Hạn mặn ĐBSCL và khô hạn ở miền Trung, Tây Nguyên: Bộ TN-MT đề xuất giải pháp cấp bách

Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN-MT), tại khu vực miền Trung và Tây nguyên, tình trạng hạn hán, thiếu nước xảy ra trên phạm vi rộng và trên hầu hết các lưu vực sông xảy ra tình trạng thiếu nước nghiêm trọng ngay từ đầu mùa cạn 5 (tháng 12/2019) trên địa bàn các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên. 

Lượng dòng chảy trên các sông phổ biến thiếu hụt từ 40-60%, một số sông thiếu hụt trên 70%, hiện tượng này gây thiếu hụt lượng nước ngay trong mùa mưa, lũ năm 2019 (từ tháng 7/2019). 

Nhiều hồ chứa, đặc biệt là các hồ chứa lớn, quan trọng, lượng nước tích được đầu mùa cạn là không nhiều, chỉ từ 40-70% tùy từng hồ, đặc biệt có hồ chứa chỉ tích được khoảng 15-25%. Các hồ chứa thủy lợi vừa và nhỏ cũng chỉ tích được 70-80%, nhiều hồ chỉ đạt 40-50%.

Dự báo, trong những tháng còn lại đặc biệt là từ tháng 5 đến tháng 8/2020, lượng dòng chảy trên các sông suối ở khu vực này vẫn rất nhỏ, phổ biến thiếu hụt từ 15-70% so với trung bình nhiều năm và có thể gay gắt hơn mùa khô năm 2019. Vì vậy, nguy cơ tiếp tục xảy ra tình trạng hạn hán, thiếu nước là rất lớn và có thể sẽ rất nghiêm trọng.

Đối với đồng bằng sông Cửu Long, trong năm 2019, tổng lượng mưa mùa lũ trên lưu vực sông Mê Công thiếu hụt từ 20-40% so với trung bình nhiều năm và từ 15-25% so với năm 2015. Từ đầu mùa khô đến nay đã có 5 đợt xâm nhập mặn tăng cao làm ảnh hưởng lớn đến sản xuất và dân sinh. 

Bộ TN-MT đánh giá, xu thế xâm nhập mặn ở các cửa sông Cửu Long sẽ giảm dần, tuy nhiên, do dòng chảy từ thượng nguồn sông Mê Kông về đồng bằng sông Cửu Long không được cải thiện nên độ mặn vẫn ở mức cao, tình hình nắng nóng, hạn hán tiếp tục diễn ra; trên các sông Vàm Cỏ, sông Cái Lớn xâm nhập mặn duy trì ở mức cao tới cuối tháng 4 tới, sau đó giảm dần. 

Hiện nay, đã có 5 tỉnh công bố tình huống khẩn cấp về hạn, mặn gồm: Long An, Tiền Giang, Bến Tre, Kiên Giang và Cà Mau.

Ứng phó với tình hình trên, Tổng cục Khí tượng thủy văn, Bộ TN-MT từ giữa năm 2019 đã có báo cáo cảnh báo đến các địa phương trên phạm vi cả nước.

Bộ TN-MT cũng cho điều chỉnh vận hành, điều tiết xả nước các hồ chứa lớn, quan trọng trên lưu vực sông Mã, sông Cả, sông Hương, sông Vu Gia - Thu Bồn, sông Ba, sông Sê San, sông Đồng Nai… để góp phần vừa cấp nước cho hạ du vừa bảo đảm đủ nước cấp cho hạ du trong thời gian còn lại của mùa cạn, chuẩn bị bước vào thời kỳ nắng nóng, nhu cầu sử dụng nước, điện tăng cao.

Hiện nay, ở hạ du các hồ chứa lớn nằm trong các quy trình vận hành liên hồ chưa xảy ra tình trạng thiếu nước sinh hoạt, sản xuất. Việc thiếu nước chủ yếu xảy ra ở khu vực có các công trình, các hồ chứa nước thủy lợi vừa và nhỏ.

Theo Bộ TN-MT, về tổng thể, chỉ còn một vài lưu vực vẫn còn nguy cơ thiếu nước nhưng nếu được điều tiết hợp lý thì vẫn có thể đủ nước cấp cho hạ du trong thời gian còn lại của mùa khô.

Tại đồng bằng sông Cửu Long, Bộ TN-MT đã chỉ đạo cơ quan khí tượng thủy văn ban hành các bản tin cảnh báo, dự báo về khả năng hạn hán, xâm nhập mặn từ tháng 7 và tháng 8/2019 để các bộ, ngành chủ động phương án sản xuất, kinh doanh phù hợp.

Đồng thời, hướng dẫn UBND các tỉnh, thành phố thực hiện về việc triển khai các giải pháp cấp bách phòng, chống hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn.

Bộ TN-MT kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo Bộ Công thương, Tập đoàn Điện lực Việt Nam, Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia và các chủ hồ chứa thủy điện phối hợp với các cơ quan chức năng trong việc lập kế hoạch tích nước, xả nước các hồ chứa cho phù hợp sản xuất điện và đảm bảo cấp nước sinh hoạt, sản xuất của người dân.

Bộ Nông nghiệp - Phát triển nông thôn nghiên cứu, rà soát, điều chỉnh, bổ sung quy trình vận hành các hồ chứa thủy lợi, nhất là những hồ chứa thủy lợi nhỏ, để bảo đảm phù hợp với hiện trạng nguồn nước, khai thác, sử dụng ở hạ lưu và vấn đề an toàn, chống lũ, bảo đảm dòng chảy tối thiểu trong điều kiện biến đối khi hậu và thay đổi lớn về thảm phủ rừng...

UBND các tỉnh theo dõi chặt chẽ diễn biến tình hình khí tượng, thủy văn, các bản tin dự báo, cảnh báo và các văn bản chỉ đạo điều hành vận hành các hồ chứa trong quy trình vận hành liên hồ của Bộ TN-MT để xây dựng kế hoạch sử dụng nước cho phù hợp với điều kiện thực tế của nguồn nước.

Giao Bộ TN-MT, Bộ Nông nghiệp - Phát triển nông thôn nghiên cứu đề xuất các phương án tăng cường khả năng trữ lũ, giữ nước ngọt với quy mô phù hợp với đồng bằng sông Cửu Long nhằm tăng cường chủ động trong điều tiết nguồn nước. 

Đồng thời, thúc đẩy đàm phán, đấu tranh để các quốc gia có các hồ chứa thủy điện lớn, kể cả ở dòng chính và dòng nhánh, cùng hợp tác trong việc vận hành phát điện, xả nước xuống hạ du, bảo đảm duy trì dòng chảy tối thiểu trên sông.