Khủng hoảng Nước sạch Sông Đà: Dân có kiện cũng chỉ 'kiện củ khoai'?

Hãi hùng hình ảnh nguồn nước đen ngòm dầu thải của Nhà máy nước sạch sông Đà.

"Không có đường để đi"?

Phát biểu tại toạ đàm "Thị trường hoá dịch vụ công nhìn từ khủng hoảng nước sạch sông Đà", LS Nguyễn Tiến Lập (Văn phòng Luật sư NHQuang&Cộng sự) đã chỉ ra những khoảng trống pháp luật về dịch vụ công, quyền lợi của người dân sau vụ khủng hoảng nước sạch Sông Đà.

Đánh giá về khả năng khởi kiện công ty cung cấp nước là CTCP Đầu tư nước sạch Sông Đà (Viwasupco), luật sư Nguyễn Tiến Lập cho biết việc này là rất khó khăn bởi vì "không có đường để đi"".

"Cơ chế bảo vệ quyền người tiêu dùng vẫn còn thiếu. Nếu thực hiện kiện thì tòa án vẫn nhận nhưng xử lý được hay không lại là một câu chuyện khác", ông Lập nói.

Theo vị luật sư, khung pháp luật có luật dân sự bảo vệ quyền lợi người dân nhưng nếu xem hợp đồng mua nước cũng rất khó kiện. 

Khuôn khổ pháp lý thứ 2 có thể áp dụng là Luật Bảo vệ người tiêu dùng. Luật này không cần hợp đồng miễn là tiêu dùng sản phẩm gây hại thì người tiêu dùng có quyền kiện người cung cấp mà không cần xuất trình hợp đồng.

Thứ ba là Luật về bảo vệ sức khoẻ nhân dân quy trách nhiệm cho nhà nước có từ năm 1989. 

Tuy nhiên, theo ông Lập, luật này giống hiến pháp về sức khoẻ nhân dân trong đó tất cả ngành cấp cơ quan có trách nhiệm chăm lo sức khoẻ nhân dân nhưng nếu xét từ góc độ luật sư thì.... cũng không làm gì được cả.

Vị chuyên gia này cho biết muốn khởi kiện được Viwasupco phải làm rõ 4 vấn đề lớn: Chứng minh có vi phạm hợp đồng (vi phạm hợp đồng như nào, nước có mùi khét có vi phạm không); Chứng minh có thiệt hại (Chứng minh nước của Viwasupco không thể dùng được, vì sao tôi phải đi mua nước, chứng minh thiệt hại về sức khỏe); Chứng minh yếu tố có lỗi; và Quan hệ nhân quả (Chứng minh vi phạm của công ty cung cấp nước có gây thiệt hại).

“Thử mở hợp đồng cung cấp nước nhà mình ra xem có điều khoản nào để khởi kiện được không, dù là luật sư, tôi cũng thấy khó kiện. 

Còn nếu khởi kiện Viwasupco theo luật bảo vệ người tiêu dùng cũng gặp nhiều khó khăn vì việc khiếu kiện tập thể, chưa chắc đã tìm được người đứng ra nhận ủy quyền để theo đuổi vụ kiện (có thể sẽ kéo dài nhiều năm)", ông Lập phân tích.

Theo ông Lập: "Về pháp lý, giới luật sư đang muốn làm mà không biết tiếp cận bằng cách nào, chỉ e rằng xử lý hình sự mấy cậu chở dầu đi đổ là coi như là xong.

 Cũng rất khó chứng minh yếu tố lỗi, chúng ta để ý tại sao Phó giám đốc của Sông Đà từ chối nhận lỗi. Đó là có tư vấn pháp lý, không muốn tạo bằng chứng pháp lý, tạo yếu tố để khởi kiện".

Còn về cơ quan bảo vệ người tiêu dùng, ông Lập thẳng thắn: "Hiệp hội bảo vệ người tiêu dùng hiện nay hoạt động như cơ chế mặt trận, lúc nào cũng có phong trào, cổ động này kia nhưng chưa bao giờ có vụ nào đứng ra khởi kiện để bảo vệ người tiêu dùng cả. 

Dường như họ không có hội viên là người tiêu dùng, tổ chức xã hội mà vẫn là cơ chế do nhà nước đứng ra. Không trông cậy được".

Cần có ngay đạo luật về cung cấp dịch vụ công

Ông Lập bình luận, Viwasupco cũng khó có thể bị phá sản vì những vụ kiện kiểu này vì đang là doanh nghiệp cung cấp nước sạch - mặt hàng thiết yếu với đời sống hàng ngày và người dân không có lựa chọn thay thế.

“Tuy nhiên, việc theo đuổi vụ kiện có thể tạo sức ép lên Viwasupco hoặc những doanh nghiệp cung cấp nước khác trong việc cải thiện chất lượng nước”, ông Lập cho biết.

Về câu chuyện giải pháp, ông Lập có chung quan điểm với TS Nguyễn Sĩ Dũng (nguyên Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội) là cần phải có ngay một đạo luật về cung cấp dịch vụ công nhằm bảo vệ lợi ích nhân dân.

"Nếu không có khung pháp luật để kiểm tra, giám sát thì về pháp lý đây là rủi ro khổng lồ đối với an toàn của người dân. Nhà đầu tư tư nhân thì có muôn ngàn lý do, nếu không có luật dịch vụ công thì thứ vũ khí duy nhất chúng ta có là xử lý hình sự, chỉ nhắm vào cá nhân thôi. 

Cả cái Nhà máy nước Sông Đà tư cách phẩm chất thế nào mà ông giám đốc đứng ra nói một câu tôi chỉ làm thằng làm thuê thôi có nghe được không? Làm thuê nhưng chịu trách nhiệm cho hàng triệu người", ông nhấn mạnh.

Với công cụ hành chính này, theo luật sư, nếu doanh nghiệp cung cấp dịch vụ công vi phạm có thể bị xử phạt, nếu quản lý không đầy đủ thì chính quyền có quyền thu hồi quyền quản lý của doanh nghiệp đó.

"Đây là Nhà nước bán thương quyền để anh kinh doanh, làm tiền trên hàng triệu người dân. Thương quyền đó không dễ có được, có rồi anh không bao giờ lo chết đói vì nó là dịch vụ thiết yếu, cầu không đổi. Nếu có thì anh phải chấp nhận quy định", ông nói.