Điều gì sẽ xảy ra với ngành đường khi thuế chống bán phá giá hết hiệu lực?
Phòng vệ thương mại - liều thuốc cho ngành đường
Ba năm trở về trước, việc áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại với đường nhập khẩu từ một số nước được xem là "liều thuốc" cứu nguy cho ngành mía đường trong nước vốn đã chịu sức ép từ đường nhập khẩu giá rẻ và diện tích mía bị thu hẹp.
Theo đó, ngày 16/6/2021, một số sản phẩm đường mía có xuất xứ từ Vương quốc Thái Lan bị áp thuế chống bán phá giá chính thức là 42,99%, thuế chống trợ cấp chính thức là 4,65%. Hai loại thuế này là thuế nhập khẩu bổ sung, áp dụng với mía đường nhập khẩu có xuất xứ từ Thái Lan, kể cả nhập khẩu theo hạn ngạch thuế quan.
Thời hạn áp dụng thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp chính thức là 5 năm, kể từ ngày quyết định áp dụng thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp chính thức có hiệu lực.
Đến tháng 8/2022, Bộ Công Thương áp dụng biện pháp chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại đối với đường mía nhập khẩu từ Campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia và Myanmar. Đường nhập khẩu từ các nước này có sử dụng nguyên liệu đường của Thái Lan sẽ bị áp dụng cùng mức thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp tương tự như Thái Lan.
Kể từ khi Việt Nam áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại này, ngành mía đường trong nước đã ghi nhận sự hồi sinh và tăng trưởng đáng kể.
Theo ghi nhận từ Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA), so với cách đây 4 niên vụ, sản lượng mía ép và đường niên vụ 2023-2024 (từ tháng 7 năm trước đến tháng 6 năm nay) đều tăng trên 160%.
Sản lượng vụ ép mía 2023 - 2024 trong tháng 6 đã đạt 11,2 triệu tấn mía, sản xuất được hơn 1,1 triệu tấn đường các loại. Cả hai chỉ số này cùng tăng khoảng 18% so với so với niên vụ trước đó.
Cùng với đó, giá thu mua mía nguyên liệu hiện tại cũng đã tăng 152% so với niên vụ 2019 - 2020, đạt 1,2 - 1,3 triệu đồng/mía, tương đương ở các nước sản xuất mía đường trong khu vực. Điều này giúp diện tích mía, sản lượng phục hồi trong những niên vụ qua. Diện tích mía năm 2024 đạt 163.019 ha, tăng 31% so với năm 2021; sản lượng mía phục hồi 47%.
Niên vụ 2023 -2024 cũng đánh dấu lần đầu tiên Việt Nam đạt đến mốc năng suất đường 6,79 tấn đường/ha, cao hơn so với những nước sản xuất mía đường chính trong khu vực như Thái Lan, Indonesia, Philippines. Cụ thể, năng suất của Thái Lan, năng suất 5,98 tấn/ha, còn Indonesia và Philippines là dưới 5 tấn/ha.
Giá đường trong nước cũng đã tăng từ khoảng 15.000 đồng/kg trong năm 2021 lên hơn 22.000 đồng/kg trong năm 2024 kéo theo sự phục hồi của các công ty ngành mía đường.
Điển hình như CTCP Mía Đường Sơn La (Mã: SLS) ghi nhận doanh thu, lợi nhuận năm 2023 gấp đôi so với năm 2021, đạt lần lượt 1.700 tỷ đồng và 523 tỷ đồng. Nếu chỉ tính riêng 9 tháng đầu năm 2024, doanh thu, lợi nhuận của công ty này cũng cao hơn rất nhiều so với 2021.
Hay như CTCP Đường Quảng Ngãi (Mã: QNS), công ty chiếm 20% sản lượng đường mía tại Việt Nam, ghi nhận doanh thu trong năm 2023 đạt hơn 10.000 tỷ đồng và lợi nhuận sau thuế đạt gần 2.200 tỷ đồng; tăng lần lượt 36% và 74% so với năm 2021. Tính riêng trong 9 tháng đầu năm nay, lợi nhuận sau thuế của Đường Quảng Ngãi đạt trên 1.700 tỷ đồng, cao hơn 41% so với cả năm 2021.
Điều gì xảy ra nếu lệnh chống bán phá giá, chống trợ cấp hết hạn?
Dự kiến đến tháng 6/2026 lệnh chống bán phá, chống trợ cấp hết hạn. Như vậy ngành đường còn khoảng 1,5 năm nữa được bảo vệ khỏi đường nhập khẩu cạnh tranh không công bằng.
Trao đổi với chúng tôi bên lề buổi họp báo của Bộ Công Thương diễn ra hồi tháng 9, ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ Thương mại cho biết khoảng tháng 4/2025, các bên liên quan có quyển nộp hồ sơ yêu cầu rà soát cuối kỳ.
Trước đó, tại hội nghị tổng kết ngành mía đường diễn ra hồi tháng 9, ông Trung cho biết về kỹ thuật sẽ có những khó khăn trong quá trình rà soát. Theo đó, ở thời điểm áp thuế, giá đường thế giới ở mức rất thấp nhưng hiện tương giá cũng đã tăng cao hơn. Trong khi đó giá đường trong nước cũng đang ổn định.
“Có những giai đoạn mức độ phá giá cao nhưng cũng có giai đoạn lại thấp. Do đó, về mặt kỹ thuật sẽ cần phải chấp nhận vấn đề này”, ông Trung nói.
Hiện tại, VSSA mong muốn gia hạn lệnh thuế để bảo vệ các doanh nghiệp sản xuất trong nước. Nếu trường hợp lệnh thuế hết hạn và được gỡ, các doanh nghiệp mong muốn được cạnh tranh công bằng.
Chia sẻ với chúng tôi Chủ tịch VSSA Nguyễn Văn Lộc cho biết “Hành vi bán phá của Thái Lan đã bị WTO lên án. Nếu hành vi đó còn tiếp tục sau khi lệnh thuế hết hạn, chúng tôi sẽ đấu tranh đến cùng. Hiệp hội sẽ giải trình chi tiết với cơ quan chức năng, kiến nghị có biện pháp phòng vệ thương mại. Còn trường hợp họ không còn bán phá giá, chúng tôi hoàn toàn đủ sức cạnh tranh. Những năm qua, năng suất, chất lượng các nhà máy và các vùng nguyên liệu đã được nâng cao đáng kể”, ông nói.
Theo ông Thái Văn Hùng, Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Mía đường Tuy Hòa, trong trường hợp không còn duy trì biện pháp chống bán phá giá, chống trợ cấp Thái Lan, hầu hết nhà máy đường trong nước sẽ gặp khó.
Ông cho rằng nếu không tiếp tục duy trì biện pháp này thì kịch bản ngành mía đường có thể quay lại thời kỳ cách đây 5 năm; ngay cả khi hiệu suất nhà máy và năng suất, chất lượng mía của Việt Nam hiện nay đã ngang tầm với các nước lớn trong khu vực như Thái Lan, Indonesia. Theo đó, để tồn tại, các doanh nghiệp sẽ phải hạ giá bán, kéo theo giá mía cũng giảm theo, khiến diện tích bị thu hẹp.
“Ngành đường hiện nay không còn lạc hậu như mọi người trước đây vẫn nghĩ. Kể từ khi Nhà nước đẩy mạnh việc cổ phần hoá các nhà máy đường, nguồn vốn của doanh nghiệp dồn nhiều vào việc đổi mới công nghệ chế biến. Do đó, ngành đường Việt Nam đủ sức cạnh tranh với các quốc gia trong khu vực nhưng phải có sự công bằng. Còn nếu ngành đường Thái Lan vẫn được chính phủ trợ cấp thì chắc chắn các doanh nghiệp Việt sẽ thua”, ông nói./.
Trích Đặc san Doanh nhân Việt Nam số Xuân Ất Tỵ
