Hạn thiên nhiên, bão thị trường đổ lên hạt lúa thời đại dịch

Theo thông tin từ Tổ chức Lương nông thế giới (FAO), hiện nay dịch bệnh Covid-19 đã lan rộng ra hơn 100 quốc gia, trong đó 44 nước đang cần sự giúp đỡ lương thực từ bên ngoài và khoảng 113 triệu người ở 53 quốc gia đang đối mặt với tình trạng đói ăn và suy dinh dưỡng, trong tình trạng hệ thống y tế và năng lực cung cấp lương thực quốc gia còn hạn chế, không đáp ứng nổi việc chống đỡ dịch bệnh và bảo đảm cung ứng đủ thực phẩm cho người dân.

Kèm theo đó là việc nhiều nước buộc phải đóng cửa biên giới để kiểm soát tình hình dịch bệnh, tình trạng gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu và hạn chế thương mại càng làm gia tăng mức độ bất an về lương thực và thực phẩm.

Trong bối cảnh dịch bệnh như vậy, từ đầu năm nay, Trung Quốc chủ trương ngưng việc xuất khẩu lương thực ra nước khác và bắt đầu tăng cường mua lúa và thực phẩm vào kho dự trữ của mình để đề phòng những bất trắc trong tương lai. Họ còn lo ngại, nếu đại dịch châu chấu tràn vào khi mùa hè đến thì sự thiệt hại về nông nghiệp sẽ rất lớn, chưa lường hết sự thiếu hụt về lương thực.

Nguy cơ dịch châu chấu tràn đến Việt Nam là có thể xảy ra, theo dự báo mức độ ảnh hưởng sẽ ít hơn so với Trung Quốc, nhưng vẫn có khả năng xảy ra, gây thiệt hại sản xuất nông nghiệp.

Một thông tin khác từ một quốc gia mạnh về xuất khẩu gạo ở Nam Á, chính phủ Ấn Độ đóng cửa biên giới vô thời hạn do dịch Covid-19 và ngưng các chính sách hỗ trợ cho các nhà xuất khẩu gạo ở nước này, nên nhiều chuyên gia đã dự báo xuất khẩu gạo của Ấn Độ năm 2019-2020 sẽ xuống mức thấp nhất trong vòng 7 năm qua.

Như vậy, giá gạo trên thị trường thế giới sẽ gia tăng do cầu lớn hơn cung.

Chính vì vậy, hiện nay, giá lúa và các thực phẩm khác đang tăng giá trên thị trường quốc tế. Giá lúa của Myanmar với 5% tấm đã tăng từ 330-340 đô la Mỹ/tấn lên 400 đô la/tấn. Trong khi đó gạo thơm Thái Lan từ 410 đô la/tấn đã tăng lên 450-460 đô la/tấn.

Hiệu nay, nhiều doanh nghiệp gạo còn dự đoán giá gạo tiếp tục gia tăng ít nhất 3 tháng nữa, có thể cao hơn 20-25% như hiện nay. 

Từ tháng 2 năm nay, Trung Quốc ngưng mua nông sản Việt Nam khiến nhiều thương gia thua lỗ, nhưng bất ngờ mấy tuần vào tháng 3 vừa qua, Trung Quốc bất ngờ mở hạn ngạch muốn mua nhiều hơn 700% lượng gạo từ Việt Nam so với hai tháng đầu năm, khiến nhiều thương gia bắt đầu tung tiền thu gom gạo trong nông dân và giá lúa đã tăng lên.

Hiện nay, giá lúa tươi IR 50404 và các loại lúa OM được mua ở mức 5.000-5.300 đồng/kg, so với trước đây giá chỉ 4.400-4.700 đồng/kg. Tuy nhiên, lượng lúa Đông xuân ở ĐBSCL hiện nay không còn nhiều, phần lớn nông dân đã bán hết và sản lượng lúa Đông xuân cho cả vùng ĐBSCL cũng bị giảm sút do hạn hán nặng nề và đất đai bị nước mặn xâm nhập.

Ngày 23-3, Thủ tướng Chính phủ đã ra công lệnh hỏa tốc yêu cầu tạm dừng ký mới hợp đồng xuất khẩu gạo, đồng thời lập đoàn kiểm tra liên ngành để kiểm tra, đánh giá về hiện trạng lúa gạo, tình hình xuất khẩu gạo và thực hiện dự trữ lúa gạo. 

Mặc dầu, Việt Nam hiện nay và cả trong trường hợp xấu hơn do sự bùng phát dịch bệnh, chúng ta vẫn có thể đủ gạo ăn trong khi chờ đời vụ thu hoạch sắp tới.

Kỳ canh tác tới phải cần chừng 4-5 tháng nữa, vì hiện nay đang đi vào đỉnh điểm mùa khô hạn, ít ra 2 tháng nữa mưa mới xuất hiện trên diện rộng ở các tỉnh ở ĐBSCL, khi đó đến giữa tháng 5 mới gieo sạ hầu hết lúa Hè thu và phải đến cuối tháng 7, đầu tháng 8 mới tới kỳ thu hoạch lúa rộ.

Nếu lúa trong kho dự trữ chúng ta còn đủ nhiều và Nhà nước thu mua thêm được gạo từ những vùng có nước tưới thì với một thời gian ngắn nữa chúng ta có triển vọng bán được lúa giá cao và nhiều hơn so với hiện nay.

Một đề xuất hiện nay là Nhà nước cần tăng giá mua lúa cho nông dân và có biện pháp dự trữ gạo, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, cũng như khuyến khích đẩy mạnh các chuỗi cung ứng làm gia tăng giá trị nông sản.

Sự hấp tấp xuất khẩu lúa lúc này sẽ khích thích một số nông dân vội vã xuống giống hè thu, vét hết các nguồn nước ngọt hiếm hoi đầu nguồn còn lại cho cây lúa của mình, khiến tình trạng khô hạn, nhiễm mặn vùng ven biển và cả sụt lún thêm trầm trọng.

(*) Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu thuộc Đại học Cần Thơ