000 tỷ đồng. Cơ quan quản lý cũng cần có các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp về tín dụng, ưu đãi thuế. "Cách này vừa quản lý được rủi ro, vừa tạo cơ hội cho doanh nghiệp Việt phát triển và cạnh tranh quốc tế", ông Nhân nói.

Luật sư Đào Tiến Phong cũng cho rằng quy định ràng buộc về vốn, sở hữu là rào cản với các startup công nghệ có giải pháp tốt nhưng nguồn lực mỏng. Dù vậy, ông cho rằng đây là sự sàng lọc cần thiết để kiểm soát rủi ro vĩ mô trong lần đầu tiên Việt Nam thiết lập khung pháp lý.

"Đây không phải là sân chơi cho số đông và Nhà nước cũng chỉ cần ít nhưng chất lượng", ông nêu quan điểm.

Tuy nhiên, các điều kiện này chỉ dành cho sàn giao dịch, 3 lĩnh vực khác gồm tự doanh, lưu ký tài sản mã hóa và cung cấp nền tảng phát hành tài sản này vẫn chưa có hướng dẫn từ cơ quan quản lý. Ông Phong nhìn nhận quy định với các lĩnh vực còn lại có thể "nhẹ nhàng hơn", và đây là cơ hội cho các startup Việt.