Forbes nói về áp lực cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam

Công khai danh tính doanh nghiệp nhà nước doanh thu trên 500 triệu USD/năm theo cam kết CPTPP

Việt Nam đạt mức tăng trưởng kinh tế trên 7% trong năm 2018 nhờ đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực sản xuất để xuất khẩu. Trong năm mới, chính phủ đặt mục tiêu tái cơ cấu nền kinh tế, bao gồm việc tư nhân hóa nhiều doanh nghiệp nhà nước.

Chính phủ Việt Nam hy vọng những doanh nghiệp như Vietnam Airlines, Sabeco sẽ trở nên hiệu quả và tạo ra dòng tiền lớn hơn để chính phủ có ngân sách cho những dự án cơ sở hạ tầng nhằm thu hút thêm đầu tư nước ngoài. Hơn nữa, hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương với sự tham gia của 11 nước đồng nghĩa với việc các doanh nghiệp nhà nước sẽ sớm phải tuân thủ các quy định quốc tế và đối mặt với sự cạnh tranh tăng lên từ nước ngoài do thuế quan giảm.

Thoái vốn nhà nước và cổ phần hóa doanh nghiệp quốc doanh

Cổ phần hóa 127 doanh nghiệp nhà nước trong giai đoạn 2017 - 2020 là mục tiêu của chính phủ. Tiến trình cổ phần hóa với hơn một nửa số doanh nghiệp này sẽ diễn ra trong năm 2019 thông qua những đợt phát hành cổ phiếu ra công chúng, theo SSI Research. Chiến dịch thoái vốn của chính phủ đã mang về khoảng 7 tỉ USD trong 3 năm qua.

Công nhân thuộc Tập đoàn Dầu khí Việt Nam. Ảnh: PVN

“Nhờ cổ phần hóa và hành xử như những doanh nghiệp thương mại phải lắng nghe ý kiến của cổ đông để tối đa hóa lợi nhuận, các doanh nghiệp nhà nước đã thay đổi văn hóa trong nhiều năm qua, dẫn tới mức lợi nhuận cao hơn rất nhiều”, ông Fiachra MacCana, giám đốc phân tích của CTCP Chứng khoán TP HCM (HSC), bình luận. Ông nói thêm rằng xu hướng thoái vốn của chính phủ có thể sẽ tiếp diễn trong 5-10 năm tới.

Một nửa trong số những công ty có giá trị vốn hóa lớn nhất sàn giao dịch chứng khoán TP Hồ Chí Minh vẫn thuộc sở hữu nhà nước. Những doanh nghiệp mà giới đầu tư chú ý nhiều nhất là các công ty thuộc Tập đoàn Dầu khí Việt Nam. Trong năm 2018, tập đoàn Dầu khí đã thu về 320 triệu USD từ đợt phát hành cổ phiếu lần đầu (IPO). Tập đoàn Dầu khí Việt Nam hấp dẫn đối với giới đầu tư bởi quy mô lớn, cũng như nhu cầu ổn định đối với sản phẩm chủ lực của nó. Tương tự, công ty Lọc hóa dầu Bình Sơn cũng huy động thành công 244,5 triệu USD từ đợt phát hành cổ phiếu hồi tháng 1 năm ngoái.

Mức độ quan tâm của giới đầu tư sẽ tăng

Việc Tổng công ty Đầu tư và kinh doanh vốn nhà nước (SCIC) quyết định thoái hết vốn tại CTCP Sữa Việt Nam (Vinamilk - Mã: VNM) từ năm 2016 đã tăng mức độ quan tâm của giới đầu tư vào các doanh nghiệp nhà nước. Một báo cáo của SSI Research cho thấy tổng số tiền mà chính phủ thu về từ các đợt IPO và thoái vốn khỏi doanh nghiệp quốc doanh lên tới 6,3 tỉ USD trong năm 2017.

Ông MacCana dự đoán khi các tập đoàn viễn thông bán cổ phần nhà nước và các ngân hàng nâng mức sở hữu cho các nhà đầu tư ngoại, mức độ quan tâm của giới đầu tư sẽ tăng vọt.

Lộ trình thoái vốn nhà nước khỏi Vinamilk khiến giới đầu tư quan tâm hơn tới tiến trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước. Ảnh: Báo Giao Thông

Theo một quan chức Ngân hàng Thế giới, số lượng doanh nghiệp 100% vốn nhà nước giảm từ 10.000 trong thập niên 80 tới dưới 1.000 vào năm 2015. Cũng trong năm 2015, số lượng doanh nghiệp có một phần vốn nhà nước đạt khoảng 3.000. Doanh nghiệp nhà nước chiếm khoảng 1/3 nền kinh tế Việt Nam.

Kiếm lợi nhuận từ những khoản đầu tư vào doanh nghiệp quốc doanh đang cổ phần hóa đòi hỏi phải có tài năng. Doanh nghiệp nhà nước thường công bố rất ít thông tin, còn chuyện bán cổ phiếu cho bạn bè, người thân hoặc ngăn cản nhà đầu tư nước ngoài (bất chấp việc chính phủ đã bỏ lệnh cấm nhà đầu tư nước ngoài từ năm 2015) là hiện tượng khá phổ biến, theo Kevin Snowball, giám đốc điều hành quỹ Quản lý Tài sản PXP Việt Nam tại TP Hồ Chí Minh.

“Đôi khi, nhà đầu tư chỉ có vài phút để quyết định mua hay không mua cổ phiếu, chứ không có cơ hội đánh giá kỹ càng giá trị của chúng. Tình trạng không minh bạch, thiếu thông tin, không công khai khiến quá trình đánh giá cổ phiếu trở nên rối ren”, ông nhận xét.

Tiến độ cổ phần hóa cũng diễn ra chậm hơn so với kỳ vọng của giới đầu tư. Chính phủ muốn thoái vốn khỏi 135 doanh nghiệp trong năm 2017 và 181 doanh nghiệp trong năm 2018, song chỉ thực hiện thành công 32 trường hợp tính tới tháng 11 năm ngoái.

Áp lực từ các hiệp định thương mại

Chính phủ Việt Nam đã phê chuẩn Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) cùng 10 quốc gia khác. Vì thế, Việt Nam sẽ phải cải cách khối doanh nghiệp nhà nước.

“Một hiệp định thương mại mà Việt Nam muốn ký với Liên minh châu Âu có thể tăng áp lực đối với những cải cách của chính phủ”, Rajiv Biswas, trưởng nhóm chuyên gia kinh tế phụ trách khu vực châu Á - Thái Bình Dương của tổ chức IHS Markit tại Singapore, phát biểu.

Biswas dự đoán rằng trong vòng khoảng một thập kỷ tới chúng ta sẽ thấy một sự chuyển đổi dần, mức độ cạnh tranh lớn hơn ở khối doanh nghiệp nhà nước, bởi họ sẽ phải tuân thủ các quy định của hiệp định CPTPP.

Giới phân tích nhận định chính phủ Việt Nam cần tiền từ việc bán cổ phần trong doanh nghiệp quốc doanh để đầu tư vào đường, cầu và đường sắt, nhờ đó sẽ thu hút thêm các nhà sản xuất để xuất khẩu vào Việt Nam.

“Chính phủ cũng muốn khu vực kinh tế tư nhân đảm nhận vai trò đầu tàu trong một số ngành, giống như các chaebol ở Hàn Quốc”, MacCana nói.

Xem thêm Thủ tướng ‘thúc’ tiến độ cổ phần hóa, thoái vốn, yêu cầu xử lý nghiêm vi phạm Thủ tướng ‘thúc’ tiến độ cổ phần hóa, thoái vốn, yêu cầu xử lý nghiêm vi phạm